Zapoznaj się z linią chronologiczną, a następnie wykonaj polecenia.
RBTEAZHrqiqft1
1987 Ilustracja przedstawia znaczek pocztowy. Po lewej stronie widnieje grupa uzbrojonych żołnierzy w kolorze czerwonym z bronią, za którymi powiewa czerwona flaga. Po prawej stronie znajduje się budynek, przed którym stoi grupa postaci, reprezentujących różne zawody. Są wśród nich kobiety i mężczyźni. Na znaczku są napisy w języku rosyjskim w kolorze czerwonym i białym. Tło znaczka jest niebieskie. Początki pieriestrojki zainicjowanej przez Michaiła Gorbaczowa Fragment wypowiedzi generała Wojciecha Jaruzelskiego skierowanej do Michaiła Gorbaczowa podczas spotkania na obradach w KC PZPR w Warszawie 14 lipca 1988 r. Procesu demokratyzacji nie traktujemy jako mody, która przemija. Jest to proces konieczny. Zrobiliśmy już wiele i pójdziemy dalej, ale dwóch granic nie przekroczymy: nie pójdziemy na pluralizm związkowy w takim rozumieniu, jak chce się nam narzucić, i nie pójdziemy na tworzenie partii opozycyjnych. Nie wyklucza to udziału w organach przedstawicielskich i społecznych osób prezentujących różne polityczne, nawet opozycyjne punkty widzenia i poglądy. [...] Rozważamy dokonanie zmian konstytucyjnych, brana jest przy tym możliwość utworzenia drugiej izby Sejmu. Indeks dolny Cyt. za: J. Skórzyński, Ugoda i rewolucja. Władza i opozycja 1985–1989, Warszawa 1995, s. 81.. 5.4.1989 Zdjęcie przedstawia okrągły, drewniany stół. Wokół niego są ustawione krzesła. Na stole znajdują się mikrofony oraz tabliczki z napisami. Na środku stoją kolumny oraz bukiet biało-czerwonych kwiatów. Zakończenie obrad Okrągłego Stołu w Polsce Porozumienie Okrągłego Stołu w sprawie reform politycznych z 5 IV 1989 r. Po latach kryzysu gospodarczego i konfliktów politycznych Polska stoi przed wielkim zagrożeniem, ale i wielką szansą. [...] W obronie przed kryzysem i w działaniach na rzecz reform Polacy mogą i powinni się porozumieć. [...] Podstawą porozumienia są zasady przyszłego systemu politycznego wypływające z niezbywalnego prawa obywateli do życia w państwie, które w pełni urzeczywistnia suwerenność narodu: – pluralizm polityczny, znajdujący swój wyraz przede wszystkim w prawie do swobodnego zrzeszania się – w ramach demokratycznego ładu konstytucyjnego w organizacjach politycznych, społecznych i zawodowych; – wolność słowa, w tym stwarzania realnych możliwości dostępu do wszystkich rodzajów środków przekazu różnorodnym siłom politycznym; – demokratyczny tryb powoływania wszystkich przedstawicieli organów władzy państwowej, tak, by o tym, kto sprawować będzie władzę, rzeczywiście decydowali wyborcy; – niezawisłość sądów i ich ustawowe uprawnienia kontrolne w stosunku do innych organów powołanych do strzeżenia praworządności i porządku publicznego; – silny pełnią praw i swobodnie wybrany samorząd terytorialny. [...] Wybory tegoroczne wyłonią Sejm i Senat, w którym różne siły polityczne uczestniczyć będą w decydowaniu o losach państwa. Jest to początek drogi do demokracji parlamentarnej. Zadaniem parlamentu [...] jest stworzenie nowej, demokratycznej konstytucji i nowej demokratycznej ordynacji wyborczej. Strony uczynią wszystko, aby skład następnego parlamentu był w pełni wyznaczony przez wolę wyborców. [...] Swoboda wyborów do Sejmu X kadencji będzie ograniczona przez uzgodniony przy Okrągłym Stole podział mandatów. Umowa o podziale mandatów poselskich dotyczy tylko wyborów do Sejmu X kadencji. Zgodnie z tym podziałem, 60% mandatów poselskich przypada na koalicję PZPR, ZSL i SD, a dalsze 5% na PAX, PZKS, UChS. Kandydaci bezpartyjni, zgłoszeni przez niezależne grupy obywateli, rywalizować będą między sobą o 35% ogólnej liczby mandatów poselskich. Część mandatów w koalicji zostanie obsadzona z listy krajowej, obejmującej do 10% ogółu miejsc w przyszłym Sejmie. [...] Swoboda wyborów do Senatu nie jest ograniczona żadnym uzgodnieniem dotyczącym podziału mandatów. Liczba miejsc w Senacie, jaką uzyskają poszczególne ugrupowania zależeć będzie wyłącznie od decyzji wyborców w poszczególnych okręgach. [...] Senat będzie wraz z Sejmem uczestniczył w nowelizowaniu i uchwalaniu Konstytucji. Senat połączony z Sejmem w Zgromadzenie Narodowe dokona wyboru Prezydenta pierwszej kadencji bezwzględną większością głosów. Kandydata na Prezydenta zgłosić może 1/4 posłów i senatorów. [...] Indeks dolny Cyt. za: Wiek XX w źródłach, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 1998, s. 415–420.. 4.1989 Zdjęcie przedstawia salę, w której stoją stoły ułożone w kształt trójkąta. Siedzą przy nim mężczyźni w garniturach oraz kilka kobiet. Na stole leżą dokumenty. Po lewej stronie oraz za stołem w tle stoją dziennikarze z kamerami. Na środku między stołami stoją doniczki z roślinami. Początek rozmów przy „trójkątnym stole” na Węgrzech Relacja świadka upadku komunizmu na Węgrzech, profesora Károly'a Szerencsés'a Kiedy na początku 1989 roku minister stanu Imre Pozsgay oświadczył w radiu, że w 1956 roku miała miejsce nie kontrrewolucja, lecz uzasadnione powstanie narodowe, całą monopolistyczną partię komunistyczną dotknął upadek moralny. Lecz [...] w rękach reżimu znajdowały się organy i środki przymusu, i wciąż też stacjonowały na Węgrzech wojska sowieckie. Stąd zarówno opozycja, jak i partia monopolistyczna zdecydowały się na podjęcie rozmów [... ] zawarto porozumienie co do transformacji państwa monopartii w państwo prawa (18 września 1989 roku). Parlament przyjął niezbędne do tego ustawy. Tymczasem nastąpił także uroczysty pogrzeb Imre Nagya i jego towarzyszy, a w trakcie tej ceremonii Viktor Orbán [....] podniósł kwestię wycofania wojsk sowieckich z Węgier (16 czerwca 1989 roku). Sowieci się nie obrazili, tak oto 23 października 1989 roku, w rocznicę wybuchu rewolucji 1956, powstała (demokratyczna) Republika. Wiosną następnego roku przeprowadzono też wolne wybory, w których zwyciężyły siły narodowo-chrześcijańsko-demokratyczne i to one mogły utworzyć rząd z Józsefem Antallem jako premierem. Sytuacja była nie do pozazdroszczenia: kasa państwowa i kasa emerytalna świeciły pustkami. Węgierska gospodarka stała na skraju załamania. Bardzo wysokie było bezrobocie, wystrzeliła inflacja. Ogromne było również zadłużenie. Do rozliczeń jednak nie doszło, a i wymiana elity politycznej odbyła się tylko na najwyższym szczeblu, nie osiągając 50 proc. [...] Ofiarom dyktatury, ludziom, których wyzuto dosłownie ze wszystkiego, nie przyznano godnej rekompensaty. Wyczuwało się rozczarowanie i irytację. Dlatego gdy 19 czerwca 1991 roku ostatni okupujący żołnierz sowiecki opuścił nasz kraj, mało kto zwrócił na to uwagę. Wywalczenie wolności na Węgrzech nazywano też „rewolucją zwiędłą", „bez humoru", „zmianą metody", „wymianą gangsterów". A przecież po raz pierwszy bez rozlewu krwi mogliśmy być wolni, niezależni i suwerenni. Musimy to uszanować, nawet jeśli było to trudne przebudzenie. Musimy wznieść się ponad nasze rozczarowania, pójść dalej. [...] Indeks dolny Cyt. za: https://www.rp.pl/Wegry-1956---1989/311219924-Karoly-Szerencses-Trudne-przebudzenie-Wegier.html [dostęp: 22.05.2021]. 10.1989 Zdjęcie przedstawia grupę stojących w kilku rzędach ludzi w garniturach i mundurach wojskowych. Pod nimi jest czerwona ściana, a za nimi wysoki, czerwony baner z napisem 40 Jahre DDR oraz godłem NRD, czyli złotym młotem i cyrklem, otoczonymi kłosami zboża z niemiecką flagą na spodzie. Po lewej i prawej stronie widoczne są bloki mieszkalne oraz powiewające flagi niemieckie oraz czerwone. Początek masowych demonstracji w NRD Sprawozdanie z akcji tłumienia manifestacji w Berlinie 7 października 1989 r., przez jednostki antyterrorystyczne Ministerstwa Bezpieczeństwa NRD Poszczególnych uczestników demonstracji wyciągano z niebywałą brutalnością na chybił trafił z tłumu, po czym biło ich nawet do ośmiu pracowników bezpieczeństwa w cywilu [...] Policjanci i funkcjonariusze MfS pędzili licznych zatrzymanych do pojazdów policyjnych, bijąc ich bez przerwy, mimo że nie natrafiali na żaden opór. Najbardziej brutalnie traktowano kobiety, żeby sprowokować mężczyzn uczestniczących w demonstracji do użycia siły wobec funkcjonariuszy bezpieczeństwa. Reżyseria wydarzeń w tym momencie była już całkowicie w rękach oficerów Stasi. Idąc za przykładem bezpieczniaków, policjanci znęcali się nad zatrzymanymi uczestnikami demonstracji przed ciężarówkami i w ciężarówkach. Wśród uczestników demonstracji znajdowali się liczni prowokatorzy z sił bezpieczeństwa; ich agresywne zachowanie miało zmusić funkcjonariuszy policji do działania. Około godziny 20.30 siły bezpieczeństwa hermetycznie zamykają teren wokół Gethsemanekirche, gdzie o godzinę wcześniej zaczęło się nabożeństwo. Gdy jego uczestnicy zaczęli wychodzić z kościoła, stanęli oko w oko z ogromnymi siłami policji. Aż do późnych godzin wieczornych stale dochodziło do samowolnych interwencji i aresztowań. Indeks dolny Cyt. za: S. Wolle, Wspaniały świat dyktatury, Warszawa 2003, s. 471.. 9.11.1989 Zdjęcie przedstawia ludzi tłumnie zgromadzonych na szczycie oraz u podstawy muru berlińskiego w okolicach Bramy Brandenburskiej. Wśród zgromadzonych są kobiety, mężczyźni i dzieci. Jedna z osób stojących na murze pomaga wspiąć się na niego starszemu mężczyźnie. Ściana muru pokryta jest kolorowymi napisami i ściennymi grafikami. Przed nim ustawiona jest tablica ostrzegawcza z napisem w języku niemieckim, na której dopisane są czarnym sprayem dodatkowe słowa. Otwarcie muru berlińskiego Wspomnienie Konrada Weissa, mieszkańca Berlina Wschodniego i działacza opozycyjnego, współzałożyciela Demokracji Teraz Zostawiliśmy najmłodszą córkę, bo spała, a jeszcze nie wierzyliśmy i nie chcieliśmy jej budzić. Pojechaliśmy z żoną autem do najbliższego przejścia, ale tam wszystko było już zablokowane. Wróciliśmy więc po córkę. Ona oszołomiona, my też, doszliśmy na piechotę do przejścia Bornholmerstrasse. Kiedy zbliżyliśmy się do granicy, usłyszeliśmy radosny gwar tysięcy ludzi. I już tkwiliśmy w środku ludzkiego strumienia płynącego przez Most Bornholmski, który prawie 30 lat był symbolem podziału. Szliśmy przed siebie, a wokół ludzie śmiali się, płakali, tańczyli. Nikt ich nie zatrzymywał. Nawet po strażnikach, którzy stali wciśnięci z boku, widać było radość. Ludzie podchodzili do nich, żartowali. Kiedy ta ludzka rzeka parła do Berlina Zachodniego, z przeciwka już płynął wąski strumyk. To byli ci z pierwszej fali, którzy chcieli tylko postawić stopę po drugiej stronie, niektórzy w piżamach, na które narzucili płaszcze – i ludzie z Berlina Zachodniego, którzy po raz pierwszy normalnie szli do krewnych na naszą stronę. Wszyscy, jak umówieni, szli na Kurfürstendamm – główną arterię Westberlina. Córka zaciągnęła nas, rzecz jasna, do dyskoteki. Najpierw stanęliśmy bezradni, ale potem zaczęliśmy tańczyć: najpierw ja, potem żona, a na końcu córka. Jak szaleni. Nigdy dotąd nie zdarzyło się nam tak tańczyć – jakbyśmy wytańczyli z siebie lata frustracji, lęków, strachu. Indeks dolny Cyt. za: Jesień Ludów 1989. Dodatek specjalny "Tygodnika Powszechnego", nr 45, 8 listopada 2009, s. 24.. 11.1989 Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę. Ma owalną twarz z drugim podbródkiem, jest łysiejący z przerzedzonymi włosami po bokach i z tyłu głowy. Ma przyciemnione okulary oraz garnitur z krawatem, na marynarce którego wisi medal. Odsunięcie od władzy Todora Żiwkowa w Bułgarii Przemiany w Bułgarii jesienią roku 1989 według profesor Ireny Stawowy-Kawki Fala demonstracji [przeciwko prześladowaniu mniejszości tureckiej przez bułgarskie władze] przeszła przez kraj w maju 1989 r., gdy w Paryżu miała miejsce konferencja praw człowieka. Demonstrantów starano się rozpędzić siłą. W walkach ulicznych byli zabici i ranni. Żiwkow w przemówieniu telewizyjnym 29 maja zwrócił się do władz w Ankarze, aby otwarły granice dla swych rodaków, aby każdy bułgarski muzułmanin mógł opuścić kraj. Polityka przymusowej asymilacji, nietolerancji religijnej doprowadziła do exodusu ludności tureckiej na wielką skalę. [...] Zaostrzyło to stosunki z Turcją. Zwalczanie kultury, narodowości i tradycji tureckiej nie spowodowało zaniechania rusyfikacji społeczeństwa [bułgarskiego]. Wprost przeciwnie, proces ten się nasilił. Wzrastała liczba szkół z wykładowym językiem rosyjskim [...], pokazywano znaczenie ZSRR dla Bułgarii [...], wychwalano radzieckie wzorce w gospodarce, życiu społecznym i politycznym. Zmiany w Bułgarii pojawiły się dopiero wtedy, gdy doszło do nich w samej Moskwie. Ogłoszenie przez Michaiła Gorbaczowa zmian – głasnosti i pieriestrojki – spowodowało, że Żiwkow podjął próbę reform w podobnym duchu. Jednak centralistyczny system zarządzania bez zmian systemowych nie sprawdził się. Niepowodzeniem zakończyły się próby reform w kierunku gospodarki wolnorynkowej. Tymczasem zaczęto protestować przeciwko pogarszającym się warunkom życia i dyskryminacji ludności tureckiej. Zachętą do działalności opozycyjnej w Bułgarii były też procesy zachodzące w krajach dotychczas pozostających pod wpływem ZSRR. [...] Konferencja Ekoforum w Sofii od 16 X do 3 XI 1989, w obecności przedstawicieli KBWE oraz organizacji międzynarodowych, zwróciła uwagę na faktyczne problemy polityczne kraju. Na zmianę stosunku władz do ugrupowań opozycyjnych wpływ miała nie tylko interwencja państw zachodnich, ale także rozgrywki wewnątrz partii komunistycznej i rosnący opór społeczeństwa przed totalitarnymi metodami. Bunt w kierownictwie partii komunistycznej rozpoczął minister spraw zagranicznych Petyr Mładenow, który odmówił podpisania oświadczenia w sprawie ingerencji USA w sprawy wewnętrzne Bułgarii. Złożył on rezygnację z funkcji członka Biura Politycznego KC BPK i ministra spraw zagranicznych oraz wystosował pismo do centralnych organów BPK, poddając krytyce rządy Żiwkowa [...]. Zdając sobie sprawę z nieuchronności przemian w kraju, widząc, co dzieje się w innych krajach dawnego bloku sowieckiego i mając poparcie Gorbaczowa, część działaczy komunistycznych z Petyrem Mładenowem doprowadziła do odsunięcia od władzy (1 XI 1989) Todora Żiwkowa. Indeks dolny Cyt. za: Wielka historia świata, t. 12, pod red. W. Rojka i in., Kraków 2006, s. 197, 198.. 11.1989 Zdjęcie przedstawia stos transparentów, kwiatów, zdjęć, flag i zniczy, które podpalane są przez kilka osób. Wokół stosu znajduje się tłum ludzi. Aksamitna rewolucja w Czechosłowacji Mowa inauguracyjna Václava Havla, jednego z liderów aksamitnej rewolucji, wygłoszona 1 stycznia 1990 r., po wyborze na prezydenta Czechosłowacji Drodzy współobywatele! Przez 40 lat z ust moich poprzedników słyszeliście w tym dniu to samo, choć w różnych wariantach: jak to nasz kraj rozkwita, ile wyprodukowaliśmy kolejnych milionów ton stali, jak bardzo jesteśmy szczęśliwi, jak wierzymy swym władzom i jak wspaniałe perspektywy przed nami się otwierają. Sądzę, że wynieśliście mnie na ten urząd nie po to, abym i ja was okłamywał. Nasz kraj nie rozkwita. Wielki duchowy i twórczy potencjał naszych narodów nie jest wykorzystywany w sposób sensowny. Różne gałęzie przemysłu produkują rzeczy zbędne, gdy tymczasem brak nam wielu potrzebnych artykułów. Państwo nazywające siebie państwem robotniczym wykorzystuje robotników i poniża ich. [...] Zniszczyliśmy sobie pola, rzeki i lasy, odziedziczone po przodkach, i mamy dziś najgorsze środowisko naturalne w Europie. Dorośli ludzie umierają u nas wcześniej niż w większości krajów europejskich. [...] Ale wszystko to nie jest jeszcze najważniejsze. Najgorsze, że żyjemy w zniszczonym środowisku moralnym. Jesteśmy chorzy, bo przyzwyczailiśmy się, co innego mówić i co innego myśleć. Nauczyliśmy się, by w nic nie wierzyć, nie zauważać innych ludzi i troszczyć się wyłącznie o siebie. [...] Dotychczasowy reżim – uzbrojony w nienawistną, pełną pychy ideologię – zredukował człowieka do poziomu siły roboczej, a naturę do poziomu roboczego instrumentu. Zaatakował w ten sposób samą ich istotę i wzajemne stosunki między nimi. Utalentowanych i samodzielnych ludzi, skrzętnie gospodarujących w swym kraju, zmienił w śrubki jakiejś potwornie wielkiej, hałaśliwej i cuchnącej maszyny, której przeznaczenia nikt nie znał. Nie była ona w stanie dokonać niczego więcej, tylko powoli, lecz niepowstrzymanie zniszczyć samą siebie i wszystkie swoje trybiki. [...] Nie wolno nam zrzucać wszystkiego na poprzednich władców [...] również dlatego, że osłabiałoby to odpowiedzialność, jaka stoi dziś przed każdym z nas. Obecnie każdy powinien działać szybko, samodzielnie, niezależnie i odpowiedzialnie. Nie łudźmy się: najlepszy rząd, najlepszy parlament czy najlepszy prezydent sami wiele nie zdziałają. [...] Wolność i demokracja oznaczają bowiem współuczestnictwo, współodpowiedzialność nas wszystkich. [...] Jeśli to sobie uświadomimy, do naszych serc powróci nadzieja. [...] Mamy przed sobą wolne wybory, a więc także przedwyborczą rywalizację. Nie pozwólmy, aby ta rywalizacja zbrukała czystą dotąd twarz naszej aksamitnej rewolucji. [...] Teraz już naprawdę nie chodzi o to, która partia, grupa czy klub zwyciężą w wyborach. Chodzi natomiast o to, aby zwyciężyli w nich najlepsi z nas – pod względem moralnym, obywatelskim, politycznym i zawodowym [...]. Nasz pierwszy prezydent [Masaryk] rozpoczął swe inauguracyjne przemówienie cytatem z Jana Amosa Komeńskiego. Pozwólcie mi, abym i ja zakończył swe pierwsze przemówienie parafrazą tego samego stwierdzenia: „Twoja władza, narodzie, powróciła do ciebie!” Indeks dolny Cyt. za: Wielkie mowy w historii, t. 4, Warszawa 2006, s. 286–291.. 12.1989 Zdjęcie przedstawia idącą w prawą stronę zdjęcia parę mężczyzny i kobiety. Są dojrzali. Mężczyzna ma krótkie, ciemnosiwe włosy oraz garnitur z krawatem. Kobieta ma upięte, krótkie, jasne włosy oraz niebieską sukienkę w jasny wzór. Para idzie po betonowym placu. Za nimi znajduje się tłum ludzi, którzy niosą ich portrety, czerwone i rumuńskie flagi oraz transparenty w języku rumuńskim, na których pojawia się nazwisko Ceaușescu. Egzekucja rumuńskiego dyktatora Nicolae Ceaușescu i jego żony Eleny Relacja Dorina-Mariana Cirlana, członka plutonu egzekucyjnego Generał Stanculescu powiedział [...] „Moi drodzy towarzysze [...]. Od dawna ufam spadochroniarzom i teraz także wierzę w wasze oddanie rewolucji". Dodał, że odbędzie się „nadzwyczajny sąd wojskowy, który na mocy rozporządzenia Frontu Ocalenia Narodowego osądzi i skaże parę, która tak wiele złego wyrządziła Rumunom. Czy doprowadzimy sprawę do samego końca?" – zapytał, a ja pomyślałem: „Jakiego końca?". [...] „Jeśli zapadnie wyrok śmierci, czy jesteście gotowi go wykonać? Chórem odpowiedzieliśmy »Tak«. [...] Wtedy wyznaczył trzech z nas, kapitana, mnie [kaprala] i sierżanta. Dostaliśmy rozkaz wyprowadzenia wszystkich z budynku, w którym miał odbyć się proces, pilnowania drzwi do sali, gdzie miał się on toczyć i zabicia każdego, kto chciałby tam wejść. Kapitanowi pokazano miejsce, w którym Ceaușescu ma zostać zabity, gdyby otrzymał wyrok śmierci. A nam kazano, byśmy strzelając do niego opróżnili cały magazynek. [...] Płakali jak dzieci [Nicolae i Elena Ceaușescu] [...]. „Nie możemy zginąć jak psy!" – krzyknął i spojrzał na nas. To była trudna chwila dla nas wszystkich. Wtedy odezwała się ona: „Jeśli zamierzacie nas zabić, to z szacunku dla naszej wzajemnej miłości nie róbcie tego na moich oczach. Pozwólcie mi umrzeć razem z moim mężem". Wtedy generał rozkazał: „Weźcie ją pod ścianę razem z nim". [...] Wiedzieliśmy, kim są, ale nagle dostrzegłem jego ludzką twarz. Wyglądał na kompletnie zdumionego tym wszystkim. Potem spojrzał mi prosto w oczy i wykrzyknął: „Niech żyje socjalistyczna republika Rumunii! Historia mnie pomści!" i zaczął śpiewać Międzynarodówkę. Wtedy padł rozkaz i wszyscy trzej zaczęliśmy strzelać z biodra. Zastrzeliliśmy go, kiedy śpiewał. Strzelaliśmy z odległości metra, a może nawet 50 centymetrów. Opróżniliśmy całe magazynki, a oni zostali przyszpileni kulami do ściany. [...] Działaliśmy jak roboty. [...] Byłem kapralem słuchającym rozkazów przełożonych, który zastrzelił człowieka po sfingowanym procesie. Zabiłem Ceaușescu w Boże Narodzenie, ale dekret powołujący tamten sąd został podpisany 27 grudnia, kiedy on już od dwóch dni nie żył. Dopiero tego wieczora pokazali w telewizji ciała. Naszych działań nie opisała żadna gazeta ani dokument. [...] Tak, czuję, że odegrałem pewną rolę w historii. Wiem wszystko o Rewolucji Francuskiej, gilotynie i uważam, że zrobiłem coś podobnego. Ale nie czułem się z tym dobrze. Proces trwał minutę i 44 sekundy, a egzekucja mniej niż 10 minut. Zostałem wyszkolony na komandosa, żeby walczyć za ten kraj. Ceaușescu był moim najwyższym dowódcą, a ja miałem chronić go za wszelką cenę, a nie zabijać. Indeks dolny Cyt. za: https://wiadomosci.onet.pl/kiosk/odegralem-pewna-role-w-historii/8px5k [dostęp: 21.05.2021]. 10.1990 Zdjęcie przedstawia zgromadzony nocą tłum przed Bramą Brandenburską. Na niebie widoczne są rozbłyski fajerwerków. Zjednoczenie Niemiec Układ mocarstw z państwami niemieckimi w sprawie statusu zjednoczonych Niemiec, podpisany w Moskwie 12 września 1990 r. Republika Federalna Niemiec, Niemiecka Republika Demokratyczna, Republika Francuska, Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich i Stany Zjednoczone Ameryki, świadome faktu, że ich narody od 1945 roku współżyją w warunkach pokoju, pomne najnowszych przemian historycznych w Europie, które umożliwiają przezwyciężenie podziału tego kontynentu, [...] zdecydowane [...] na rozwijanie przyjacielskich stosunków między narodami, opartych na poszanowaniu zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów, a także na podejmowanie innych stosownych poczynań, mających na celu utrwalenie pokoju na świecie, [...] doceniając fakt, że naród niemiecki korzystając swobodnie z prawa do samostanowienia wyraził swoją wolę do przywrócenia państwowej jedności Niemiec, aby jako równoprawny i suwerenny człon zjednoczonej Europy służyć pokojowi na świecie, [...] mając na celu uzgodnienie ostatecznego uregulowania w stosunku do Niemiec, uznając, że poprzez ten fakt i w następstwie zjednoczenia Niemiec jako demokratycznego i pokojowego państwa prawa i odpowiedzialność czterech mocarstw wobec Berlina i Niemiec jako całości stracą swoje znaczenie, [...] 12 września 1990 roku w Moskwie, uzgodniły, co następuje: Artykuł 1 (1) Zjednoczone Niemcy będą obejmować terytorium Republiki Federalnej Niemiec, Niemieckiej Republiki Demokratycznej i całego Berlina. Ich granice zewnętrzne odpowiadać będą granicom Niemieckiej Republiki Demokratycznej oraz Republiki Federalnej Niemiec i w dniu wejścia w życie niniejszego układu będą one ostateczne. Potwierdzenie ostatecznego charakteru granicy zjednoczonych Niemiec jest istotną częścią składową ładu pokojowego w Europie. [...] Indeks dolny Cyt. za: Wiek XX w źródłach, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 1998, s. 355, 356.. 12.1991 Zdjęcie przedstawia biały stół, przy którym siedzą starsi mężczyźni w garniturach. Trzech z nich podpisuje dokumenty. Za stołem oraz obok niego stoją inni mężczyźni w garniturach. Przed stołem stoi bukiet czerwonych kwiatów. Na stole stoją flagi trzech państw: od lewej Ukrainy, Białorusi i Rosji. Rozpad Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich Porozumienie o utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw z 8 grudnia 1991 r. My, Republika Białorusi, Federacja Rosyjska (RSFRR), Ukraina, jako państwa założycielskie Związku SRR, które podpisały Układ Związkowy 1922 roku [...] stwierdzamy, że Związek SRR jako podmiot prawa międzynarodowego i rzeczywistość geopolityczna przestaje istnieć. Opierając się na historycznej wspólnocie naszych narodów i ukształtowanych między nimi więziach, uwzględniając układy dwustronne zawarte między Wysokimi Umawiającymi się Stronami; W intencji rozwijania swoich stosunków na podstawach wzajemnego uznania i poszanowania suwerenności państwowej, niezbywalnego prawa do samookreślania, na zasadach równych praw i niemieszania się w sprawy wewnętrzne, rezygnacji z użycia siły, ekonomicznych lub innych metod nacisku, regulowania kwestii spornych na drodze uzgadniania oraz na innych powszechnie uznanych zasadach i normach prawa międzynarodowego; Uważając, że dalszy rozwój i umacnianie stosunków przyjaźni, dobrego sąsiedztwa i wzajemnie korzystnej współpracy między naszymi państwami odpowiadają podstawowym interesom narodowym ich społeczeństw i służą sprawie pokoju i bezpieczeństwa;[...] Zobowiązując się do przestrzegania powszechnie uznanych międzynarodowych praw człowieka i narodów; Uzgodniły, co następuje: Artykuł 1 Wysokie Umawiające się Strony tworzą Wspólnotę Niepodległych Państw. Artykuł 2 Wysokie Umawiające się Strony gwarantują swoim obywatelom, niezależnie od narodowości czy innych różnic, równe prawa i swobody. Każda z Wysokich Umawiających się Stron gwarantuje obywatelom pozostałych stron oraz osobom bez obywatelstwa zamieszkującym na jej terytorium, niezależnie od przynależności narodowej lub innych różnic, prawa i swobody obywatelskie, polityczne, socjalne, ekonomiczne i kulturalne zgodnie z powszechnie uznanymi międzynarodowymi normami praw człowieka. [...] Artykuł 5 Wysokie Umawiające się Strony wzajemnie uznają i respektują swoją integralność terytoria i nienaruszalność istniejących granic w obrębie Wspólnoty. Gwarantują otwartość granic, swobodę poruszania się obywateli i przepływu informacji w obrębie Wspólnoty. [...] Artykuł 7 Wysokie Umawiające się Strony uznają, że do strefy ich wspólnego działania, urzeczywistnianego r zasadach równych praw przez wspólne instytucje koordynujące Wspólnoty, należą: – koordynacja działalności w zakresie polityki zagranicznej; – współpraca w kształtowaniu i rozwoju wspólnego obszaru gospodarczego, rynku europejskiego i rynku euroazjatyckiego, w dziedzinie polityki celnej; – współpraca w rozwoju systemów transportu i łączności; – współpraca w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego, udział w tworzeniu powszechnego międzynarodowego systemu bezpieczeństwa ekologicznego; – kwestie polityki migracyjnej; – walka z przestępczością zorganizowaną. [...] Artykuł 14 Oficjalną siedzibą organów koordynujących Wspólnoty jest miasto Mińsk. Działalność organów byłego Związku SRR na terytorium państw członkowskich Wspólnoty ustaje. [...] Indeks dolny Cyt. za: Wiek XX w źródłach, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 1998, s. 360–362.
1987 Ilustracja przedstawia znaczek pocztowy. Po lewej stronie widnieje grupa uzbrojonych żołnierzy w kolorze czerwonym z bronią, za którymi powiewa czerwona flaga. Po prawej stronie znajduje się budynek, przed którym stoi grupa postaci, reprezentujących różne zawody. Są wśród nich kobiety i mężczyźni. Na znaczku są napisy w języku rosyjskim w kolorze czerwonym i białym. Tło znaczka jest niebieskie. Początki pieriestrojki zainicjowanej przez Michaiła Gorbaczowa Fragment wypowiedzi generała Wojciecha Jaruzelskiego skierowanej do Michaiła Gorbaczowa podczas spotkania na obradach w KC PZPR w Warszawie 14 lipca 1988 r. Procesu demokratyzacji nie traktujemy jako mody, która przemija. Jest to proces konieczny. Zrobiliśmy już wiele i pójdziemy dalej, ale dwóch granic nie przekroczymy: nie pójdziemy na pluralizm związkowy w takim rozumieniu, jak chce się nam narzucić, i nie pójdziemy na tworzenie partii opozycyjnych. Nie wyklucza to udziału w organach przedstawicielskich i społecznych osób prezentujących różne polityczne, nawet opozycyjne punkty widzenia i poglądy. [...] Rozważamy dokonanie zmian konstytucyjnych, brana jest przy tym możliwość utworzenia drugiej izby Sejmu. Indeks dolny Cyt. za: J. Skórzyński, Ugoda i rewolucja. Władza i opozycja 1985–1989, Warszawa 1995, s. 81.. 5.4.1989 Zdjęcie przedstawia okrągły, drewniany stół. Wokół niego są ustawione krzesła. Na stole znajdują się mikrofony oraz tabliczki z napisami. Na środku stoją kolumny oraz bukiet biało-czerwonych kwiatów. Zakończenie obrad Okrągłego Stołu w Polsce Porozumienie Okrągłego Stołu w sprawie reform politycznych z 5 IV 1989 r. Po latach kryzysu gospodarczego i konfliktów politycznych Polska stoi przed wielkim zagrożeniem, ale i wielką szansą. [...] W obronie przed kryzysem i w działaniach na rzecz reform Polacy mogą i powinni się porozumieć. [...] Podstawą porozumienia są zasady przyszłego systemu politycznego wypływające z niezbywalnego prawa obywateli do życia w państwie, które w pełni urzeczywistnia suwerenność narodu: – pluralizm polityczny, znajdujący swój wyraz przede wszystkim w prawie do swobodnego zrzeszania się – w ramach demokratycznego ładu konstytucyjnego w organizacjach politycznych, społecznych i zawodowych; – wolność słowa, w tym stwarzania realnych możliwości dostępu do wszystkich rodzajów środków przekazu różnorodnym siłom politycznym; – demokratyczny tryb powoływania wszystkich przedstawicieli organów władzy państwowej, tak, by o tym, kto sprawować będzie władzę, rzeczywiście decydowali wyborcy; – niezawisłość sądów i ich ustawowe uprawnienia kontrolne w stosunku do innych organów powołanych do strzeżenia praworządności i porządku publicznego; – silny pełnią praw i swobodnie wybrany samorząd terytorialny. [...] Wybory tegoroczne wyłonią Sejm i Senat, w którym różne siły polityczne uczestniczyć będą w decydowaniu o losach państwa. Jest to początek drogi do demokracji parlamentarnej. Zadaniem parlamentu [...] jest stworzenie nowej, demokratycznej konstytucji i nowej demokratycznej ordynacji wyborczej. Strony uczynią wszystko, aby skład następnego parlamentu był w pełni wyznaczony przez wolę wyborców. [...] Swoboda wyborów do Sejmu X kadencji będzie ograniczona przez uzgodniony przy Okrągłym Stole podział mandatów. Umowa o podziale mandatów poselskich dotyczy tylko wyborów do Sejmu X kadencji. Zgodnie z tym podziałem, 60% mandatów poselskich przypada na koalicję PZPR, ZSL i SD, a dalsze 5% na PAX, PZKS, UChS. Kandydaci bezpartyjni, zgłoszeni przez niezależne grupy obywateli, rywalizować będą między sobą o 35% ogólnej liczby mandatów poselskich. Część mandatów w koalicji zostanie obsadzona z listy krajowej, obejmującej do 10% ogółu miejsc w przyszłym Sejmie. [...] Swoboda wyborów do Senatu nie jest ograniczona żadnym uzgodnieniem dotyczącym podziału mandatów. Liczba miejsc w Senacie, jaką uzyskają poszczególne ugrupowania zależeć będzie wyłącznie od decyzji wyborców w poszczególnych okręgach. [...] Senat będzie wraz z Sejmem uczestniczył w nowelizowaniu i uchwalaniu Konstytucji. Senat połączony z Sejmem w Zgromadzenie Narodowe dokona wyboru Prezydenta pierwszej kadencji bezwzględną większością głosów. Kandydata na Prezydenta zgłosić może 1/4 posłów i senatorów. [...] Indeks dolny Cyt. za: Wiek XX w źródłach, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 1998, s. 415–420.. 4.1989 Zdjęcie przedstawia salę, w której stoją stoły ułożone w kształt trójkąta. Siedzą przy nim mężczyźni w garniturach oraz kilka kobiet. Na stole leżą dokumenty. Po lewej stronie oraz za stołem w tle stoją dziennikarze z kamerami. Na środku między stołami stoją doniczki z roślinami. Początek rozmów przy „trójkątnym stole” na Węgrzech Relacja świadka upadku komunizmu na Węgrzech, profesora Károly'a Szerencsés'a Kiedy na początku 1989 roku minister stanu Imre Pozsgay oświadczył w radiu, że w 1956 roku miała miejsce nie kontrrewolucja, lecz uzasadnione powstanie narodowe, całą monopolistyczną partię komunistyczną dotknął upadek moralny. Lecz [...] w rękach reżimu znajdowały się organy i środki przymusu, i wciąż też stacjonowały na Węgrzech wojska sowieckie. Stąd zarówno opozycja, jak i partia monopolistyczna zdecydowały się na podjęcie rozmów [... ] zawarto porozumienie co do transformacji państwa monopartii w państwo prawa (18 września 1989 roku). Parlament przyjął niezbędne do tego ustawy. Tymczasem nastąpił także uroczysty pogrzeb Imre Nagya i jego towarzyszy, a w trakcie tej ceremonii Viktor Orbán [....] podniósł kwestię wycofania wojsk sowieckich z Węgier (16 czerwca 1989 roku). Sowieci się nie obrazili, tak oto 23 października 1989 roku, w rocznicę wybuchu rewolucji 1956, powstała (demokratyczna) Republika. Wiosną następnego roku przeprowadzono też wolne wybory, w których zwyciężyły siły narodowo-chrześcijańsko-demokratyczne i to one mogły utworzyć rząd z Józsefem Antallem jako premierem. Sytuacja była nie do pozazdroszczenia: kasa państwowa i kasa emerytalna świeciły pustkami. Węgierska gospodarka stała na skraju załamania. Bardzo wysokie było bezrobocie, wystrzeliła inflacja. Ogromne było również zadłużenie. Do rozliczeń jednak nie doszło, a i wymiana elity politycznej odbyła się tylko na najwyższym szczeblu, nie osiągając 50 proc. [...] Ofiarom dyktatury, ludziom, których wyzuto dosłownie ze wszystkiego, nie przyznano godnej rekompensaty. Wyczuwało się rozczarowanie i irytację. Dlatego gdy 19 czerwca 1991 roku ostatni okupujący żołnierz sowiecki opuścił nasz kraj, mało kto zwrócił na to uwagę. Wywalczenie wolności na Węgrzech nazywano też „rewolucją zwiędłą", „bez humoru", „zmianą metody", „wymianą gangsterów". A przecież po raz pierwszy bez rozlewu krwi mogliśmy być wolni, niezależni i suwerenni. Musimy to uszanować, nawet jeśli było to trudne przebudzenie. Musimy wznieść się ponad nasze rozczarowania, pójść dalej. [...] Indeks dolny Cyt. za: https://www.rp.pl/Wegry-1956---1989/311219924-Karoly-Szerencses-Trudne-przebudzenie-Wegier.html [dostęp: 22.05.2021]. 10.1989 Zdjęcie przedstawia grupę stojących w kilku rzędach ludzi w garniturach i mundurach wojskowych. Pod nimi jest czerwona ściana, a za nimi wysoki, czerwony baner z napisem 40 Jahre DDR oraz godłem NRD, czyli złotym młotem i cyrklem, otoczonymi kłosami zboża z niemiecką flagą na spodzie. Po lewej i prawej stronie widoczne są bloki mieszkalne oraz powiewające flagi niemieckie oraz czerwone. Początek masowych demonstracji w NRD Sprawozdanie z akcji tłumienia manifestacji w Berlinie 7 października 1989 r., przez jednostki antyterrorystyczne Ministerstwa Bezpieczeństwa NRD Poszczególnych uczestników demonstracji wyciągano z niebywałą brutalnością na chybił trafił z tłumu, po czym biło ich nawet do ośmiu pracowników bezpieczeństwa w cywilu [...] Policjanci i funkcjonariusze MfS pędzili licznych zatrzymanych do pojazdów policyjnych, bijąc ich bez przerwy, mimo że nie natrafiali na żaden opór. Najbardziej brutalnie traktowano kobiety, żeby sprowokować mężczyzn uczestniczących w demonstracji do użycia siły wobec funkcjonariuszy bezpieczeństwa. Reżyseria wydarzeń w tym momencie była już całkowicie w rękach oficerów Stasi. Idąc za przykładem bezpieczniaków, policjanci znęcali się nad zatrzymanymi uczestnikami demonstracji przed ciężarówkami i w ciężarówkach. Wśród uczestników demonstracji znajdowali się liczni prowokatorzy z sił bezpieczeństwa; ich agresywne zachowanie miało zmusić funkcjonariuszy policji do działania. Około godziny 20.30 siły bezpieczeństwa hermetycznie zamykają teren wokół Gethsemanekirche, gdzie o godzinę wcześniej zaczęło się nabożeństwo. Gdy jego uczestnicy zaczęli wychodzić z kościoła, stanęli oko w oko z ogromnymi siłami policji. Aż do późnych godzin wieczornych stale dochodziło do samowolnych interwencji i aresztowań. Indeks dolny Cyt. za: S. Wolle, Wspaniały świat dyktatury, Warszawa 2003, s. 471.. 9.11.1989 Zdjęcie przedstawia ludzi tłumnie zgromadzonych na szczycie oraz u podstawy muru berlińskiego w okolicach Bramy Brandenburskiej. Wśród zgromadzonych są kobiety, mężczyźni i dzieci. Jedna z osób stojących na murze pomaga wspiąć się na niego starszemu mężczyźnie. Ściana muru pokryta jest kolorowymi napisami i ściennymi grafikami. Przed nim ustawiona jest tablica ostrzegawcza z napisem w języku niemieckim, na której dopisane są czarnym sprayem dodatkowe słowa. Otwarcie muru berlińskiego Wspomnienie Konrada Weissa, mieszkańca Berlina Wschodniego i działacza opozycyjnego, współzałożyciela Demokracji Teraz Zostawiliśmy najmłodszą córkę, bo spała, a jeszcze nie wierzyliśmy i nie chcieliśmy jej budzić. Pojechaliśmy z żoną autem do najbliższego przejścia, ale tam wszystko było już zablokowane. Wróciliśmy więc po córkę. Ona oszołomiona, my też, doszliśmy na piechotę do przejścia Bornholmerstrasse. Kiedy zbliżyliśmy się do granicy, usłyszeliśmy radosny gwar tysięcy ludzi. I już tkwiliśmy w środku ludzkiego strumienia płynącego przez Most Bornholmski, który prawie 30 lat był symbolem podziału. Szliśmy przed siebie, a wokół ludzie śmiali się, płakali, tańczyli. Nikt ich nie zatrzymywał. Nawet po strażnikach, którzy stali wciśnięci z boku, widać było radość. Ludzie podchodzili do nich, żartowali. Kiedy ta ludzka rzeka parła do Berlina Zachodniego, z przeciwka już płynął wąski strumyk. To byli ci z pierwszej fali, którzy chcieli tylko postawić stopę po drugiej stronie, niektórzy w piżamach, na które narzucili płaszcze – i ludzie z Berlina Zachodniego, którzy po raz pierwszy normalnie szli do krewnych na naszą stronę. Wszyscy, jak umówieni, szli na Kurfürstendamm – główną arterię Westberlina. Córka zaciągnęła nas, rzecz jasna, do dyskoteki. Najpierw stanęliśmy bezradni, ale potem zaczęliśmy tańczyć: najpierw ja, potem żona, a na końcu córka. Jak szaleni. Nigdy dotąd nie zdarzyło się nam tak tańczyć – jakbyśmy wytańczyli z siebie lata frustracji, lęków, strachu. Indeks dolny Cyt. za: Jesień Ludów 1989. Dodatek specjalny "Tygodnika Powszechnego", nr 45, 8 listopada 2009, s. 24.. 11.1989 Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę. Ma owalną twarz z drugim podbródkiem, jest łysiejący z przerzedzonymi włosami po bokach i z tyłu głowy. Ma przyciemnione okulary oraz garnitur z krawatem, na marynarce którego wisi medal. Odsunięcie od władzy Todora Żiwkowa w Bułgarii Przemiany w Bułgarii jesienią roku 1989 według profesor Ireny Stawowy-Kawki Fala demonstracji [przeciwko prześladowaniu mniejszości tureckiej przez bułgarskie władze] przeszła przez kraj w maju 1989 r., gdy w Paryżu miała miejsce konferencja praw człowieka. Demonstrantów starano się rozpędzić siłą. W walkach ulicznych byli zabici i ranni. Żiwkow w przemówieniu telewizyjnym 29 maja zwrócił się do władz w Ankarze, aby otwarły granice dla swych rodaków, aby każdy bułgarski muzułmanin mógł opuścić kraj. Polityka przymusowej asymilacji, nietolerancji religijnej doprowadziła do exodusu ludności tureckiej na wielką skalę. [...] Zaostrzyło to stosunki z Turcją. Zwalczanie kultury, narodowości i tradycji tureckiej nie spowodowało zaniechania rusyfikacji społeczeństwa [bułgarskiego]. Wprost przeciwnie, proces ten się nasilił. Wzrastała liczba szkół z wykładowym językiem rosyjskim [...], pokazywano znaczenie ZSRR dla Bułgarii [...], wychwalano radzieckie wzorce w gospodarce, życiu społecznym i politycznym. Zmiany w Bułgarii pojawiły się dopiero wtedy, gdy doszło do nich w samej Moskwie. Ogłoszenie przez Michaiła Gorbaczowa zmian – głasnosti i pieriestrojki – spowodowało, że Żiwkow podjął próbę reform w podobnym duchu. Jednak centralistyczny system zarządzania bez zmian systemowych nie sprawdził się. Niepowodzeniem zakończyły się próby reform w kierunku gospodarki wolnorynkowej. Tymczasem zaczęto protestować przeciwko pogarszającym się warunkom życia i dyskryminacji ludności tureckiej. Zachętą do działalności opozycyjnej w Bułgarii były też procesy zachodzące w krajach dotychczas pozostających pod wpływem ZSRR. [...] Konferencja Ekoforum w Sofii od 16 X do 3 XI 1989, w obecności przedstawicieli KBWE oraz organizacji międzynarodowych, zwróciła uwagę na faktyczne problemy polityczne kraju. Na zmianę stosunku władz do ugrupowań opozycyjnych wpływ miała nie tylko interwencja państw zachodnich, ale także rozgrywki wewnątrz partii komunistycznej i rosnący opór społeczeństwa przed totalitarnymi metodami. Bunt w kierownictwie partii komunistycznej rozpoczął minister spraw zagranicznych Petyr Mładenow, który odmówił podpisania oświadczenia w sprawie ingerencji USA w sprawy wewnętrzne Bułgarii. Złożył on rezygnację z funkcji członka Biura Politycznego KC BPK i ministra spraw zagranicznych oraz wystosował pismo do centralnych organów BPK, poddając krytyce rządy Żiwkowa [...]. Zdając sobie sprawę z nieuchronności przemian w kraju, widząc, co dzieje się w innych krajach dawnego bloku sowieckiego i mając poparcie Gorbaczowa, część działaczy komunistycznych z Petyrem Mładenowem doprowadziła do odsunięcia od władzy (1 XI 1989) Todora Żiwkowa. Indeks dolny Cyt. za: Wielka historia świata, t. 12, pod red. W. Rojka i in., Kraków 2006, s. 197, 198.. 11.1989 Zdjęcie przedstawia stos transparentów, kwiatów, zdjęć, flag i zniczy, które podpalane są przez kilka osób. Wokół stosu znajduje się tłum ludzi. Aksamitna rewolucja w Czechosłowacji Mowa inauguracyjna Václava Havla, jednego z liderów aksamitnej rewolucji, wygłoszona 1 stycznia 1990 r., po wyborze na prezydenta Czechosłowacji Drodzy współobywatele! Przez 40 lat z ust moich poprzedników słyszeliście w tym dniu to samo, choć w różnych wariantach: jak to nasz kraj rozkwita, ile wyprodukowaliśmy kolejnych milionów ton stali, jak bardzo jesteśmy szczęśliwi, jak wierzymy swym władzom i jak wspaniałe perspektywy przed nami się otwierają. Sądzę, że wynieśliście mnie na ten urząd nie po to, abym i ja was okłamywał. Nasz kraj nie rozkwita. Wielki duchowy i twórczy potencjał naszych narodów nie jest wykorzystywany w sposób sensowny. Różne gałęzie przemysłu produkują rzeczy zbędne, gdy tymczasem brak nam wielu potrzebnych artykułów. Państwo nazywające siebie państwem robotniczym wykorzystuje robotników i poniża ich. [...] Zniszczyliśmy sobie pola, rzeki i lasy, odziedziczone po przodkach, i mamy dziś najgorsze środowisko naturalne w Europie. Dorośli ludzie umierają u nas wcześniej niż w większości krajów europejskich. [...] Ale wszystko to nie jest jeszcze najważniejsze. Najgorsze, że żyjemy w zniszczonym środowisku moralnym. Jesteśmy chorzy, bo przyzwyczailiśmy się, co innego mówić i co innego myśleć. Nauczyliśmy się, by w nic nie wierzyć, nie zauważać innych ludzi i troszczyć się wyłącznie o siebie. [...] Dotychczasowy reżim – uzbrojony w nienawistną, pełną pychy ideologię – zredukował człowieka do poziomu siły roboczej, a naturę do poziomu roboczego instrumentu. Zaatakował w ten sposób samą ich istotę i wzajemne stosunki między nimi. Utalentowanych i samodzielnych ludzi, skrzętnie gospodarujących w swym kraju, zmienił w śrubki jakiejś potwornie wielkiej, hałaśliwej i cuchnącej maszyny, której przeznaczenia nikt nie znał. Nie była ona w stanie dokonać niczego więcej, tylko powoli, lecz niepowstrzymanie zniszczyć samą siebie i wszystkie swoje trybiki. [...] Nie wolno nam zrzucać wszystkiego na poprzednich władców [...] również dlatego, że osłabiałoby to odpowiedzialność, jaka stoi dziś przed każdym z nas. Obecnie każdy powinien działać szybko, samodzielnie, niezależnie i odpowiedzialnie. Nie łudźmy się: najlepszy rząd, najlepszy parlament czy najlepszy prezydent sami wiele nie zdziałają. [...] Wolność i demokracja oznaczają bowiem współuczestnictwo, współodpowiedzialność nas wszystkich. [...] Jeśli to sobie uświadomimy, do naszych serc powróci nadzieja. [...] Mamy przed sobą wolne wybory, a więc także przedwyborczą rywalizację. Nie pozwólmy, aby ta rywalizacja zbrukała czystą dotąd twarz naszej aksamitnej rewolucji. [...] Teraz już naprawdę nie chodzi o to, która partia, grupa czy klub zwyciężą w wyborach. Chodzi natomiast o to, aby zwyciężyli w nich najlepsi z nas – pod względem moralnym, obywatelskim, politycznym i zawodowym [...]. Nasz pierwszy prezydent [Masaryk] rozpoczął swe inauguracyjne przemówienie cytatem z Jana Amosa Komeńskiego. Pozwólcie mi, abym i ja zakończył swe pierwsze przemówienie parafrazą tego samego stwierdzenia: „Twoja władza, narodzie, powróciła do ciebie!” Indeks dolny Cyt. za: Wielkie mowy w historii, t. 4, Warszawa 2006, s. 286–291.. 12.1989 Zdjęcie przedstawia idącą w prawą stronę zdjęcia parę mężczyzny i kobiety. Są dojrzali. Mężczyzna ma krótkie, ciemnosiwe włosy oraz garnitur z krawatem. Kobieta ma upięte, krótkie, jasne włosy oraz niebieską sukienkę w jasny wzór. Para idzie po betonowym placu. Za nimi znajduje się tłum ludzi, którzy niosą ich portrety, czerwone i rumuńskie flagi oraz transparenty w języku rumuńskim, na których pojawia się nazwisko Ceaușescu. Egzekucja rumuńskiego dyktatora Nicolae Ceaușescu i jego żony Eleny Relacja Dorina-Mariana Cirlana, członka plutonu egzekucyjnego Generał Stanculescu powiedział [...] „Moi drodzy towarzysze [...]. Od dawna ufam spadochroniarzom i teraz także wierzę w wasze oddanie rewolucji". Dodał, że odbędzie się „nadzwyczajny sąd wojskowy, który na mocy rozporządzenia Frontu Ocalenia Narodowego osądzi i skaże parę, która tak wiele złego wyrządziła Rumunom. Czy doprowadzimy sprawę do samego końca?" – zapytał, a ja pomyślałem: „Jakiego końca?". [...] „Jeśli zapadnie wyrok śmierci, czy jesteście gotowi go wykonać? Chórem odpowiedzieliśmy »Tak«. [...] Wtedy wyznaczył trzech z nas, kapitana, mnie [kaprala] i sierżanta. Dostaliśmy rozkaz wyprowadzenia wszystkich z budynku, w którym miał odbyć się proces, pilnowania drzwi do sali, gdzie miał się on toczyć i zabicia każdego, kto chciałby tam wejść. Kapitanowi pokazano miejsce, w którym Ceaușescu ma zostać zabity, gdyby otrzymał wyrok śmierci. A nam kazano, byśmy strzelając do niego opróżnili cały magazynek. [...] Płakali jak dzieci [Nicolae i Elena Ceaușescu] [...]. „Nie możemy zginąć jak psy!" – krzyknął i spojrzał na nas. To była trudna chwila dla nas wszystkich. Wtedy odezwała się ona: „Jeśli zamierzacie nas zabić, to z szacunku dla naszej wzajemnej miłości nie róbcie tego na moich oczach. Pozwólcie mi umrzeć razem z moim mężem". Wtedy generał rozkazał: „Weźcie ją pod ścianę razem z nim". [...] Wiedzieliśmy, kim są, ale nagle dostrzegłem jego ludzką twarz. Wyglądał na kompletnie zdumionego tym wszystkim. Potem spojrzał mi prosto w oczy i wykrzyknął: „Niech żyje socjalistyczna republika Rumunii! Historia mnie pomści!" i zaczął śpiewać Międzynarodówkę. Wtedy padł rozkaz i wszyscy trzej zaczęliśmy strzelać z biodra. Zastrzeliliśmy go, kiedy śpiewał. Strzelaliśmy z odległości metra, a może nawet 50 centymetrów. Opróżniliśmy całe magazynki, a oni zostali przyszpileni kulami do ściany. [...] Działaliśmy jak roboty. [...] Byłem kapralem słuchającym rozkazów przełożonych, który zastrzelił człowieka po sfingowanym procesie. Zabiłem Ceaușescu w Boże Narodzenie, ale dekret powołujący tamten sąd został podpisany 27 grudnia, kiedy on już od dwóch dni nie żył. Dopiero tego wieczora pokazali w telewizji ciała. Naszych działań nie opisała żadna gazeta ani dokument. [...] Tak, czuję, że odegrałem pewną rolę w historii. Wiem wszystko o Rewolucji Francuskiej, gilotynie i uważam, że zrobiłem coś podobnego. Ale nie czułem się z tym dobrze. Proces trwał minutę i 44 sekundy, a egzekucja mniej niż 10 minut. Zostałem wyszkolony na komandosa, żeby walczyć za ten kraj. Ceaușescu był moim najwyższym dowódcą, a ja miałem chronić go za wszelką cenę, a nie zabijać. Indeks dolny Cyt. za: https://wiadomosci.onet.pl/kiosk/odegralem-pewna-role-w-historii/8px5k [dostęp: 21.05.2021]. 10.1990 Zdjęcie przedstawia zgromadzony nocą tłum przed Bramą Brandenburską. Na niebie widoczne są rozbłyski fajerwerków. Zjednoczenie Niemiec Układ mocarstw z państwami niemieckimi w sprawie statusu zjednoczonych Niemiec, podpisany w Moskwie 12 września 1990 r. Republika Federalna Niemiec, Niemiecka Republika Demokratyczna, Republika Francuska, Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich i Stany Zjednoczone Ameryki, świadome faktu, że ich narody od 1945 roku współżyją w warunkach pokoju, pomne najnowszych przemian historycznych w Europie, które umożliwiają przezwyciężenie podziału tego kontynentu, [...] zdecydowane [...] na rozwijanie przyjacielskich stosunków między narodami, opartych na poszanowaniu zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów, a także na podejmowanie innych stosownych poczynań, mających na celu utrwalenie pokoju na świecie, [...] doceniając fakt, że naród niemiecki korzystając swobodnie z prawa do samostanowienia wyraził swoją wolę do przywrócenia państwowej jedności Niemiec, aby jako równoprawny i suwerenny człon zjednoczonej Europy służyć pokojowi na świecie, [...] mając na celu uzgodnienie ostatecznego uregulowania w stosunku do Niemiec, uznając, że poprzez ten fakt i w następstwie zjednoczenia Niemiec jako demokratycznego i pokojowego państwa prawa i odpowiedzialność czterech mocarstw wobec Berlina i Niemiec jako całości stracą swoje znaczenie, [...] 12 września 1990 roku w Moskwie, uzgodniły, co następuje: Artykuł 1 (1) Zjednoczone Niemcy będą obejmować terytorium Republiki Federalnej Niemiec, Niemieckiej Republiki Demokratycznej i całego Berlina. Ich granice zewnętrzne odpowiadać będą granicom Niemieckiej Republiki Demokratycznej oraz Republiki Federalnej Niemiec i w dniu wejścia w życie niniejszego układu będą one ostateczne. Potwierdzenie ostatecznego charakteru granicy zjednoczonych Niemiec jest istotną częścią składową ładu pokojowego w Europie. [...] Indeks dolny Cyt. za: Wiek XX w źródłach, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 1998, s. 355, 356.. 12.1991 Zdjęcie przedstawia biały stół, przy którym siedzą starsi mężczyźni w garniturach. Trzech z nich podpisuje dokumenty. Za stołem oraz obok niego stoją inni mężczyźni w garniturach. Przed stołem stoi bukiet czerwonych kwiatów. Na stole stoją flagi trzech państw: od lewej Ukrainy, Białorusi i Rosji. Rozpad Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich Porozumienie o utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw z 8 grudnia 1991 r. My, Republika Białorusi, Federacja Rosyjska (RSFRR), Ukraina, jako państwa założycielskie Związku SRR, które podpisały Układ Związkowy 1922 roku [...] stwierdzamy, że Związek SRR jako podmiot prawa międzynarodowego i rzeczywistość geopolityczna przestaje istnieć. Opierając się na historycznej wspólnocie naszych narodów i ukształtowanych między nimi więziach, uwzględniając układy dwustronne zawarte między Wysokimi Umawiającymi się Stronami; W intencji rozwijania swoich stosunków na podstawach wzajemnego uznania i poszanowania suwerenności państwowej, niezbywalnego prawa do samookreślania, na zasadach równych praw i niemieszania się w sprawy wewnętrzne, rezygnacji z użycia siły, ekonomicznych lub innych metod nacisku, regulowania kwestii spornych na drodze uzgadniania oraz na innych powszechnie uznanych zasadach i normach prawa międzynarodowego; Uważając, że dalszy rozwój i umacnianie stosunków przyjaźni, dobrego sąsiedztwa i wzajemnie korzystnej współpracy między naszymi państwami odpowiadają podstawowym interesom narodowym ich społeczeństw i służą sprawie pokoju i bezpieczeństwa;[...] Zobowiązując się do przestrzegania powszechnie uznanych międzynarodowych praw człowieka i narodów; Uzgodniły, co następuje: Artykuł 1 Wysokie Umawiające się Strony tworzą Wspólnotę Niepodległych Państw. Artykuł 2 Wysokie Umawiające się Strony gwarantują swoim obywatelom, niezależnie od narodowości czy innych różnic, równe prawa i swobody. Każda z Wysokich Umawiających się Stron gwarantuje obywatelom pozostałych stron oraz osobom bez obywatelstwa zamieszkującym na jej terytorium, niezależnie od przynależności narodowej lub innych różnic, prawa i swobody obywatelskie, polityczne, socjalne, ekonomiczne i kulturalne zgodnie z powszechnie uznanymi międzynarodowymi normami praw człowieka. [...] Artykuł 5 Wysokie Umawiające się Strony wzajemnie uznają i respektują swoją integralność terytoria i nienaruszalność istniejących granic w obrębie Wspólnoty. Gwarantują otwartość granic, swobodę poruszania się obywateli i przepływu informacji w obrębie Wspólnoty. [...] Artykuł 7 Wysokie Umawiające się Strony uznają, że do strefy ich wspólnego działania, urzeczywistnianego r zasadach równych praw przez wspólne instytucje koordynujące Wspólnoty, należą: – koordynacja działalności w zakresie polityki zagranicznej; – współpraca w kształtowaniu i rozwoju wspólnego obszaru gospodarczego, rynku europejskiego i rynku euroazjatyckiego, w dziedzinie polityki celnej; – współpraca w rozwoju systemów transportu i łączności; – współpraca w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego, udział w tworzeniu powszechnego międzynarodowego systemu bezpieczeństwa ekologicznego; – kwestie polityki migracyjnej; – walka z przestępczością zorganizowaną. [...] Artykuł 14 Oficjalną siedzibą organów koordynujących Wspólnoty jest miasto Mińsk. Działalność organów byłego Związku SRR na terytorium państw członkowskich Wspólnoty ustaje. [...] Indeks dolny Cyt. za: Wiek XX w źródłach, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 1998, s. 360–362.
Polecenie 2
Wyjaśnij, jaki wpływ na sytuację w krajach bloku komunistycznego miała pierestrojka.
R18gvRRbgx9mE
Twoja odpowiedź (Uzupełnij).
Polecenie 3
Wymień kraj bloku komunistycznego, w którym zmiana systemu społeczno‑politycznego miała, twoim zdaniem, najgwałtowniejszy przebieg. Uzasadnij swoją opinię.