Przeczytaj
Jednostki geologiczne Polski
Na obszarze Polski w schematycznym podziale wyróżniono 3 megajednostki tektoniczne. Platformę wschodnioeuropejską oraz waryscyjską platformę zachodnioeuropejskę oddziela tzw. linia T–T, inaczej nazywana strefą Teisseyre’a–Tornquista.
platforma wschodnioeuropejska
W geologii nazywana kratonem wschodnioeuropejskim. Na terenie Polski obejmuje mniejsze jednostki geologiczne: synklinorium brzeżne, wyniesienie Łeby, syneklizę perybałtycką, wyniesienie mazursko‑suwalskie, obniżenie podlaskie, wyniesienie zrębowe podlasko‑lubelskie.
platforma zachodnioeuropejska
Jednostka geologiczna Europy. Oddzielona strefą T–T od kratonu wschodnioeuropejskiego na wschodzie oraz północnym wschodzie, od południa graniczy z utworami orogenezy alpejskiej. Mniejsze jednostki, które obejmuje platforma zachodnioeuropejska, to: antyklinorium środkowopolskie, synklinorium szczecińsko‑łódzko‑miechowskie, monoklinamonoklina przedsudecka, monoklina śląsko‑krakowska, Sudety oraz zapadlisko górnośląskie.
Karpaty
Znajdują się w alpejskiej strefie fałdowań, która obejmuje całą południową Europę. Karpaty zajmują południową część Polski.
Fałdowania paleozoiczne na terenie Polski
Fałdowania paleozoiczne obejmują dwie jednostki orogeniczne na terenie naszego kraju: Góry Świętokrzyskie oraz Sudety. Nazwano je fałdowaniami paleozoicznymi, ponieważ orogenezy, podczas których pasma te powstawały, miały miejsce w paleozoiku – erze, która rozpoczęła się 541 mln lat temu.
Góry Świętokrzyskie
Góry Świętokrzyskie leżą w centralnej części województwa świętokrzyskiego, na Wyżynie Małopolskiej. Góry wykształciły się w czasie orogenezy kaledońskiej, która trwała od kambru do dewonu. Orogeneza hercyńska odmłodziła szczyty zniszczone poprzez zalewanie tego terenu przez płytkie morza. W skład Gór Świętokrzyskich wchodzi kilkanaście pasm. Są one położone równolegle do siebie, ciągnąc się z zachodu na wschód. Góry składają się z kilku pasm zbudowanych przeważnie ze skał paleozoicznych (skały kambru i dewonu). Pasmo Łysogór – najwyższe ze składających się na Góry Świętokrzyskie pasm – zbudowane jest z kwarcytów kambryjskich. Najwyższym szczytem Gór Świętokrzyskich jest Łysica (612 m n.p.m.). Stoki Łysogór pokryte są bardzo charakterystycznymi rumowiskami skalnymi, nazywanymi gołoborzami.
Budowa geologiczna Gór Świętokrzyskich jest dość skomplikowana. Prekambryjskie piaskowce kwarcytowe tworzą trzon wzniesień. W ordowiku i sylurze wykształciły się łupki, z których zbudowana jest Dolina Wilkowska oraz Pasma Chęcińskie. W okolicach Chęcin można napotkać również odkrywki osadów dewońskich. Karbon reprezentowany jest przez łupki krzemionkowe, a perm reprezentują znane cechsztyńskie zlepieńce zygmuntowskie, które powstawały w płytkich, ciepłych morzach zalewających w tamtym czasie obszar Polski.
Sudety
Sudety znajdują się na południowym zachodzie Polski. Pasma górskie wypiętrzyły się w orogenezie hercyńskiej obejmującej czas od syluru do permu. Sudety dzielimy na Zachodnie, Środkowe, Wschodnie oraz na Przedgórze Sudeckie. Najwyższym szczytem tego pasma górskiego jest Śnieżka (1603 m n.p.m.). Sudety są górami zrębowymi. W geologii Sudety podzielono tylko na Sudety Zachodnie i Sudety Wschodnie. Przedgórze Sudeckie również cechuje podobna budowa i rzeźba. W granicach Polski Sudety zajmują 9,3 tys. kmIndeks górny 22 (3% powierzchni kraju), budują je różnorodne skały magmowe, metamorficzne oraz osadowe różnego wieku: prekambryjskie skały metamorficzne, sfałdowane skały osadowe z ery paleozoicznej, młodopaleozoiczne intruzje granitowe bloku łużycko‑karkonoskiego oraz Ślęży, Strzelina i Strzegomia na Przedgórzu Sudeckim, permskie porfiry i melafiry Gór Kamiennych oraz Wałbrzyskich, płytowo zalegające kredowe piaskowce Gór Stołowych oraz trzeciorzędowe bazalty.
Fałdowanie orogenezy alpejskiej
Orogeneza alpejska zaczęła się w triasie – pierwszym okresie mezozoiku – i trwa po dziś dzień. W orogenezie alpejskiej wyróżnia się 3 etapy:
wczesnoalpejski (trias–kreda),
środkowoalpejski (paleogen),
późnoalpejski (neogen).
Polskie jednostki orogenezy alpejskiej to:
Tatry – zbudowane z paleozoicznego trzonu krystalicznego i mezozoicznych skał osadowych. Trzon krystaliczny Tatr Wysokich, położonych na wschodzie łańcucha, budują głównie odporne na erozję granity, co sprzyja formowaniu się rzeźby wysokogórskiej. W Tatrach Zachodnich podstawową rolę odgrywają łupki metamorficzne i gnejsy, które cechują się znacznie mniejszą odpornością na erozję. Ta część Tatr jest niższa i ma łagodniejszą budowę. Trzon w niższych partiach gór jest przykryty mezozoicznymi skałami osadowymi, które tworzą serie wierchowe oraz serie reglowe.
Pieniński Pas Skałkowy uważany jest za najbardziej skomplikowaną tektonicznie jednostkę Karpat. Budują go wapienie, margle i inne skały osadowe. Skały Pienin są intensywnie sfałdowane i pocięte licznymi uskokami. Miejscami występują w nich skały wulkaniczne.
Beskidy i Pogórze Karpackie – zbudowane są z utworów fliszowych (piaskowców i łupków) powstałych na dnie głębokiego zbiornika morskiego przy udziale prądów zawiesinowych. Sedymentacja zaczęła się już w jurze i trwała aż do młodszego trzeciorzędu, kiedy utwory fliszowe zostały sfałdowane i nasunięte w kierunku północnym na obszar zapadliska przedkarpackiego. W obrębie Karpat Zewnętrznych wyróżniono szereg płaszczowin i innych jednostek tektonicznych o zróżnicowanym zasięgu i budowie.
Zapadlisko przedkarpackie – w młodszym trzeciorzędzie wypełnione zostało skałami okruchowymi powstałymi ze zniszczenia świeżo wypiętrzonych Karpat i osadzonymi w istniejącym na tym terenie zbiorniku morskim. Zbiornik ten wkrótce wysechł i pozostawił po sobie znaczne ilości soli kamiennej oraz gipsu i anhydrytu, które później, pod wpływem procesów redukcyjnych, przekształciły się w eksploatowane obecnie złoża siarki rodzimej.
Słownik
ciąg uskoków tektonicznych stanowiący wschodnią granicę strefy szwu transeuropejskiego oddzielającego platformę wschodnioeuropejską od struktur geologicznych Europy Zachodniej; ma szerokość ok. 100 km; w strefie tej następuje zmiana właściwości skał skorupy ziemskiej
rozległy obszar zbudowany z warstw skalnych nachylonych w jednym kierunku i prawie pod jednakowym kątem
rozległa, łagodna synklina; łagodne obniżenie terenu
proces powstawania gór wskutek ruchów tektonicznych
fragment skorupy ziemskiej zbudowany ze starokrystalicznego podłoża pokrytego młodszymi osadami
fragment skorupy ziemskiej obniżony wzdłuż uskoków