O autorze

RHyYFDXVBlAux1
Bruno Schulz
Źródło: domena publiczna.

Bruno Schulz urodził się w 1892 roku w Drohobyczu, w rodzinie żydowskiej posługującej się na co dzień językiem polskim. Jego ojciec, Jakub, był kupcem bławatnym, natomiast matka, Henrietta z Kuhmarkerów, była córką właścicieli miejscowego tartaku. Początkowo rodzinie Schulzów powodziło się dobrze, byli szanowani w całym mieście. Jednak prawdopodobnie z powodu niegospodarności stale bujającego w obłokach Jakuba Schulza rodzina stopniowo popadała w nędzę.

Drohobycz

Pod koniec XIX wieku Drohobycz był niewielkim miasteczkiem, które zamieszkiwali przedstawiciele trzech narodowości: Polacy, Ukraińcy i Żydzi - wyznawcy katolicyzmu, prawosławia i judaizmu. Na początku XX wieku miasto zaczęło się szybko rozwijać dzięki odkryciu w regionie złóż ropy naftowej. Pod Drohobyczem znajdowało się uzdrowisko Truskawiec, słynące z wyjątkowych wód mineralnych, gdzie pisarz niejednokrotnie się leczył.

Bruno Schulz kształcił się w drohobyckim gimnazjum, był jednym z najlepszych uczniów. Następnie studiował architekturę na Politechnice Lwowskiej (1910‑1913) i malarstwo w wiedeńskiej Akademii Sztuk Pięknych. Nie otrzymał jednak żadnego dyplomu. Po śmierci ojca i zawierusze pierwszej wojny światowej rodzina Schulzów znów znalazła się w Drohobyczu. Bruno i jego starszy brat Izydor zostali żywicielami rodziny, do której oprócz matki należała jeszcze owdowiała siostra Hanna z dwoma synami. Do 1935 roku rodzinę utrzymywał głównie Izydor, dyrektor firmy naftowej, ale po jego śmierci obowiązek ten spadł wyłącznie na Brunona. Początkowo zarabiał, malując portrety, a następnie, od 1924 roku, pracował jako nauczyciel rysunku w drohobyckich szkołach. Okazjonalnie uczył też matematyki i prac technicznych. W 1933 roku, za namową swej przyjaciółki i niedoszłej narzeczonej, Debory Vogel, udał się do stolicy, aby prosić o protekcję i zanieść Zofii Nałkowskiej przygotowane do wydania Sklepy cynamonowe. Pisarka była zachwycona opowiadaniami Schulza, dlatego jeszcze tego samego roku doprowadziła do ich wydania.

W połowie 1941 roku do Drohobycza wkroczyli Niemcy i przesiedlili Żydów do getta. Przez jakiś czas Schulz mógł czuć się bezpiecznie dzięki zamówieniom na prace plastyczne,  które otrzymywał od referenta w gestapo, Feliksa Landaua. W listopadzie 1942 roku Schulz planował ucieczkę do Warszawy. Tego dnia, gdy poszedł zaopatrzyć się w chleb na drogę, niedaleko domu rodzinnego dopadł go gestapowiec. Pisarz zginął od strzału w tył głowy.

Opowiadania

RyvSTGOaTDhDO1
Sklepy cynamonowe , Bruno Schulz
Źródło: domena publiczna.

Oba tomy opowiadań Schulza, Sklepy cynamonoweSanatorium pod Klepsydrą, cechuje podobna poetyka snu i nadrealizmsurrealizm (nadrealizm)nadrealizm. W napisanych prozą poetycką utworach można rozpoznać obraz prowincjonalnego miasteczka galicyjskiego, odpowiadającego w swym realizmie Drohobyczowi, a jednak odmienionego, nadbudowanego w fantazji narratora. Na szarą rzeczywistość nakładają się warstwami bujne, kolorowe marzenia senne, rojenia i podświadome pragnienia. Uniwersum Schulza jest pełne odwołań do znanych mitów, np. mitu dzieciństwa czy domu. Jego opowiadania to próba ucieczki do czasów dzieciństwa, nieskażonego późniejszymi konwenansami, prostego w swej szczerości i ciekawości świata. Mały Józef, bohater Sklepów cynamonowych, obserwuje świat po swojemu, nadając mu znaczenia odmienne od oczekiwanych. Jego ojciec to dziwak i filozof, który wydaje walkę nudzie i bezruchowi miasta. Służąca Adela, kobieta mocno stąpająca po ziemi, jest uosobieniem cielesności mającej władzę nad tym, co duchowe i ulotne. W opowiadaniach znajdziemy elementy niepokojącego erotyzmu, fetyszystyczną fascynację damskim pantofelkiem czy wręcz masochistyczną postawę poniżonego mężczyzny. Słynny jest motywmotywmotyw Księgi, tajemniczej i odurzającej, zagubionej w dzieciństwie i na próżno poszukiwanej w młodości, niemożliwej do odzyskania. Jawi się ona jako błahy notatnik zawierający kolorowe obrazki, przedziwne historie, reklamy i porady, ale w oczach zafascynowanego nią dziecka miała większe znaczenie niż podsuwana mu przez rodziców Biblia.

RZ00kCnZIOeiv
Bruno Schulz, ilustracja do Sanatorium pod klepsydrą
Źródło: domena publiczna.

Opowiadania Schulza można zaliczyć do nurtu ekspresjonistycznego modernizmu, którego przedstawicielami w Europie byli m.in. Franz Kafka, Robert Musil i Rainer Maria Rilke. W utworach tych widać wyraźne zainteresowanie psychoanaliząpsychoanalizapsychoanaliząpodświadomościąpodświadomośćpodświadomością. Poetycki język Schulza nosi cechy barokowe, wypowiedź narratora jest stylizowana na wykład lub traktat. Proza jest przepełniona symboliką, ale stosowane przez autora urealnione symbole są wartościami samymi w sobie, a nie odnośnikami do jakiejś niepoznawalnej rzeczywistości. Opowiadania Schulza kreują odrębny, mityczny świat.

Słownik

surrealizm (nadrealizm)
surrealizm (nadrealizm)

(fr. surréalisme – dosł. nadrealizm) kierunek w literaturze, sztuce i filmie XX w. dążący do uniezależnienia wyobraźni artysty od reguł logicznego myślenia oraz wszelkich norm estetycznych i moralnych

motyw
motyw

idea, wątek lub postać utrwalone w kulturze, powtarzające się w utworach literackich różnych epok; też: najmniejszy niepodzielny element rzeczywistości przedstawionej w utworze

podświadomość
podświadomość

dziedzina życia psychicznego niepoddana kontroli świadomości; też: procesy psychiczne odbywające się bez udziału świadomości

psychoanaliza
psychoanaliza
  1. kierunek w psychologii XX w., którego twórcą był Zygmunt Freud; psychoanaliza wyjaśnia funkcjonowanie i rozwój osobowości człowieka działaniem nieświadomych instynktów, popędów i dążeń pozostających we wzajemnym konflikcie

  2. metoda diagnozowania i leczenia zaburzeń psychicznych polegająca na odkrywaniu i usuwaniu nieuświadamianych konfliktów emocjonalnych i kompleksów pacjenta