Przeczytaj
Religia starożytnych Greków
Religia starożytnych Greków kształtowała się od neolitu, przez czasy archaiczne, aż po klasyczne. Kultywowanie jej było związane z tradycjami przodków. Treści religijne przechodziły z pokolenia na pokolenie. Brak jasno spisanych zasad wiary sprawiał, że wierzenia te nie należały do zbyt ortodoksyjnychortodoksyjnych i chętnie czerpały inspiracje z innych kultów.
O starożytności polemicznieReligia starożytnych Greków w klasyfikacjach dokonywanych przez religioznawców mieści się w grupie wierzeń zwanych wierzeniami tradycyjnymi, podczas gdy chrześcijaństwo (podobnie jak islam) należy do religii profetycznych (od gr. profetes – prorok). Religie tradycyjne kształtowały się stopniowo, w toku przemian ewolucyjnych wzbogacających wierzenia dziedziczone po przeszłości. Nie ma w nich wyraźnego początku, wyraźnego „jądra” powstałego w wyniku nauczania określonej jednostki (lub jednostek), która wskazała, co stanowi religijną „normę” tak w sferze wyobrażeń o bogu (lub bogach), jak należnych mu (lub im) objawów czci ze strony czciciela.
Źródło: Ewa Wipszycka, O starożytności polemicznie, Warszawa 1994, s. 39.
Mity a religia
Mitologia jest źródłem opisów greckich bogów, jednak należy pamiętać, że mity same w sobie nie były tekstami religijnymi:
O starożytności polemicznieTymczasem religia Greków, podobnie jak znaczna część religii starożytnych, należy do takiego typu, w którym ważny jest kult, a nie doktrynadoktryna. Każdy Hellen wiedział, że powinien składać ofiary i dary bóstwom, uczestniczyć w modlitwach i świętach na ich cześć, razem ze swymi współobywatelami lub, w przypadku niektórych kultów, z członkami rodzin. To, co myślał o bogach, którym ofiary składał, było jego prywatną sprawą.
Źródło: Ewa Wipszycka, O starożytności polemicznie, Warszawa 1994, s. 32.
Mitologiczne wyobrażenia
Greccy bogowie posiadali ludzkie cechy – czuli i zachowywali się podobnie do śmiertelników. Oprócz tego uosabiali siły przyrody, np. wiatru, słońca, ognia:
O starożytności polemicznieBogowie pojmowani byli jako siły, a nie osoby o wyraźnie zarysowanych konturach. Łączyły ich pewne wspólne cechy, z których najważniejsze to: nieśmiertelność (ale nie wieczność, gdyż zostali oni zrodzenie przez starsze od nich siły, takie jak Chaos, Noc, Ziemia, Niebo, których nie antropomorfizowanoantropomorfizowano i które nie były przedmiotem kultu), potęga (ale nie wszechmoc, ograniczała ich obecność innych bogów i Mojra – prawo rządzące kosmosem, której nie mogli ignorować), ludzka postać i podobne do ludzkich sposoby postępowania. Nie byli bynajmniej wszechwiedzący (jak Bóg chrześcijan), zakres ich wiedzy jest ich indywidualną naturą (Zeus nie wie, czy może uratować od śmierci swego syna na polu walki pod Troją, Demeter nie wie, co stało się z jej córką, natomiast Apollo może wyjaśnić przyszłość itd.). Różnią ich nade wszystko sfery działania, które sygnalizują nam przydomki bogów.
Źródło: Ewa Wipszycka, O starożytności polemicznie, Warszawa 1994, s. 35–36.
Z uwagi na fakt, że mitologia nie zawierała wyznaczników religii, to wyobrażenia na temat bóstw powstawały głównie dzięki greckim poetom, a nie kapłanom. W związku z tym nie było żadnego świętego tekstu, który stałby się podstawą wiary i nie mógłby być zmieniany. Ten brak barier twórczych w zakresie opisywania bóstw prowadził do tego, że powstawało wiele wersji tej samej opowieści, a co za tym idzie – tyle samo wyobrażeń na temat danego boga:
O starożytności polemiczniePoeci mogli dowolnie kształtować materię mitów. Nie istniał żaden tekst święty zawierający opowieści o bogach i herosach w postaci obowiązującej. Mitów było bardzo wiele, a każdy z nich występował (lub mógł występować) w kilku wariantach. Każdy poeta, każdy człowiek interesujący się nimi poważniej, mógł wybrać pewne postaci mitów, a odrzucić inne, zmienić ten lub inny mit w sposób mniej lub bardziej twórczy. Mógł pokusić się o stworzenie systematycznego porządku w ogromnej ich masie (jak to uczynił HezjodHezjod, twórca Teogonii, poematu o narodzinach bogów żyjący na przełomie VIII i VII wieku p.n.e.). Nikt jednak nie pretendował do narzucania innym takiej, całościowej koncepcji. Zdarzało się, że jeden i ten sam poeta opowiadał w różnych okresach swojego życia różne rzeczy o tym samym bogu i herosie.
Źródło: Ewa Wipszycka, O starożytności polemicznie, Warszawa 1994, s. 33.
Rodzaje mitów
Mity, czyli opowieści o bogach, herosach, demonach, legendarnych postaciach lub nadnaturalnych wydarzeniach to teksty, których głównym zadaniem jest wytłumaczenie podstawowych zagadnień związanych z istnieniem świata i człowieka. Utwory te możemy podzielić na cztery zasadnicze rodzaje:
mity teogoniczne – gr. theós - bóg, opowiadają o pojawieniu się, powstaniu bogów;
mity kosmogoniczne – gr. kosmos - świat, opisują pochodzenie i powstanie świata oraz zjawisk przyrody;
mity antropogeniczne – gr. anthropos - człowiek, opowiadają o powstaniu człowieka, np. mit o Prometeuszu;
mity genealogiczne – gr. genos - ród, dotyczą rodowodu bogów, bóstw oraz ludzi.
Słownik
(łac. doctrina – nauczanie, wiedza) - zespół, system założeń, twierdzeń i poglądów związany z określoną dziedziną wiedzy
(łac. persona – osoba + facere – robić) - uosobienie, nadanie przedmiotom, zjawiskom, pojęciom abstrakcyjnym cech ludzkich; przedstawienie w postaci ludzkiej pojęć, zjawisk itp.
(gr. anthrōpos – człowiek + morphē – kształt, forma) - wyobrażenie bóstwa na podobieństwo człowieka
(gr. orthós – słuszny + dóxa – wiara, chwała/sława) - ściśle wierny swoim zasadom
jeden z najstarszych poetów greckich, żył na przeł. VIII i VII w. p.n.e., twórca poematów dydaktycznych
walka bogów olimpijskich z gigantami