Sobór watykański II i jego konsekwencje

Idee papieża Jana XXIII to połączenie założeń doktryny katolickiej, w której zawiera się niezmienność zasad prawa naturalnego oraz prawo papieża do wiążącej interpretacji tego prawa, ale równocześnie położenie nacisku na kierunki współczesnych przemian i potrzebę udziału w tych przemianach Kościoła.

Poglądy Jana XXIII

R1J4OjnFcj5rV1

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę w papieskim stroju. Ma wydatny nos oraz duże uszy. Ma na twarzy zmarszczki. Mężczyzna jest uśmiechnięty.

W nauce Jan XXIII przyjmował pluralizm światopoglądowypluralizm światopoglądowypluralizm światopoglądowy, społeczny i ekonomiczny współczesnego świata. Starał się wskazać na wartości płynące ze współpracy ludzi wyznających różne religie, poglądy filozoficzne i polityczne. Dla papieża elementarnym warunkiem rozwoju społecznego był pokój na świecie. W swoich poglądach wskazywał na wartość personalizmupersonalizmpersonalizmu, prymatu jednostki nad światem rzeczy. Nie zapomniał również o wyzwaniach Trzeciego Świata, dostrzegając problemy, które tam narastały i ich wpływ na rozwój społeczeństw. Podobnie jak poprzednicy, był zwolennikiem ochrony własności prywatnej. Jego zdaniem likwidacja własności prywatnej byłaby pogwałceniem prawa naturalnego. Własność taka to według Jana XXIII podstawa wolności i źródło bodźców rozwojowych. Sprzeciwiał się własności kolektywnej, głosząc, że prowadzi ona do nieróbstwa i zanikania troski o dobro wspólne. Równocześnie opowiadał się za niwelowaniem różnic w poziomie życia, częściowym uspołecznieniem bez naruszania podstawowej roli własności prywatnej.

W sferze politycznej Jan XXIII był wierny swoim poprzednikom i głosił za nimi pogląd, że władza pochodzi od Boga, przy jednoczesnym wyznaczaniu jej granic. Przede wszystkim wskazywał na zasadę subsydiarnościsubsydiarnośćsubsydiarności władzy politycznej, pozostawiając nieograniczone prawo inicjatywy rodzinie, związkom zawodowym. W sferze międzynarodowej postulował zwiększenie uprawnień Organizacji Narodów Zjednoczonych. Było to spójne z najważniejszym postulatem papieża, czyli utrzymaniem pokoju na świecie. W kwestiach gospodarczych Jan XXIII opowiadał się za umiarkowanym interwencjonizmem państwowym. Jego ideą była budowa państwa dobrobytu. Uważał, że celem działalności instytucji państwowych powinna być troska o dobro wspólne i dobrze działające instytucje.

Paweł VI i jego nauka

R1ZRFDU53FrUd1

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę w papieskim stroju. Ma wydatny nos, ciemne, krótkie włosy, lekki zarost oraz lekko zarysowane zmarszczki.

Kontynuatorem myśli Jana XXIII był jego następca, Paweł VI.

W swoich encyklikach papież ten zajmował się problematyką społeczną i propagował sprawiedliwość społeczną. Popierał ruchy zwalczające niesprawiedliwość, kolonializm, dyskryminację rasową i wojny. Najważniejszym problemem, na który wskazywał Paweł VI, była jednak poprawa poziomu życia najuboższych warstw ludności. Próbował usprawiedliwiać niektóre rewolucje, choć z obawą odnosił się do ich skutków ubocznych. Jego zdaniem, przeobrażenia społeczne powinny odbywać się w drodze reformizmu opartego na zasadach solidaryzmu społecznegosolidaryzm społecznysolidaryzmu społecznego. Proponował nowy system polityczny, który łączyłby w sobie elementy uspołecznienia obywateli i gospodarki z dużym poziomem odpowiedzialności jednostki za własne decyzje i działania. Nie oznaczało to jednak poparcia dla idei socjalistycznych, a wynikało raczej z zasad personalizmu i współpracy w ramach społeczeństwa. Systemem politycznym najbliższym wyobrażeniom Pawła VI była demokracja.

Społeczna nauka Kościoła w czasach Jana Pawła II

R1C5mnjYCjpUv1

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę w papieskim stroju. Ma zmarszczki na twarzy i krótkie, siwe włosy. Mężczyzna ma lekko przymknięte oczy.

Papież ten wniósł do doktryny nowe akcenty, dlatego jego nauczanie nazywane jest często teologiąteologiateologią tworzenia. Jan Paweł II odszedł od pojmowania doktryny chadeckiej jako trzeciej drogi pomiędzy liberalizmem a socjalizmem. Zaproponował za to całościowe spojrzenie na egzystencję człowieka w społeczeństwie w kontekście międzynarodowym, z uwzględnieniem wartości płynących z nauki moralnej Kościoła. Papież pozostał nieugiętym tradycjonalistą w sprawach moralnych, natomiast dostrzegał zmiany w kwestiach ekonomicznych i politycznych, i uważał, że nauka Kościoła powinna te zmiany uwzględniać. W jego nauce dominowała idea personalizmu i zatroskania o godność osoby ludzkiej.

W swoich naukach papież wskazywał przede wszystkim na konieczność zachowania trwałego pokoju, potępiał terroryzm, dostrzegał polityczną złożoność współczesnego świata i dbał o obecność Kościoła we wszystkich państwach, bez względu na formę rządu. Był zwolennikiem rozwinięcia idei ekumenizmuekumenizmekumenizmu i oddziaływania chrześcijaństwa na państwa Trzeciego Świata. Nie dążył przy tym wyłącznie do misji chrystianizacyjnych na tych terenach. Równie ważne było propagowanie idei zachodnich, czyli opartych na poszanowaniu godności jednostki. W swojej nauce o pracy papież zwracał uwagę na jej wartość dla rozwoju jednostki, uznawał ją też za płynące z Biblii powołanie człowieka. Dla Jana Pawła II praca była źródłem dóbr materialnych, a także drogą do uspołecznienia człowieka. Uważał więc, że wszystkie państwa powinny dołożyć wszelkich starań w celu zwalczania bezrobocia. Równocześnie, będąc zwolennikiem gospodarki rynkowej, widział konieczność kontrolowania jej przez państwo, które nazywał pracodawcą pośrednim. Ważnym elementem nauczania papieża był postulat sprawiedliwego wynagradzania za pracę. Papież opowiadał się także za sprawiedliwym podziałem wytworzonych dóbr. Jan Paweł II w swoim nauczaniu poświęcał dużo miejsca wolności człowieka. Uważał, że jest ona wartością, przyjmował wynikające z niej niedoskonałości jednostki i brak możliwości stworzenia społeczeństwa doskonałego. Zdaniem papieża, człowiek z natury nie jest doskonały, więc nie może tworzyć doskonałych rzeczy. Politycznie Jan Paweł II aprobował założenia liberalizmu politycznego i kapitalizmu ekonomicznego, choć łączył je z ideami godności człowieka i sprawiedliwością społeczną. Był zwolennikiem włączania Kościoła katolickiego w procesy rozwiązywania problemów globalnych. Jednocześnie papież popierał dostosowanie zmian zachodzących we współczesnym świecie do społecznej nauki Kościoła.

Teologia wyzwolenia

Jednym z najważniejszych haseł II soboru watykańskiego był dialog ze światem. Świeccy katolicy, zgodnie z naukami soboru, powinni angażować się w życie społeczne i podejmować działania na rzecz dobra wspólnego. Najbardziej radykalnym skutkiem tego otwarcia i zaangażowania stała się teologia wyzwolenia, czyli nurt katolicyzmu otwartego na problemy najbiedniejszych. Twórcy i zwolennicy teologii wyzwolenia odwoływali się do marksizmu, uważając kapitalizm za „absolutną negację Boga”, która miała przejawiać się w ubóstwie, wyzysku i niesprawiedliwości społecznej dotykającej szerokie masy katolików. Idee te narodziły się w Ameryce Południowej, a zostały sformułowane przez Konferencję Episkopatu Latynoamerykańskiego.

R10AAiiXvPYNA1

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę, który ma założoną zieloną szatę. Mężczyzna jest łysawy, ma krótkie, siwe włosy po bokach. Ma na twarzy zmarszczki i nosi okulary w dużych oprawkach.

Zgodnie z definicją jej twórców, teologia wyzwolenia to nowy sposób teologicznego myślenia, wyrażającego najbardziej żywotne interesy ludu latynoamerykańskiego. Zmierza ona do przekształcenia chrześcijańskiej idei zbawienia w polityczną rewolucję, która wyzwoli ludność Ameryki Południowej od wszelkich form niesprawiedliwości społecznej. Teologia ta łączy wątki biblijne z marksizmem. Jej twórcy widzą wspólne cele w nauczaniu Chrystusa i ideologii Marksa. Obaj sprzeciwiali się niesprawiedliwości i poszukiwali sposobów jej przezwyciężania. Gustav Gutierrez uważał, że marksizm opisuje życie społeczne i należy połączyć jego założenia z chrześcijańskimi ideami społecznymi. W swoim nauczaniu wyszedł od ubogiego człowieka, wyzyskiwanych klas społecznych i ciemiężonych kultur żyjących w nędzy. Uważał, że przyczyną niesprawiedliwości na świecie jest porządek ekonomiczny kapitalizmu ustanowiony przez nielicznych dla własnych korzyści. Był zwolennikiem przywrócenia idei ewangelicznych, sprawiedliwości społecznej i miłości bliźniego. Dopuszczał możliwość przeprowadzenia różnych rewolucji w celu osiągnięcia powszechnej równości. Oczekiwał, że rewolucję tę zorganizuje „Kościół ubogich i dla ubogich”. W celu stworzenia organizacyjnych podstaw tych działań inicjował powstawanie kościelnych wspólnot podstawowych. Teologia wyzwolenia spotkała się z krytyczną oceną Kościoła instytucjonalnego. Zgodnie z oficjalną nauką Kościoła ewangelia mówi o wyzwoleniu z grzechu, nie wyzwoleniu społecznym. Kościół pozostał strażnikiem własności prywatnej, zachęcał wiernych do udziału w życiu politycznym i społecznym, ale od II soboru watykańskiego kolejni papieże głoszą konieczność rozdziału Kościoła od państwa, dostrzegając pozytywne skutki tego rozdziału, i unikania bezpośredniego wpływu na politykę poszczególnych państw.

Słownik