Przeczytaj
Ćwiczenia
W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:
każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;, udowodnij w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;, uzasadnij zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;, wykaż należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.
wyjaśnij
twoim zadaniem jest zrekonstruowanie związku przyczynowo‑skutkowego, opisanie od początku do końca, o co chodzi i dlaczego;
scharakteryzuj
należy przeanalizować genezę, przebieg oraz konsekwencje danego procesu czy zjawiska, wymieniając uczestników wydarzeń (postacie, organizacje) lub inne istotne elementy;
porównaj
twoim zadaniem jest zestawienie wydarzeń, zachodzących procesów, danych itp. pod kątem występujących między nimi podobieństw oraz różnic;
rozstrzygnij
w tym wypadku oczekiwana odpowiedź jest jedna: „tak” lub „nie” - oczywiście wraz z uzasadnieniem, ale bez formułowania własnych ocen;
rozważ
należy tu sformułować zarówno argumenty, jak i kontrargumenty, czyli „za” i „przeciw”, wartościując słuszność danego rozumowania;
oceń
to polecenie pozwala ci przedstawić własną, subiektywną opinię na temat opisywanych zjawisk i procesów;
każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;
udowodnij
w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;
uzasadnij
zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;
wykaż
należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.
Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.
Preambuła Konstytucji RP
Konstytucja poprzedzona jest uroczystym wstępem, czyli preambułą. W treści preambuły zwracają szczególną uwagę trzy kwestie:
Odniesienie się do Boga oraz do wartości uniwersalnych wywodzonych z innych źródeł: „(…) My, Naród Polski – wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, zarówno wierzący w Boga, będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości i piękna, jak i nie podzielający tej wiary, a te uniwersalne wartości wywodzący z innych źródeł (…), w poczuciu odpowiedzialności przed Bogiem lub przed własnym sumieniem, ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej”.
Wyrażenie oceny charakteru państwowości polskiej w latach panowania PRL: „W trosce o byt i przyszłość naszej ojczyzny, odzyskawszy w 1989 r. możliwość suwerennego i demokratycznego stanowienia o Jej losie”.
Definicja „narodu” w sensie politycznym„narodu” w sensie politycznym: „(…) My, Naród Polski – wszyscy obywatele Rzeczypospolitej”.
Rozdział I – Rzeczpospolita
Polska ma republikańską formę ustroju i jest demokratycznym państwem prawnym, a jej ustrój opiera się na regułach sprawiedliwości społecznej. Do najważniejszych zasad ustroju politycznego należą:
podział władz oznacza, że organy władzy każdego rodzaju mają właściwy zakres kompetencji realizowanych samodzielnie;
zasada równowagi oznacza, że organy jednego rodzaju władz mają instrumenty oddziaływania wobec organów dwóch pozostałych rodzajów władzy (np. sejm kontroluje Radę Ministrów i wybiera sędziów Trybunału Konstytucyjnego; Prezydent RP ma prawo weta ustawodawczego oraz powołuje sędziów; TK bada zgodność ustaw z konstytucją, a Trybunał Stanu orzeka o odpowiedzialności Prezydenta RP, członków Rady Ministrów oraz – w szczególnym przypadku – parlamentarzystów;, zasada jednolitości państwa to inaczej zasada unitarności, odnosząca się do struktury administracyjnej, w której jednostki podziału administracyjnego działają w ramach jednolitego prawa i nie mają żadnej autonomii w zakresie jego zmiany;, zasada decentralizacji, samorządności i pomocniczości w kształtowaniu struktury i kompetencji władz państwowych organy władzy lokalnej powinny być wyłaniane oddolnie – przez mieszkańców jednostek samorządu terytorialnego (pośrednio lub bezpośrednio), mieć możliwie najszerszy zakres kompetencji w sprawach dotyczących potrzeb mieszkańców; zasada ta oznacza też, że organy centralne powinny realizować te zadania, których organy niższych stopni nie są w stanie zrealizować samodzielnie;, zasada praworządności wszystkie działania władz wobec obywateli muszą być ugruntowane w aktach – ustawach, których treść bezpośrednio kształtują przedstawiciele narodu;, zasada pluralizmu w życiu politycznym znajdują swobodny wyraz organizacyjny różnorodne poglądy, postawy i interesy społeczeństwa; Konstytucja RP rozróżnia trzy formy organizacyjne, za pośrednictwem których artykułowane są poglądy i interesy społeczeństwa: partie polityczne, związki zawodowe i stowarzyszenia;, zasada wolności mediów zakaz cenzury prewencyjnej oraz systemu koncesjonowania prasy (uzależnienie legalności wydawania od uzyskania zgody władz); jedynie radio i telewizja podlegają ograniczeniu typu koncesyjnego ze względu na potrzebę zapewnienia ładu w eterze;, zasada konstytucjonalizmu nadrzędność ustawy zasadniczej nad wszystkimi aktami prawa;, zasada bezpośredniej stosowalności międzynarodowych traktatów ratyfikowanych przez Polskę ratyfikowana umowa prawa międzynarodowego w polskim systemie prawnym jest samodzielnym i autonomicznym źródłem prawa;, zasada ładu w sferze światopoglądowo-religijnej oparta na bezstronności władz publicznych w sprawach przekonań obywateli, rozdzielności i autonomii sfer działania państwa oraz kościołów i związków wyznaniowych, fakultatywnego współdziałania państwa oraz kościołów i związków wyznaniowych w sferze dobra wspólnego, ich równości i wolności, regulowania stosunku państwa do nich na zasadzie kontraktowo-ustawowej (wykluczającej jednostronność kształtowania reguł):
1. w odniesieniu do Kościoła katolickiego – w drodze konkordatu zawieranego między państwem a Stolicą Apostolską oraz w drodze ustaw;
2. z innymi kościołami (związkami wyznaniowymi) – w drodze ustaw uchwalonych na podstawie umów między Radą Ministrów a ich właściwymi przedstawicielami.
zasada suwerenności narodu
władza zwierzchnia należy do narodu;
zasada demokracji przedstawicielskiej
naród sprawuje władzę przede wszystkim przez swoich pochodzących z wyborów przedstawicieli (bezpośrednie sprawowanie władzy przez naród – np. w drodze referendów – ma charakter jedynie uzupełniający);
zasada trójpodziału i równowagi władz
zgodnie z konstytucją władzę ustawodawczą stanowi sejm i senat, wykonawczą – Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a sądowniczą – sądy i trybunały;
podział władz oznacza, że organy władzy każdego rodzaju mają właściwy zakres kompetencji realizowanych samodzielnie;
zasada równowagi oznacza, że organy jednego rodzaju władz mają instrumenty oddziaływania wobec organów dwóch pozostałych rodzajów władzy (np. sejm kontroluje Radę Ministrów i wybiera sędziów Trybunału Konstytucyjnego; Prezydent RP ma prawo weta ustawodawczego oraz powołuje sędziów; TK bada zgodność ustaw z konstytucją, a Trybunał Stanu orzeka o odpowiedzialności Prezydenta RP, członków Rady Ministrów oraz – w szczególnym przypadku – parlamentarzystów;
zasada jednolitości państwa
to inaczej zasada unitarności, odnosząca się do struktury administracyjnej, w której jednostki podziału administracyjnego działają w ramach jednolitego prawa i nie mają żadnej autonomii w zakresie jego zmiany;
zasada decentralizacji, samorządności i pomocniczości w kształtowaniu struktury i kompetencji władz państwowych
organy władzy lokalnej powinny być wyłaniane oddolnie – przez mieszkańców jednostek samorządu terytorialnego (pośrednio lub bezpośrednio), mieć możliwie najszerszy zakres kompetencji w sprawach dotyczących potrzeb mieszkańców; zasada ta oznacza też, że organy centralne powinny realizować te zadania, których organy niższych stopni nie są w stanie zrealizować samodzielnie;
zasada praworządności
wszystkie działania władz wobec obywateli muszą być ugruntowane w aktach – ustawach, których treść bezpośrednio kształtują przedstawiciele narodu;
zasada pluralizmu
w życiu politycznym znajdują swobodny wyraz organizacyjny różnorodne poglądy, postawy i interesy społeczeństwa; Konstytucja RP rozróżnia trzy formy organizacyjne, za pośrednictwem których artykułowane są poglądy i interesy społeczeństwa: partie polityczne, związki zawodowe i stowarzyszenia;
zasada wolności mediów
zakaz cenzury prewencyjnej oraz systemu koncesjonowania prasy (uzależnienie legalności wydawania od uzyskania zgody władz); jedynie radio i telewizja podlegają ograniczeniu typu koncesyjnego ze względu na potrzebę zapewnienia ładu w eterze;
zasada konstytucjonalizmu
nadrzędność ustawy zasadniczej nad wszystkimi aktami prawa;
zasada bezpośredniej stosowalności międzynarodowych traktatów ratyfikowanych przez Polskę
ratyfikowana umowa prawa międzynarodowego w polskim systemie prawnym jest samodzielnym i autonomicznym źródłem prawa;
zasada ładu w sferze światopoglądowo-religijnej
oparta na bezstronności władz publicznych w sprawach przekonań obywateli, rozdzielności i autonomii sfer działania państwa oraz kościołów i związków wyznaniowych, fakultatywnego współdziałania państwa oraz kościołów i związków wyznaniowych w sferze dobra wspólnego, ich równości i wolności, regulowania stosunku państwa do nich na zasadzie kontraktowo-ustawowej (wykluczającej jednostronność kształtowania reguł):
1. w odniesieniu do Kościoła katolickiego – w drodze konkordatu zawieranego między państwem a Stolicą Apostolską oraz w drodze ustaw;
2. z innymi kościołami (związkami wyznaniowymi) – w drodze ustaw uchwalonych na podstawie umów między Radą Ministrów a ich właściwymi przedstawicielami.
Zasady ustroju społeczno‑gospodarczego zawarte w Konstytucji RP
Rozdział II – Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela
Konstytucja RP wywodzi wolności oraz prawa człowieka i obywatela ze źródła, jakim jest przyrodzona i niezbywalna godność człowieka. Wyraża w ten sposób ideę nadrzędności i uprzedniości praw i wolności nad prawem stanowionym. Wolności i prawa są niejako „zastane”, a ustrojodawca nie jest ich twórcą, lecz jedynie wypełnia obowiązek zadeklarowania ich nienaruszalnego obowiązywania. Stwierdzając w art. 31, że wolność człowieka podlega ochronie prawnej, ustrojodawca określa przesłanki i tryb ograniczenia w zakresie korzystania z nich. Ograniczenia te mogą być ustanawiane tylko w ustawie, a przesłankami ich wprowadzenia mogą być jedynie:
bezpieczeństwo państwa lub porządek publiczny;
ochrona środowiska, zdrowia i moralności publicznej;
ochrona wolności i praw innych osób.
Ograniczenia te mogą być jedynie wyjątkiem od reguły i „nie mogą naruszać istoty i wolności praw” (art. 31, ust. 3). Art. 32 głosi równość wszystkich wobec prawa i wprowadza zasadę niedyskryminacji w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym. Art. 33 gwarantuje równe prawa kobiety i mężczyzny w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym. Art. 34 rozstrzyga o nabywaniu obywatelstwa polskiego na mocy ius sanguinis (prawa krwi), czyli urodzenia z rodziców – obywateli polskich. Przepis ust. 2 tego samego artykułu wyklucza pozbawianie obywatelstwa polskiego w innej formie niż dobrowolne zrzeczenie się. Art. 35 formułuje prawa kolektywne, odnoszące się do mniejszości narodowych i etnicznych.
Tworzą je:
wolność zachowania i rozwoju własnego języka;
wolność zachowania obyczajów, tradycji i własnej kultury;
prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i służących ochronie tożsamości religijnej;
prawo do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej.
Słownik
umowa między Stolicą Apostolską a innym państwem, określająca zasady funkcjonowania Kościoła katolickiego na jego obszarze
naród traktowany jako wspólnota wszystkich obywateli, niezależnie od ich pochodzenia etnicznego czy wyznania
konsekwencje, jakie mogą zostać zastosowane wobec najwyższych urzędników państwowych - w przypadku złamania przez nich konstytucji lub ustawy
zatwierdzenie zawartej umowy przez upoważniony organ (w Polsce - przez Prezydenta RP), skutkujące włączeniem jej do krajowego porządku prawnego
powszechne głosowanie, w którym obywatele rozstrzygają daną kwestię; jego wynik może mieć charakter opinii lub być zobowiązaniem dla władz do wprowadzenia w życie rozwiązania, za którym opowiedziała się większość głosujących