Pojęcie populizmu odnosi się co najmniej do dwóch zjawisk: do ideologii politycznejideologia politycznaideologii politycznej oraz do metody uprawiania polityki. Są one często ściśle związane. Samo słowo populizm pochodzi od łacińskiego populus – lud. Kategoria ludu jest w istocie centralnym motywem przesłania populistów.

Dobry lud i zła elita

RzZbsaRrQKG6H1

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę. Ma długie, falujące, siwe włosy, krótką brodę i wąsy oraz owalną twarz, na której są widoczne zmarszczki. Mężczyzna ma otwarte usta i trzyma mikrofon. Ubrany jest w ciemną kurtkę i rękawiczki.

Populista twierdzi, że społeczeństwo, w którym żyje, dzieli się na dwie części. Jedną z nich jest lud, który w tym ujęciu składa się z uczciwych i ciężko pracujących ludzi, drugą zaś – elita, która w perspektywie populisty jest zdegenerowana i pasożytnicza.

Podział na te dwie grupy przeprowadzany jest arbitralnie, a każda z nich w ujęciu populisty jest zasadniczo jednolita wewnętrznie. Populizm odrzuca bowiem pluralizm społecznypluralizm społecznypluralizm społeczny w imię dychotomicznej wizji światadychotomiczna wizja społeczeństwadychotomicznej wizji świata. Rzecznicy takiego podejścia prezentują się jako obrońcy dobrego ludu, który rządzony jest przez – w ich przekonaniu – zepsute elity. W takiej perspektywie konflikt między różnymi grupami społecznymi nabiera cech moralnego starcia dobra ze złem.

Prosty przekaz

R11KpPpjzLCeu1

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę. Ma krótkie, ciemne włosy, jest łysawy na czole. Ma lekko zarysowane zmarszczki na twarzy. Mężczyzna jest ubrany w garnitur. Stoi z podniesionymi rękami. Jest uśmiechnięty.

Wizji konfrontacji dobra ze złem towarzyszy u populistów sprowadzanie złożonych problemów do nieskomplikowanych przekazów. Politycy populistyczni stawiają proste diagnozy. Twierdzą, że za większością problemów, z którymi borykają się ludzie, stoi jeden czynnik, a jest nim uprzywilejowana pozycja zdegenerowanej elity. Wyciągają z tego wniosek, że odebranie władzy tej grupie sprawi, że wszystko się odmieni: poprawi się bezpieczeństwo, zmniejszy się bezrobocie, gospodarka rozkwitnie, a ludziom będzie się żyło lepiej. Cechą charakterystyczną populizmu jest więc przekonanie jego rzeczników o prostocie rozwiązań.

Niechęć do zasad i procedur

Charakterystyczną cechą ruchów populistycznych jest także ich niechętny lub wrogi stosunek do procedur, które obowiązują w państwie. Jest to szczególnie widoczne, gdy populiści zdobywają władzę. Politycy populistyczni twierdzą, że skoro reprezentują lud (naród, suwerena, społeczeństwo), to mają prawo do niczym nieskrępowanych rządów.

Wszystkie instytucje, które ograniczają swobodę manewru władzy politycznej w demokratycznym państwie prawnym – niezależne sądy, pluralistyczne media, szczególne procedury tworzenia ustaw – wywołują ich podejrzliwość. Przywódcy populistyczni widzą w nich nieraz pułapki zastawione przez zdeprawowane elity, które nie pozwalają ludowi (a w praktyce ich populistycznym reprezentantom) „rozwinąć skrzydeł”. Prowadzi to niekiedy populistów do jawnego łamania prawa i podejmowania przez nich tzw. akcji bezpośrednich.

Charyzmatyczny lider

RlMWUm7bjddvJ1

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę. Jest łysawy, ma krótkie, siwe włosy po bokach. Ma na twarzy zmarszczki, nosi okulary w dużych oprawkach. Ubrany jest w garnitur. Mężczyzna przemawia.

Ważną rolę w opisywanym zjawisku odgrywa wreszcie przywódca. Ruchy populistyczne często zorganizowane są wokół wyrazistych liderów. Wynika to częściowo z tego, że odwołują się do bardzo zróżnicowanych grup wyborców, a charyzmatyczny przywódca jest w stanie skupić wokół siebie ludzi często niemających ze sobą wiele wspólnego.

Lider populistyczny chętnie posługuje się „językiem ulicy” – prostym, zwięzłym, trafiającym do emocji. Unika wchodzenia w skomplikowane dyskusje, za to często podkreśla, że niczym nie różni się od „ludzi z sąsiedztwa”. Towarzyszą temu niekiedy maniery typowe dla pospolitych ludzi, demonstracja złego wychowania czy prowokacyjne wystąpienia, które mają z jednej strony przyciągnąć uwagę mediów i publiczności, a z drugiej – odróżnić go wyraźnie od atakowanych elit.

RxfWFiakAnoS6

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę. Ma krótkie, ciemne włosy oraz lekko zarysowane zmarszczki na twarzy. Ubrany jest w żółtą koszulę. Ma wyciągniętą w górę rękę. Za mężczyzną stoją ochroniarze w okularach przeciwsłonecznych.

Słownik