Jan Onufry Zagłoba

RUTeHC9btmrEb1

Ilustracja przedstawia herb szlachecki. Jej tarczę stanowi złoto‑srebrna szachownica. U góry opiera się o nią hełm rycerski w koronie. Przyłbica hełmu jest opuszczona. Nad koroną umieszczony jest czarnoskóry, młody mężczyzna trzymający szachownicę. Jest ubrany w srebrną szatę. Jego czoło zdobi wąska opaska. Na głowie ma koronę.

Jana Onufrego Zagłobę herbu Wczele czytelnik Trylogii poznaje w drugim rozdziale I tomu Ogniem i mieczem. Początkowo jest to postać epizodyczna. Rolę zasadniczą Zagłoba zaczyna odgrywać od siedemnastego rozdziału I tomu Ogniem i mieczem, kiedy brawurowo wyrywa Helenę z rąk Bohuna.

Sienkiewicz w swoim utworze nie uśmierca tej postaci, ale w Panu Wołodyjowskim odnajdujemy informacje na temat stopnia niedołęstwa bohatera:

Przestrzeń, w której funkcjonuje postać Zagłoby, posiada wyraźne cechy barokowo‑sarmackie znane Sienkiewiczowi chociażby z Pamiętników Jana Chryzostoma Paska. Początkowo, w Ogniem i mieczem, Zagłoba reprezentuje znany od wieków typ żołnierza - samochwały, prawi niczym Papkin z Zemsty Aleksandra Fredry o swych niesłychanie walecznych czynach, zabawia w karczmach swoich przygodnych kompanów niezwykłymi opowieściami, aby dobrze wypić i zjeść na ich koszt. Tadeusz Bujnicki twierdzi, że:

Zagłoba to doskonały retorretorretor i stylizator, który nie tylko opowiada o zdarzeniach z własnej perspektywy, ale także je kreuje i hiperbolizujehiperbolahiperbolizuje. Jedną z najistotniejszych inspiracji, które należy wymienić mówiąc o języku tej postaci, jest gawęda szlacheckagawęda szlacheckagawęda szlachecka. Zagłoba jest niezrównanym gawędziarzem, zdaje sobie sprawę z tego, że ważne jest nie tylko to, co się opowiada, ale także i sposób opowiadania. Wygłasza więc patetyczne mowy, snuje anegdotyczneanegdotaanegdotyczne opowieści, składa sarmackie deklaracje, cytuje antyczne exemplaexemplumexempla i potoczne przysłowia. Przeklina, śpiewa, wykorzystuje całe serie inwektywinwektywainwektyw, zna nie tylko ukraińskie dumki, ale także obsceniczneobscenicznyobsceniczne przyśpiewki, które zgorszony Podbipięta kwituje stwierdzeniem: Hadko słuchać!. Badacz twórczości Henryka Sienkiewicza, Marek Jankowiak twierdzi, że:

Jak się jednak okazuje, ów prześmiewczy facecjonistafacecjonistafacecjonista, opój i łgarz wykazuje wiele siły charakteru, gdy waży się wyrwać z rąk Bohuna Helenę i prowadzić ją w przebraniu przez obszary ogarnięte wojną i opanowane przez Kozaków oraz zbuntowanych chłopów. W pełni objawia się wówczas jego wielki spryt, umiejętność wychodzenia z największych nawet opresji. Bolesław Prus dostrzegał w konstrukcji postaci Zagłoby związki z mitycznym Odyseuszem. Bohater Sienkiewicza nie jest rycerzem heroicznym. To jego fortele, pomysłowość oraz podstępy tworzą głębię tej postaci. Użyte w dobrym celu - budzą sympatię czytelników, użyte w niewłaściwym - wywołują ich śmiech. To Zagłoba wydobył się wraz z oficerami z niewoli Radziwiłła, bałamucąc nierozgarniętego Rocha Kowalskiego, to on wyprowadził podstępem Michała Wołodyjowskiego z klasztoru Kamedułów. Zagłoba unika bezpośredniego udziału w bitwach, ale kiedy nie ma innego wyjścia - potrafi pokonać własną słabość i podjąć walkę, a ponieważ sprzyja mu szczęście, nie doznaje uszczerbku na honorze i szlacheckiej sławie.

W gronie przyjaciół bohater pełni funkcję mądrego doradcy. Nie mając własnego domu ani rodziny, najpierw rezyduje w majątku Skrzetuskich, następnie wiąże się z Wołodyjowskimi. Ryszard Koziołek uważa, że:

Jan Onufry Zagłoba to jedna z najważniejszych postaci polskiej literatury. Bohater ten nie tylko współtworzy obraz siedemnastowiecznej Rzeczypospolitej. Postać ta grozie ówczesnej sytuacji, gdy cały kraj pogrążony był w wojnie, przeciwstawia:

która nie jest heroiczno‑patetyczna i dlatego staje się bliska czytelnikom Sienkiewiczowskiej Trylogii. Jak podsumowuje Ryszard Koziołek:

Stylizacja językowa w Potopie

Przez stylizację rozumiemy świadome i celowe kształtowanie tekstu według obranego wzorca stylistycznego. Celem zabiegów stylizacyjnych jest m.in. oddanie klimatu opisywanej epoki.

W Potopie mamy do czynienia z archaizacją, czyli wprowadzaniem do tekstu elementów językowych przestarzałych, dawnych. W ten sposób Henryk Sienkiewicz chciał oddać ducha czasów, które opisywał. Dialogi bohaterów stylizowane są zgodnie z normami obowiązującymi w epoce, w której umiejscowiona została akcja powieści (XVII wiek).

Słownik