bg‑cyan

Właściwości chemiczne wodorotlenków

Jak już pamiętasz z poprzednich etapów edukacji, wszystkie wodorotlenkiwodorotlenekwodorotlenki reagują z kwasami, a ich charakter chemiczny określany jest jako zasadowy. Reakcja pomiędzy kwasem a wodorotlenkiem, podczas której kationy H 3 O + łączą się z anionami wodorotlenkowymi OH tworząc wodę, nosi nazwę reakcji zobojętniania. Możliwa jest również reakcja wodorotlenku z tlenkiem kwasowym, czyli tlenkiem niemetalu, który po połączeniu z wodą daje kwas. W wyniku tej reakcji powstaje odpowiednia sól. Wśród wodorotlenków możemy wyróżnić również związki o zmiennym charakterze chemicznym. Reagują one zarówno z mocnymi kwasami, jak i zasadami. Nazywamy je wodorotlenkami amfoterycznymiwodorotlenek amfoterycznywodorotlenkami amfoterycznymi.

R1WwuC8Vi7vXF1
Podział wodorotlenków ze względu na charakter chemiczny
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

W poniższej tabeli zostały podane przykłady wodorotlenków, podzielone ze względu na ich charakter chemiczny.

Przykłady wodorotlenków zasadowych i amfoterycznych:

Zasadowe

Amfoteryczne

NaOH, LiOH, KOH, MgOH2, BaOH2, CaOH2, CrOH2, MnOH2

BeOH2, Cu(OH) 2 , Fe(OH) 2 , Pb(OH) 2 , Al(OH) 3 , Cr(OH) 3 , Fe(OH) 3 , Sn(OH) 2

Rozpatrując amfoterycznośćamfoterycznośćamfoteryczność należy rozważyć, jaki wpływ ma położenie pierwiastków w układzie okresowym na ich właściwości. Zaczynając od lewej strony układu okresowego, mamy związki o charakterze skrajnie zasadowym (I, II grupa układu okresowego). Poruszając się w prawo stopniowo wzrasta charakter kwasowy związków. Najbardziej wysunięte na prawo pierwiastki (oprócz gazów szlachetnych) tworzą związki o charakterze skrajnie kwasowym (grupa 17). Pierwiastki, znajdujące się pośrodku układu okresowego, mają zatem zbliżone udziały zarówno jednego, jak i drugiego charakteru chemicznego.

Na amfoteryczność danego wodorotlenku bezpośredni wpływ ma również różnica elektroujemności pary metal‑tlen w stosunku do różnicy elektroujemności wiązania O-H. Przeanalizujmy różnicę elektroujemności dla wybranych grup układu okresowego pierwiastków.

1

Grupa/blok układu okresowego

Blok s

Blok d

Blok p

Grupa 1

Grupa 2

Grupa 6

Grupa 12

Grupa 13

Wybrany
wodorotlenek

NaOH

MgOH2

Cr(OH) 3

ZnOH2

Al(OH) 3

Różnica elektroujemności Me-OH

xIndeks dolny O‑H = 1,4

wiązanie kowalencyjne spolaryzowane

xIndeks dolny O‑H = 1,4

wiązanie kowalencyjne spolaryzowane

xIndeks dolny O‑H = 1,4

wiązanie kowalencyjne spolaryzowane

xIndeks dolny O‑H = 1,4

wiązanie kowalencyjne spolaryzowane

xIndeks dolny O‑H = 1,4

wiązanie kowalencyjne spolaryzowane

xIndeks dolny Na‑O = 2,6

xIndeks dolny Mg‑O = 2,3

xIndeks dolny Cr‑O = 1,6

xIndeks dolny Zn‑O = 1,9

xIndeks dolny Al‑O = 2

% udział
wiązania jonowego

82%

73%

47%

58%

63%

Na charakter chemiczny wodorotlenku wpływa również stopień utlenienia metalu, z którego jest zbudowany. Wraz ze wzrostem stopnia utlenienia pierwiastka rośnie jego kwasowość, natomiast maleje jego zasadowość. W przypadku pierwiastków, które występują na kilku stopniach utlenienia, właściwości amfoteryczne będą wykazywały związki na średnich stopniach utlenienia. Możemy to zaobserwować na przykładzie chromu, który może występować na następujących stopniach utlenienia: II, III, VI. Tę zmianę charakteru chemicznego, świetnie obrazuje sytuacja tlenków chromu gdzie tlenek chromu(II) wykazuje charakter zasadowy, Cr2O3 - amfoteryczny, a tlenek chromu(VI) - charakter kwasowy. Chrom tworzy dwa wodorotlenki CrOH2CrOH3 pierwszy z nich wykazuje charakter zasadowy a drugi amfoteryczny.

Wodorotlenki amfoteryczne ulegają reakcjom z mocnymi kwasami i mocnymi zasadami. Na przykładzie wodorotlenku cynku przedstawiono reakcje, jakie zachodzą po dodaniu mocnego kwasu i mocnej zasady do wodorotlenku amfoterycznego.

Równania reakcji wodorotlenku amfoterycznego z mocnym kwasem:

  • zapis cząsteczkowy:

    Zn(OH)2+2 HClZnCl2+2 H2O
  • zapis jonowy:

    Zn(OH)2+2 H3O++2 Cl-Zn2++2 Cl-+4 H2O
  • zapis jonowy skrócony:

    Zn(OH)2+2 H3O+Zn2++4 H2O

Podczas reakcji wodorotlenku cynku z kwasem solnym powstaje sól, w której metal, pochodzący od wodorotlenku, stanowi kation. Osad wodorotlenku cynku roztwarza się.

Ważne!

Użycie jonów H+ w zapisie powyższych równań jest jak nabardziej poprawne.

Równania reakcji wodorotlenku amfoterycznego z mocną zasadą:

  • zapis cząsteczkowy:

    Zn(OH)2+2 NaOHNa2[Zn(OH)4]

    Gdzie: 4liczba koordynacyjnaliczba koordynacyjnaliczba koordynacyjna

  • zapis jonowy:

    ZnOH2+ 2 Na++2 OH-2 Na++[ZnOH4]2-
  • zapis jonowy skrócony:

    ZnOH2+ 2 OH-[ZnOH4]2-

Podczas reakcji wodorotlenku cynku z zasadą sodową powstaje związek koordynacyjny, w którym metal pochodzący od wodorotlenku amfoterycznego wchodzi w skład anionu.

Ważne!

Liczba koordynacyjna (Lk) może przyjmować wartości 2, 4, 6 w zależności od rodzaju metalu. Można zastosować regułę: Lk = 2 × wartość stopnia utlenienia metalu. Jednak nie zawsze owa reguła ma zastosowanie, np dla atomów żelaza w hydroksokompleksach liczba koordynacyjna wynosi 6, nie zależnie czy w związku koordynacyjnym atomy żelaza występują na II czy III stopniu utlenienia.

Słownik

wodorotlenek
wodorotlenek

związek chemiczny składający się z kationów metalu i anionów wodorotlenkowych

amfoteryczność
amfoteryczność

zdolność związku chemicznego do reagowania zarówno z kwasami, jak i zasadami

związek kompleksowy
związek kompleksowy

związek składający się z jonu centralnego (zazwyczaj metalu) lub pierwiastka z bloku d oraz połączonych z nim ligandów

ligand
ligand

atom, cząsteczka bądź anion połączony bezpośrednio z jonem centralnym kompleksu

hydroksokompleks
hydroksokompleks

związek kompleksowy, w którym ligandem jest jon wodorotlenkowy

wodorotlenek zasadowy
wodorotlenek zasadowy

wodorotlenek, który reaguje z kwasami tworząc sole

wodorotlenek amfoteryczny
wodorotlenek amfoteryczny

wodorotlenek, który reaguje zarówno z mocnymi kwasami, jak i zasadami

liczba koordynacyjna
liczba koordynacyjna

liczba podstawników (ligandów) przyłączona bezpośrednio do jonu centralnego kompleksu. W przypadku ZnOH42- jonem centralnym jest Zn 2 + natomiast podstawniki (ligandy) to cztery grupy OH

Bibliografia

Bielański A., Chemia ogólna i nieorganiczna, Warszawa 2002.

Litwin M., Styka‑Wlazło Sz., Szymońska J., To jest chemia 1, Warszawa 2012.

Pazdro K., Zbiór zadań z chemii dla szkół średnich, Warszawa 1994.

Pac B., Zegar A., Chemia. Podstawy klasyfikacji związków nieorganicznych w teorii i zadaniach, Wydawnictwo Szkolne Omega, Kraków 2018.