Przeczytaj
Epoka napoleońska
Jakie reakcje Polaków, współpracowników Napoleona i samego Napoleona uchwycił artysta?
Podczas sprawowania urzędu pierwszego konsula (1799‑1804) oraz jako cesarz (1804‑1814) Napoleon Bonaparte toczył zwycięskie wojny z II, III, IV i V koalicją antyfrancuską. Z ziem polskich zdobytych na Prusach i Austrii utworzył Księstwo Warszawskie. W 1812 r. poniósł jednak klęskę podczas wyprawy na Rosję, a po przegranej 18 czerwca 1815 r. bitwie pod Waterloo (ok. 25 km od Brukseli), został internowany dożywotnio na wyspie św. Heleny. We wrześniu 1814 r. przedstawiciele państw europejskich zebrali się na kongresie w Wiedniu w celu przyrócenia na kontynencie porządku sprzed rewolucji francuskiej i wojen napoleońskich. Uczestnicy kongresu odwołali się do trzech zasad: restauracji, legitymizmu i równowagi sił. Powołali też Święte PrzymierzeŚwięte Przymierze, które podjęło walkę z ruchami rewolucyjnymi w Europie. Rosja objęła rządy w okrojonym Królestwie Polskim. Utworzono Wielkie Księstwo Poznańskie oraz Rzeczpospolitą Krakowską. W Królestwie Polskim naruszanie swobód obywatelskich i narodowych przez cara doprowadziło w 1830 r. do wybuchu powstania listopadowego, zakończonego klęską Polaków i likwidacją autonomicznych instytucji państwa. Na emigracji przedstawiciele Towarzystwa Demokratycznego Polskiego (TDP) w 1846 r. podjęli przygotowania do zorganizowania trójzaborowego ludowego powstania, ale do wystąpień doszło jedynie w Krakowie. Równocześnie przeciwko szlachcie galicyjskiej wystąpili chłopi polscy (rabacja galicyjska). Rzeczpospolitą Krakowską zlikwidowano i jej obszar włączono do Austrii.
Opowiedz, co się dzieje na pierwszym planie.
Europejska Wiosna Ludów
W latach 1848‑1849 niemal w całej Europie doszło do zamieszek rewolucyjnych (Wiosna Ludów). We Francji w wyniku rewolucji lutowej obalono monarchię i ogłoszono II Republikę. Tak o wydarzeniach we francji pisał angielski pamiętnikarz Charles C.F. Greville:
2 grudnia 1852 r. prezydent Ludwik Napoleon Bonaparte koronował się na Cesarza Francuzów. Republika stała się II Cesarstwem, rządzonym przez Napoleona III. Swoją władzę oparł on na wojsku i policji, wprowadził cenzurę, zmniejszył uprawnienia Senatu i Rady Stanu, zwalczał opozycję i ograniczył prawa obywatelskie. Dwa dni po wybuchu zamieszek w Wiedniu, 15 marca 1848 r., Węgrzy rozpoczęli walkę o niepodległość, która zakończyła się pacyfikacją powstania przez wojska austriackie i wspierające je oddziały rosyjskie. W krajach niemieckich i włoskich podjęto próby zjednoczenia narodu w jedno państwo. Na ziemiach polskich do wystąpień rewolucyjnych doszło w Wielkim Księstwie Poznańskim i w Galicji. Choć ostatecznie zostały stłumione, to jednak Polacy z Wielkopolski uzyskali reprezentację w sejmie pruskim, a władze austriackie przeprowadziły reformę uwłaszczeniową w Galicji (w 1848 roku).
Ideologie
W pierwszej połowie XIX w. dominowały trzy nurty ideologiczne: konserwatyzmkonserwatyzm, liberalizmliberalizm i socjalizmsocjalizm. Konserwatyzm bazował na hasłach obrony porządku społecznego oraz umacniania tradycyjnych wartości, takich jak: religia, naród, państwo, rodzina, hierarchia, autorytet. Opowiadał się za systemem społecznym, który chronił tradycję (Kościół, wychowanie religijne, prawo własności) i zapewniał większe wpływy elitom (ze względu na pochodzenie, wykształcenie i posiadany majątek). Liberałowie twierdzili, że wolność jest nadrzędną wartością, a państwa i społeczeństwa powinny szanować „naturalne prawa” jednostki – takie jak prawo do wolności słowa i sumienia, przekonań czy zrzeszania się. Według nich przebieg rewolucji francuskiej pokazał, że gwałtowane i głębokie zmiany do niczego nie prowadzą – wprowadzający je przejmują po prostu zachowania despotów, dlatego system należy reformować stopniowo, małymi krokami. Powstały w tym okresie socjalizm zakładał z kolei, że sprawiedliwe społeczeństwo to takie, w którym wszyscy obywatele mają równy dostęp do wytwarzanych dóbr, a państwo kontroluje najważniejsze dziedziny gospodarki. Socjaliści początkowo chcieli osiągnąć swoje cele pokojowo, jednak z czasem za komunistamikomunistami zaczęli mówić o walce klasowej pomiędzy burżuazją (bogatym mieszczaństwem) a proletariatem (robotnikami, najuboższymi), która miała doprowadzić do nieuchronnej rewolucji i ustanowienia w jej wyniku sprawiedliwego społeczeństwa bezklasowego. W Wielkiej Brytanii, w odpowiedzi na postępującą industrializację, wykształcił się luddyzm – ruch robotników, chałupników i rzemieślników brytyjskich, którzy w sposób zorganizowany niszczyli maszyny fabryczne (zwłaszcza te w warsztatach tkackich).
Wydarzenia
Postacie
Słownik
system władzy w monarchiach wczesnonowożytnych, władzę króla ograniczały tylko prawa naturalne i podstawowe normy ustrojowe, takie jak sukcesja tronu.
nazwa systemu politycznego, zaprowadzonego przez Napoleona Bonaparte; rodzaj władzy opartej na autorytecie władcy odnoszącego sukcesy militarne i wprowadzającego rewolucyjne zmiany ustrojowe (konstytucje).
warstwa wykształconych i majętnych mieszkańców miast.
teoria głosząca nieuchronność upadku kapitalizmu i potrzebę działań dla osiągnięcia tego celu; niekiedy stosowane zamiennie z pojęciem socjalizm; w języku potocznym ustrój społeczny w państwach rządzonych przez partie komunistyczne
konserwatyzm (łac. conservare, zachowywać), doktryna, która bazuje na hasłach obrony porządku społecznego oraz umacniania tradycyjnych wartości, takich jak: religia, naród, państwo, rodzina, hierarchia, autorytet. Konserwatyzm opowiadał się za systemem społecznym, który chroni tradycję (Kościół, wychowanie religijne, prawo własności) i daje większe wpływy elitom (ze względu na pochodzenie, wykształcenie i posiadany majątek). Do konserwatystów należeli Edmund Burke (1729‑1797), Joseph de Maistre (1753‑1821), Adam Jerzy Czartoryski (1770‑1861), Klemens von Metternich (1773‑1859), Otto von Bismarck (1815‑1898)
(łac. liberalis – wolnościowy, od łac. liber – wolny), ideologia i kierunek polityczny, według którego wolność jest nadrzędną wartością, a państwa i społeczeństwa powinny szanować „naturalne prawa” jednostki – do wolności słowa i sumienia, przekonań czy zrzeszania się. Narodził się w Anglii – kraju, który w porównaniu do innych państw europejskich osiągnął najbardziej zaawansowany etap na drodze kapitalistycznego rozwoju i w którym zaczęła się rewolucja przemysłowa. Liberałami byli Anglicy: Adam Smith (1723‑1790), Jeremy Bentham (1748‑1832), John Stuart Mill (1806‑1873) i Francuzi: Benjamin Constant (1767‑1830), Alexis de Tocqueville (1805‑1859). Na ziemiach polskich pierwszym ugrupowaniem odwołującym się do idei liberalizmu byli tzw. kaliszanie, czyli opozycja parlamentarna, skupiona w Królestwie Kongresowym wokół Bonawentury i Wincentego Niemojowskich.
zajmowanie określonego stanowiska w kwestii politycznej; odnosi się również do metod walki o niepodległość narodu.
brutalne tłumienie buntów i powstań narodowych siłą zbrojną.
ogłoszenie czegoś, obwieszczenie.
zbiorcze określenie ideologii i ruchów społecznych powstałych w XIX w., które chciały oprzeć ład społeczny na zasadach wspólnoty, równości i racjonalnego zarządzania gospodarką.
sojusz Rosji, Austrii i Prus z 1815 r., zawarty w celu walki z ruchami rewolucyjnymi w Europie.
Słowa kluczowe
konserwatyzm, liberalizm, socjalizm, komunizm, Napoleon, Wielkie Kięstwo Warszawskie, Królestwo Polskie, rewolucja przemysłowa, rewolucje, rabacja galicyjska, Wiosna Ludów, kongres wiedeński
Bibliografia
A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2009.
J. Falkowski, Wspomnienia z roku 1848 i 1849. Część 1, Warszawa 1908.
Wiek XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1998.
M. Żywczyński, Historia Powszechna 1789–1870, Warszawa 2001.