Przeczytaj
Jesień Narodów
Rewolucje, które rozpoczęły się w większości krajów bloku wschodniego na jesieni 1989 roku, określa się wspólną nazwą Jesieni Narodów lub Jesieni Ludów. Ich początek i inspirację stanowiły wydarzenia w Polsce w pierwszej połowy 1989 roku.
Węgry
Pierwszym krokiem w kierunku przemian ustrojowych na Węgrzech było odsunięcie od władzy Jánosa Kádára w 1988 roku. W czerwcu 1989 r. rozpoczęto obrady tzw. trójkątnego stołu – wzięli w nich udział przedstawiciele władz komunistycznych, organizacji społecznych (pozostających pod wpływem reżimureżimu) i opozycjiopozycji. W Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej większą rolę zaczęli odgrywać młodzi reformatorzy, którzy przyspieszyli zmiany gospodarcze i polityczne. Przywrócili m.in. zasady gospodarki rynkowej, zmienili nazwę republiki, likwidując przymiotnik „socjalistyczna”, oraz wykreślili z konstytucji zapis o kierowniczej roli partii. W marcu 1990 r. w wolnych wyborach do parlamentu komuniści ponieśli druzgocącą klęskę.
Wyjaśnij, dlaczego wybrano to akurat miejsce.
Niemiecka Republika Demokratyczna
Symptomem bliskich zmian w NRD były masowe ucieczki na Zachód. Władze próbowały powstrzymać uciekinierów przez represjonowanierepresjonowanie ich rodzin, co wywołało falę demonstracji na ulicach miast w październiku 1989 roku. W tej sytuacji 18 października 1989 r. doszło do dymisjidymisji szefa państwa Ericha Honeckera. Nowe kierownictwo z Egonem Krenzem na czele zostało zmuszone do bardziej liberalnej polityki paszportowej oraz do otwarcia przejść granicznych z Republiki Federalnej Niemiec (RFN). Symbolem okresu przemian było zburzenie muru berlińskiego 9 listopada 1989 roku. Wraz z żądaniem demokratyzacji ustroju pojawiło się hasło zjednoczenia Niemiec.
Wyjaśnij, dlaczego bardziej znanym na świecie symbolem upadku komunizmu stało się zburzenie muru berlińskiego niż obrady Okrągłego Stołu w Polsce, które były o 10 miesięcy wcześniejsze.
Czechosłowacja
Niepokoje społeczne ogarnęły także Czechosłowację. Władze początkowo próbowały siłą stłumić manifestacje, ale odniosło to skutek odwrotny do zamierzonego. Listopadowe demonstracje, które później z powodu ich łagodnego przebiegu nazwano aksamitną rewolucją, spowodowały ustąpienie Gustáva Husáka, a głową państwa − pierwszym niekomunistycznym prezydentem w Europie Środkowo‑Wschodniej − został wieloletni opozycjonista Václav Havel. Wkrótce po obaleniu ustroju komunistycznego w Czechosłowacji pojawiły się tendencje separatystyczneseparatystyczne (zwłaszcza wśród Słowaków). W kwietniu 1990 r. zmieniono nazwę państwa na Czesko‑Słowacką Republikę Federacyjną, co miało podkreślać dwunarodowy charakter. Ostateczny podział na Republikę Czeską i Republikę Słowacką nastąpił 1 stycznia 1993 roku.
Bułgaria
W Bułgarii w konsekwencji licznych manifestacji zdymisjonowano wieloletniego dyktatora Todora Żiwkowa. Przy władzy pozostała jednak partia komunistyczna, w której wprowadzono jedynie niewielkie zmiany personalne. Pod presją wydarzeń w pozostałych państwach „demokracji ludowej” już w połowie grudnia 1989 r. rząd zgodził się jednak na rozmowy z opozycją. W następnym roku komuniści zostali odsunięci od władzy.
Doktryna Sinatry
W obliczu przemian politycznych Jesieni Ludów w Europie Środkowo‑Wschodniej władze ZSRS mogły albo pozwolić narodom na swobodny wybór własnej drogi, albo podjąć próbę zbrojnej interwencji, jak w roku 1956 czy 1968. Kreml zdecydował się na pierwsze rozwiązanie, które nazwano doktryną Sinatry, nawiązując do utworu My way słynnego piosenkarza.
Rumunia
O wiele bardziej dramatyczny przebieg miały wydarzenia w Rumunii. Masowy ruch obywatelski tam nie istniał, a dyktatorska władza Nicolae Ceauşescu wydawała się niezagrożona. Rewolucję zapoczątkowały demonstracje w Timișoarze w grudniu 1989 r., gdzie wojsko strzelało do manifestantów. Następnie doszło do zamieszek w Bukareszcie, które przerodziły się w powstanie zbrojne. Dyktator wprowadził stan wojenny, ale część wojska przeszła na stronę demonstrantów. Rozłam nastąpił także w Rumuńskiej Partii Komunistycznej, którą już w styczniu 1990 r. zdelegalizowano. Zwolennicy liberalizacjiliberalizacji systemu, w większości dawni działacze komunistyczni odsunięci od władzy przez Ceauşescu, utworzyli Front Ocalenia Narodowego. Doprowadzili oni do uwięzienia i zgładzenia dyktatora, po czym objęli rządy.
Przyjrzyj się flagom widocznym na zdjęciu. Dowiedz się, co było z nich wycinane. Wyjaśnij dlaczego.
Jugosławia
W Jugosławii, podobnie jak w innych krajach Europy Środkowo‑Wschodniej, także rozpoczął się proces demokratyzacji. W wielonarodowej federacji doszły przy tej okazji do głosu kwestie etniczne. Dotychczasową dominującą pozycję próbowali utrzymać Serbowie, chcący zachować jedność państwa. Na początku 1990 r. pojawiły się jednak chorwackie, słoweńskie i albańskie siły polityczne, które konsekwentnie dążyły do oderwania się od Jugosławii. W czerwcu 1991 r. niepodległość ogłosiły Chorwacja, Słowenia, w październiku – Bośnia i Hercegowina, a w listopadzie Macedonia. Skutkiem tego był rozpad państwa federacyjnego, a następnie wybuch wojny domowej.
Narodowości Jugosławii przed 1989 r. | |
|---|---|
Jugosławia (ogółem) | Serbowie – 34% |
Czarnogóra | Czarnogórcy – 68% |
Macedonia | Macedończycy – 67% |
Słowenia | Słoweńcy – 90% |
Bośnia i Hercegowina | muzułmanie bośniaccy – 40% |
Chorwacja | Chorwaci – 75% |
Kosowo (autonomiczny okręg | Albańczycy – 77% |
Serbia (bez Kosowa i Wojwodiny) | Serbowie – 85% |
Wojwodina (autonomiczny okręg | Serbowie – 54% |
Chronologia pierwszych wolnych wyborów w Europie Środkowej/Wschodniej i Azji Środkowej
Słownik
(niem. Dimission) zwolnienie kogoś z zajmowanego stanowiska lub ustąpienie z zajmowanego stanowiska
(fr. libéralisation) tu w znaczeniu częściowego złagodzenia, zmniejszenia istniejących przepisów czy norm
(od łac. opponere - przeciwstawiać) tu w znaczeniu grupy osób mających poglądy odmienne od rządzącej władzy
(od łac. reprimere - powstrzymać, pohamować) środki wykorzystywane do nacisku na jednostkę czy grupę lub forma odwetu za coś
(fr. régime - porządek) system rządów, w którym ograniczane są prawa obywateli, a władza stosuje wobec społeczeństwa przemoc i rygor polityczny
(z łac. separatio – oddzielenie) dążenie do wyodrębnienia się jakiejś grupy z całości; najbardziej typowy jest separatyzm narodowościowy, a jeden z jego przejawów to secesja narodowa
Słowa kluczowe
aksamitna rewolucja, trójkątny stół, mur berliński, Jesień Ludów, Jesień Narodów, komunizm, świat na przełomie tysiącleci, upadek komunizmu w Europie Środkowo‑Wschodniej
Bibliografia
1989 – koniec systemu. Polska, Węgry, NRD, Czechosłowacja, Bułgaria, Rumunia, red. Piotr Głogowski, Warszawa 2014.
E. Czapiewski, J. Tyszkiewicz, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2010.
J. Holzer, Europa zimnej wojny, Kraków 2012.