Przeczytaj
Coraz bliżej końca
Niemcy 9 lutego 1918 r. zawarli układ z Centralną Radą Ukraińską dotyczący utworzenia państwa ukraińskiego pod kuratelą niemiecką. Ofensywa państw centralnych, która oddała w ich ręce całą Ukrainę, Białoruś i wszystkie kraje nadbałtyckie, zmusiła bolszewików do przyjęcia niemieckich warunków i podpisania traktatutraktatu pokojowego 3 marca 1918 roku. Rosja Sowiecka zrzekała się w nim Łotwy, Litwy, Estonii i Polski. W maju osamotniona Rumunia musiała podpisać w Bukareszcie traktat pokojowy z państwami centralnymi, w którym oddawała część swego terytorium Austro‑Węgrom i Bułgarii, a Niemcom wyłączną koncesję na eksploatację złóż ropy naftowej. Oba traktaty były realizacją niemieckiej koncepcji Mitteleuropykoncepcji Mitteleuropy.
Mitteleuropa
W 1915 r. niemiecki publicysta Friedrich Naumann w pracy zatytułowanej Mitteleuropa (niem. – Europa Środkowa) przedstawił koncepcję stworzenia wielkiego państwa obejmującego terytoria Rzeszy, Austro‑Węgier oraz Europy Środkowej i Wschodniej aż po Kaukaz. Miał to być rejon autarkiczny (samowystarczalny gospodarczo) dzięki własnym zasobom naturalnym i źródłom energii, zdominowany kulturowo przez Niemcy. Jedną z metod urzeczywistnienia tej idei było gospodarcze uzależnienie od nich krajów Europy Środkowo‑Wschodniej. Klęska Niemiec w I wojnie światowej nie spowodowała upadku koncepcji Mitteleuropy. Nawiązywali do niej naziści, głoszący hasło zdobywania potrzebnej Niemcom przestrzeni życiowej (niem. Lebensraum).
Pokój wroga. Wyjaśnij znaczenie karykatury.
Dzięki pokojowi na wschodzie Niemcy mogli przerzucić wojska na zachód, aby stawić czoła entencie wspomaganej od czerwca 1917 r. przez Amerykanów. W lipcu 1918 r. natarcie niemieckie zostało zatrzymane przez Francuzów w dwutygodniowej drugiej bitwie nad Marną. Była to ostatnia ofensywa państw centralnych podczas tej wojny. Niemcy ponieśli duże straty, siły ententy natomiast wciąż rosły − przede wszystkim dzięki amerykańskiemu wojsku i sprzętowi. Latem w Europie stacjonowało już prawie milion żołnierzy ze Stanów Zjednoczonych. Wojska sprzymierzonych przejęły inicjatywę.
Rozpad Austro‑Węgier
W czerwcu 1918 r. załamała się austriacka ofensywa na froncie włoskim. We wrześniu 1918 r. korpus wojsk ententy z Salonik zaatakował Bułgarię, która 29 września 1918 r. zawarła rozejm ze sprzymierzonymi. Miesiąc później w jej ślady poszła Turcja.
Dnia 16 października 1918 r. nastąpił formalny rozpad Austro‑Węgier. Manifest cesarski z tego dnia, zapowiadający przekształcenie monarchii w państwo federacyjne, był spóźniony. Narody wchodzące w skład cesarstwa wykorzystały bowiem słabość Austrii i wzięły sprawę we własne ręce. Już 28 października w Pradze proklamowano powstanie republiki Czechosłowacji. Utworzenie odrębnego państwa ogłosili także Serbowie, Chorwaci i Słoweńcy. Ostatniego dnia października rządy w Krakowie przejęła Polska Komisja LikwidacyjnaPolska Komisja Likwidacyjna, a dzień później (1 listopada) Ukraińcy próbowali opanować Lwów. W dniu 11 listopada 1918 r. ostatni cesarz austriacki Karol I zrezygnował z udziału w rządach.
Rewolucja listopadowa w Niemczech i rozejm w Compiègne
Kiedy jesienią 1918 r., na skutek ofensywy stu dniowej przeprowadzonej przez państwa ententy, oddziały niemieckie zostały wyparte za Sommę, głównodowodzący gen. Erich Ludendorff zwrócił się do kanclerza Rzeszy z prośbą o rozpoczęcie negocjacji. Los Niemiec przypieczętowała zapoczątkowana buntem marynarzy w Kilonii rewolucja, która wybuchła 3 listopada 1918 roku. W ciągu jednego dnia żołnierze opanowali miasto, a bunt poparli robotnicy. W Niemczech zaczęły się zawiązywać rady robotnicze i żołnierskie. Przywództwo nad przewrotem próbowali przejąć komuniści ze Związku SpartakusaZwiązku Spartakusa, z Karlem Liebknechtem i Różą Luksemburg na czele, ostatecznie jednak władzę w państwie zdobyli socjaldemokraci.
Dnia 9 listopada cesarz Wilhelm II został zmuszony do abdykacjiabdykacji, a socjaldemokratyczny polityk Philipp Scheidemann proklamował w Berlinie republikę demokratyczną. Nowy rząd pod przewodnictwem Friedricha EbertaFriedricha Eberta, chcąc spacyfikować nastroje rewolucyjne, zapowiedział reformy społeczne, m.in. wprowadzenie ośmiogodzinnego dnia pracy, ubezpieczeń dla bezrobotnych i wolności zgromadzeń, czym zyskał poparcie większości społeczeństwa. Spartakusowcy zostali rozbici z pomocą wojska i oddziałów ochotniczych (freikorpsów).
Czego chce Spartakus?. Afisz przedstawia rewolucjonistę ścinającego głowy hydrze uosabiającej niemiecki militaryzm, imperializm, kapitalizm i junkierstwo.
Wyjaśnij, dlaczego właśnie te cechy państwa niemieckiego były potępiane przez Związek Spartakusa.
Wyczerpane Niemcy nie były w stanie prowadzić działań wojennych. Dnia 10 listopada 1918 r. w lasku Compiègne pod Paryżem doszło do spotkania delegacji niemieckiej, której przewodził Mathias ErzbergerMathias Erzberger, i przedstawicieli Ententy, reprezentowanej m.in. przez francuskiego marszałka Ferdynanda FochaFerdynanda Focha. Niemcom podyktowano twarde warunki rozejmu - mieli oni przeprowadzić szybką ewakuację swoich wojsk z terenów Belgii i Francji oraz na wschodzie, wydać Sprzymierzonym amunicję, sprzęt, pojazdy, broń i samoloty, zaś flota niemiecka miała zostać internowana. Mimo początkowego sprzeciwu delegacja niemiecka ostatecznie zgodziła się na zawieszenie broni. Przywódcy nowo utworzonej republiki podpisali rozejm z ententą o godzinie 5:20 rano 11 listopada 1918 r. w wagonie kolejowym w Compiègne. Walki zostały przerwane tego samego dnia o godzinie 11. Warunki rozejmu zostały potwierdzone traktatem wersalskim z 28 czerwca 1919 r., który wszedł w życie kilka miesięcy później, 10 stycznia 1920 roku. W lipcu 1919 r. w Weimarze uchwalono konstytucję nowego państwa, zwanego potocznie Republiką Weimarską. Pierwszym jej prezydentem został Friedrich Ebert.
Dolchstoss
Wybuch rewolucji, która obaliła cesarza w momencie, gdy wojska niemieckie ciągle kontrolowały zdobyte terytoria (przede wszystkim na wschodzie) oraz to, że rozejm został podpisany przez rząd złożony głównie z socjaldemokratów, posłużył przeciwnikom republiki za podstawę do oskarżenia rewolucjonistów o zadanie zdradzieckiego „ciosu w plecy” (niem. Dolchstoss) niezwyciężonej armii niemieckiej. Winą obarczano głównie demokratów i socjalistów, co wykorzystano później w hitlerowskiej propagandzie w latach 30.
Słownik
rodzaj umowy międzynarodowej zawarty między jakimiś państwami
(łac. abdicatio – zrzeczenie się) rezygnacja z tronu, zrzeczenie się monarchy z przysługujących mu z tytułu monarszego praw; abdykacja może być dobrowolna, bądź wymuszona przez okoliczności, które uniemożliwiają sprawowanie władzy
niemiecka koncepcja stworzenia państwa obejmującego terytoria Rzeszy, Austro Węgier oraz Europy Środkowej i Wschodniej aż po Kaukaz
tymczasowy organ władzy polskiej, działający w latach 1918–1919 na terenie Galicji i Śląska Cieszyńskiego; PKL zajęła się likwidacją stosunków państwowo‑prawnych łączących Galicję z Austro‑Węgrami, do jej zadań należało także utrzymanie bezpieczeństwa i spokoju publicznego; w składzie tymczasowego prezydium Komisji znaleźli się m.in. Wincenty Witos i Ignacy Daszyński
lewicowy, marksistowski ruch rewolucyjny; działał w Cesarstwie Niemieckim podczas I wojny światowej; w 1917 r. Grupa Spartakusa znalazła się w składzie Niezależnej Socjaldemokratycznej Partii Niemiec; w grudniu 1918 r., utworzyła Komunistyczną Partię Niemiec, członka Międzynarodówki Komunistycznej
Słowa kluczowe
rozejm w Compiègne, I wojna światowa, Ferdynand Foch, sprawa polska podczas I wojny światowej, świat po I wojnie światowej, Europa po I wojnie światowej
Bibliografia
S. Sierpowski, Źródła do historii powszechnej okresu międzywojennego, t. 1, Poznań 1989.
Teksty do nauki historji w szkole średnieja, opr. J. Dąbrowski, Kraków 1928.