Etyka mediów – co to jest?

Etyka mediów to zbiór norm, zasad, poglądów i ocen w zakresie funkcjonowania środków masowego przekazu. Typologie etyki mediów, ze względu na stosowane w nich kryteria podziału, są bardzo zróżnicowane. Uwzględniając różne podmioty i obszary działań medialnych, można wyróżnić cztery podstawowe działy etyki mediów.

Działy etyki mediów

R1b5cTz05HAni
dotyczący struktur i funkcjonalności systemów medialnych Obejmuje ocenę moralną działania wszystkich ludzi związanych z funkcjonowaniem mediów., dotyczący szczegółowych kategorii mediów lub „produktów medialnych”, np. internetu, telewizji, filmu, informacji, komunikacji medialnej, cyberprzestrzeni Określa kryteria ocen etycznych treści zawartych w mediach., dotyczący twórców medialnych i dziennikarzy Wypracowuje podstawowe zasady etyczne tworzenia i przekazu treści., dotyczący odbiorców Wskazuje na odpowiedzialność etyczną każdego odbiorcy treści medialnych jako fundamentu świadomego, wolnego i odpowiedzialnego korzystania z mediów.
bg‑green

Przypomnij sobie, jakie rodzaje norm funkcjonują w społeczeństwie.
Czy przestrzeganie norm prawnych jest wystarczające dla pozytywnej oceny pracy dziennikarzy?

Wolność mediów

Regulacje prawne wprowadzane przez władze państwowe mają zasadniczy wpływ na kształt i funkcjonowanie środków masowego przekazu. W państwach niedemokratycznych często stosowana jest przez władzę cenzuracenzuracenzura, prześladowani są dziennikarze, a media stają się elementem propagandypropaganda propagandy. Prowadzi to do całkowitego braku wolności mediów lub też do poważnych naruszeń tej wolności. Również w państwach demokratycznych mogą występować sytuacje, w których władze dążą do uzyskania kontroli nad mediami. Zróżnicowanie państw, uwzględniające zakres wolności mediów, przedstawia poniższa mapa.

Stan wolności mediów na świecie w 2019 roku

Rdq459iB18KYl1
Grafika przedstawia mapę świata z oznaczonym stanem wolności mediów na świecie w dwa tysiące dziewiętnastym roku. Opisane są: dobra sytuacja (kraje skandynawskie), satysfakcjonująca sytuacja (Ameryka Północna, niektóre kraje południowej Afryki i Australia), zauważalne problemy (Ameryka środkowa i południowa, niektóre kraje Afryki zachodniej), trudna sytuacja (Cała Europa i kilka krajów Afryki środkowej), bardzo poważna sytuacja (Azja, niektóre kraje północnej Afryki). Zaznaczone są: Elementy: [Bold]SalwadorElementy: [Bold]Portoryko, [Bold]Gujana Francuska, [Bold]BahamyElementy: [Bold]GujanaElementy: [Bold]ParagwajElementy: [Bold]Bangldeszdobra sytuacja; Elementy: [Bold]Jamajka, [Bold]Kostaryka, [Bold]Belgia, [Bold]Szwajcaria, [Bold]Portugalia, [Bold]Irlandia, [Bold]Holandia, [Bold]Niemcy, [Bold]Estonia, [Bold]Norwegia, [Bold]Szwecja, [Bold]Finlandia, [Bold]Svalbard i Jan Mayen, [Bold]Dania, [Bold]Grenlandia, [Bold]Islandia, [Bold]Nowa Zelandiasatysfakcjonująca sytuacja; Elementy: [Bold]Kanada, [Bold]Surinam, [Bold]Urugwaj, [Bold]Republika Południowej Afryki, [Bold]Namibia, [Bold]Ghana, [Bold]Burkina Faso, [Bold]Wielka Brytania, [Bold]Włochy, [Bold]Luksemburg, [Bold]Korea Południowa, [Bold]Słowacja, [Bold]Hiszpania, [Bold]Francja, [Bold]Czechy, [Bold]Austria, [Bold]Słowenia, [Bold]Litwa, [Bold]Łotwa, [Bold]Cypr, [Bold]Tajwan, [Bold]Papua Nowa Gwinea, [Bold]Australia, [Bold]Trynidad i Tobagozauważalne problemy; Elementy: [Bold]Stany Zjednoczone, [Bold]Belize, [Bold]Haiti, [Bold]Dominikana, [Bold]Panama, [Bold]Wyspy Dziewicze, [Bold]Saint Kitts i Nevis, [Bold]Antigua i Barbuda, [Bold]Gwadelupa, [Bold]Dominika, [Bold]Martynika, [Bold]Saint Lucia, [Bold]Saint Vincent i Grenadyny, [Bold]Barbados, [Bold]Grenada, [Bold]Ekwador, [Bold]Chile, [Bold]Brazylia, [Bold]Peru, [Bold]Argentyna, [Bold]Mozambik, [Bold]Madagaskar, [Bold]Angola, [Bold]Malawi, [Bold]Wybrzeże Kości Słoniowej, [Bold]Liberia, [Bold]Gwinea, [Bold]Gwinea Bissau, [Bold]Senegal, [Bold]Gambia, [Bold]Niger, [Bold]Mauretania, [Bold]Togo, [Bold]Malta, [Bold]Benin, [Bold]Kenia, [Bold]Tunezja, [Bold]Izrael, [Bold]Bośnia i Hercegowina, [Bold]Serbia, [Bold]Mołdawia, [Bold]Czarnogóra, [Bold]Chorwacja, [Bold]Kosowo, [Bold]Albania, [Bold]Macedonia Północna, [Bold]Grecja, [Bold]Węgry, [Bold]Rumunia, [Bold]Ukraina, [Bold]Polska, [Bold]Gruzja, [Bold]Armenia, [Bold]Liban, [Bold]Kuwejt, [Bold]Nepal, [Bold]Mongolia, [Bold]Kirgistan, [Bold]Bhutan, [Bold]Japonia, [Bold]Timor Wschodni, [Bold]Sierra Leone, [Bold]Botswana, [Bold]Lesototrudna sytuacja; Elementy: [Bold]Meksyk, [Bold]Gwatemala, [Bold]Kolumbia, [Bold]Honduras, [Bold]Nikaragua, [Bold]Wenezuela, [Bold]Boliwia, [Bold]Zambia, [Bold]Demokratyczna Republika Konga, [Bold]Burundi, [Bold]Rwanda, [Bold]Uganda, [Bold]Gabon, [Bold]Etiopia, [Bold]Republika Środkowoafrykańska, [Bold]Kamerun, [Bold]Mali, [Bold]Chad, [Bold]Sahara Zachodnia, [Bold]Maroko, [Bold]Algieria, [Bold]Kongo, [Bold]Sudan Południowy, [Bold]Turcja, [Bold]Białoruś, [Bold]Rosja, [Bold]Bułgaria, [Bold]Terytoria Palestyńskie, [Bold]Jordan, [Bold]Irak, [Bold]Oman, [Bold]Kazachstan, [Bold]Uzbekistan, [Bold]Tadżykistan, [Bold]Indie, [Bold]Sri Lanka, [Bold]Birma, [Bold]Tajlandia, [Bold]Kambodża, [Bold]Filipiny, [Bold]Nigeria, [Bold]Tanzania, [Bold]Zimbabwe, [Bold]Eswatini, [Bold]Katar, [Bold]Zjednoczone Emiraty Arabskie, [Bold]Afganistan, [Bold]Pakistan, [Bold]Malezja, [Bold]Indonezjabardzo poważna sytuacja; Elementy: [Bold]Kuba, [Bold]Gwinea Równikowa, [Bold]Dżibuti, [Bold]Erytrea, [Bold]Libia, [Bold]Egipt, [Bold]Korea Północna, [Bold]Azerbejdżan, [Bold]Syria, [Bold]Bahrajn, [Bold]Turkmenistan, [Bold]Chiny, [Bold]Laos, [Bold]Wietnam, [Bold]Sudan, [Bold]Somalia, [Bold]Jemen, [Bold]Arabia Saudyjska, [Bold]Iran
Oprac. na podst. Reporters without Borders, World Press Freedom Index, forbes.com.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑green

Poszukaj informacji o stanie wolności mediów w poprzednich latach. Czy można zaobserwować tendencje do zmian w tym względzie? Jakie są ich przyczyny?

Kontrola mediów w PRL

RX3CVE8yEGLTk1
Eric Drooker Cenzura.
Źródło: Eric Drooker, dostępny w internecie: Drooker.com, tylko do użytku edukacyjnego.

W Polsce od 1946 roku istniał Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Był to organ cenzury badający wszelkie formy oficjalnego przekazu informacji z punktu widzenia ich zgodności z aktualną polityką państwa i zakazujący rozpowszechniania informacji i treści niepożądanych przez rządzącą monopartię komunistyczną. W lipcu 1981 roku GUKPPiW został przekształcony w Główny Urząd Kontroli Publikacji i Widowisk. Od zwycięstwa Komitetów Obywatelskich „Solidarność” w wyborach 4 czerwca 1989 roku w praktyce nie pełnił swej funkcji i został zlikwidowany w kwietniu 1990 roku.

Stowarzyszenia dziennikarzy

Dziennikarze, jak każda grupa zawodowa, mogą zrzeszać się w organizacjach, których celem jest reprezentowanie środowiska w relacjach z innymi podmiotami.

R1iW1xZNySHad1
Ilustracja przedstawia cztery różne stowarzyszenia dziennikarzy wraz z opisem.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑green

Zastanów się, jakie mogą być przyczyny braku jednolitej reprezentacji środowiska dziennikarskiego. Zwróć uwagę na adresy siedzib największych organizacji dziennikarzy.

Zobowiązania etyczne mediów i dziennikarzy w Rzeczypospolitej Polskiej

W Polsce po 1989 roku media i dziennikarze uzyskali możliwość funkcjonowania w sposób charakterystyczny dla państw demokratycznych. W 1993 roku Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy uchwaliło Europejski Kodeks Deontologii Dziennikarskiej. Dwa lata później przedstawiciele działających w Polsce stowarzyszeń zawodowych dziennikarzy oraz wydawców, producentów i nadawców podpisali Kartę Etyczną Mediów. Zadeklarowali w niej, że w swojej pracy będą kierować się siedmioma zasadami podanymi na poniższym schemacie.

RWuljufjJmQNY1
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: [bold]Karta Etyczna Mediów[/]Elementy należące do kategorii [bold]Karta Etyczna Mediów[/]Nazwa kategorii: zasada prawdyNazwa kategorii: zasada obiektywizmuNazwa kategorii: zasada oddzielenia[br] informacji [br]od komentarzaNazwa kategorii: zasada uczciwościNazwa kategorii: zasada szacunku [br]i tolerancjiNazwa kategorii: zasada pierwszeństwa [br]dobra odbiorcyNazwa kategorii: zasada wolności [br]i odpowiedzialnościKoniec elementów należących do kategorii [bold]Karta Etyczna Mediów[/]
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑green

Zastanów się, która z powyższych zasad jest łamana w sytuacji, gdy obiektywnemu przekazowi wizualnemu towarzyszy subiektywny przekaz słowny.

R17io2bUfs8um
Zasada prawdy Oznacza, że dziennikarze, wydawcy, producenci i nadawcy dokładają wszelkich starań, aby przekazywane informacje były zgodne z prawdą. Sumiennie i bez zniekształceń relacjonują fakty w ich właściwym kontekście, a w razie rozpowszechnienia błędnej informacji niezwłocznie dokonują sprostowania., Zasada obiektywizmu Oznacza, że autor przedstawia rzeczywistość niezależnie od swoich poglądów, rzetelnie relacjonuje różne punkty widzenia., Zasada oddzielenia informacji od komentarza Oznacza, że wypowiedź ma umożliwiać odbiorcy odróżnienie faktów od opinii i poglądów., Zasada uczciwości Oznacza działanie w zgodzie z własnym sumieniem i dobrem odbiorcy, nieuleganie wpływom, nieprzekupność, odmowę działania niezgodnego z przekonaniami., Zasada szacunku i tolerancji Oznacza poszanowanie ludzkiej godności, praw, dóbr osobistych, a szczególnie prywatności i dobrego imienia., Zasada pierwszeństwa dobra odbiorcy Oznacza, że podstawowe prawa czytelników, widzów i słuchaczy są nadrzędne wobec redakcji, dziennikarzy, wydawców, producentów i nadawców., Zasada wolności i odpowiedzialności Oznacza, że wolność mediów nakłada na dziennikarzy, wydawców, producentów, nadawców odpowiedzialność za treść i formę przekazu oraz wynikające z nich konsekwencje.
Źródło: Europejski Kodeks Deontologii Dziennikarskiej. Rezolucja 1003 Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy z 1 lipca 1993 r. w sprawie etyki dziennikarskiej, „Zeszyty Prasoznawcze” 1994, nr 3−4.

Rada Etyki Mediów

Równocześnie z podpisaniem Karty Etycznej Mediów została utworzona Rada Etyki Mediów. Jej zadaniem jest strzec zasad zawartych w karcie, publicznie orzekając w sprawach ich przestrzegania i dokonując interpretacji jej zapisów. Sygnatariusze zobowiązują się również do upowszechnienia treści Karty, informacji o prawie składania skarg do Rady i niezwłocznego ogłaszania orzeczeń Rady. Od 2010 roku coraz wyraźniej uwidaczniały się różnice poglądów między sygnatariuszami Karty Etycznej Mediów w kwestii efektów działalności Rady Etyki Mediów. Z udziału w niej rezygnowały pojedyncze osoby, jak i organizacje ją współtworzące. Stopniowo skład rady jest coraz mniej pluralistycznypluralizm mediówpluralistyczny, co skutkuje spadkiem znaczenia tej instytucji.

Działalność stowarzyszeń dziennikarzy

Poza działaniami wspólnymi dla środowiska dziennikarskiego w Polsce poszczególne stowarzyszenia i instytucje działające na rynku mediów formułują własne zbiory norm etycznych. Należą do nich między innymi: Kodeks Etyki Dziennikarskiej Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, Dziennikarski Kodeks Obyczajowy Stowarzyszenia Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej oraz Zasady Etyki Dziennikarskiej w TVP SA. Ponadto organizacje dziennikarzy podejmują inicjatywy związane z innymi aspektami działalności mediów. Najbardziej znaną z nich jest Centrum Monitoringu Wolności Prasy (CMWP) – pełna nazwa: Centrum Monitoringu Wolności Prasy Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. Jest to organ działający w strukturze tego stowarzyszenia, a jego zadaniem jest publiczne zajmowanie stanowiska i udzielanie pomocy dziennikarzom w przypadkach zagrożenia wolności słowa i prasy.

Instytucje państwowe a media

W 1992 roku na mocy Ustawy o radiofonii i telewizji została utworzona Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (KRRiT, KRRiTV), która następnie uzyskała umocowanie konstytucyjne. Stoi ona na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji. W skład rady wchodzi (po nowelizacji ustawy w 2005 roku) 5 członków: dwóch wybieranych przez Sejm RP, jeden wybierany przez Senat RP oraz dwóch powoływanych przez Prezydenta RP. Kadencja członków KRRiT trwa 6 lat.

Kompetencje Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji

R1GL2nh7eLtBX1
Ilustracja przedstawia logo Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. Składa się ono ze skrótowca KRRiT i pełnej nazwy Rady. Opisane są punkty: 1. Projektowanie w porozumieniu z Prezesem Rady Ministrów kierunku polityki państwowej w dziedzinie radiofonii i telewizji., 2. Określanie warunków działalności nadawców programów radiowych i telewizyjnych., 3. Rozpatrywanie wniosków i podejmowanie rozstrzygnięć w sprawach przyznawania koncesji na rozpowszechnianie programów radiowych i telewizyjnych., 4. Sprawowanie kontroli nad działalnością nadawców w zakresie określonym ustawą., 5. Organizowanie badań treści i odbioru programów radiowych i telewizyjnych., 6. Określanie wysokości opłat za udzielanie koncesji oraz wpis do rejestru., 7. Opiniowanie projektów aktów ustawodawczych oraz umów międzynarodowych dotyczących radiofonii i telewizji., 8. Inicjowanie postępu naukowo–technicznego i kształcenie kadr w dziedzinie radiofonii i telewizji., 9. Współpraca z właściwymi organizacjami i instytucjami w zakresie ochrony praw autorskich, praw wykonawców, praw producentów oraz nadawców programów radiowych i telewizyjnych.
Źródło ilustracji: Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, krrit.gov.pl.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑green

Zastanów się, czy sposób powoływania członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (art. 214 Konstytucji RP) zapewnia przestrzeganie przepisu art. 6. ust. 1 Ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji w zakresie pluralistycznego charakteru radiofonii i telewizji.

Rada Mediów Narodowych

Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji nie należy mylić z utworzoną w 2016 roku Radą Mediów Narodowych (RMN). Jej zadaniem jest powoływanie i odwoływanie zarządów i rad nadzorczych Telewizji Polskiej, Polskiego Radia oraz Polskiej Agencji Prasowej (PAP). W skład rady wchodzą trzy osoby wybierane przez Sejm RP i dwie powoływane przez Prezydenta RP. Kadencja członków rady trwa 6 lat.

Słownik

cenzura
cenzura

kontrola publicznego przekazywania informacji; polega na weryfikacji audycji radiowych, telewizyjnych, widowisk, internetu itp. przez organy państwowe

koncesja
koncesja

akt zgody władz publicznych na podjęcie i prowadzenie działalności przez określonego przedsiębiorcę; dotyczy działalności, która ma szczególne znaczenie ze względu na bezpieczeństwo lub ważny interes publiczny

manipulacja
manipulacja

forma wywierania wpływu na osobę lub grupę w taki sposób, by nieświadomie i z własnej woli realizowała cele osoby wywierającej ten wpływ

opinia publiczna
opinia publiczna

wyrażane publicznie przez wielkie zbiorowości ludzkie poglądy i oceny działań politycznych i społecznych

pluralizm mediów
pluralizm mediów

prawo do funkcjonowania w państwie nieograniczonej liczby niezależnych środków masowego przekazu; różnorodność mediów dotyczy kwestii społecznych, politycznych i ekonomicznych

propaganda
propaganda

celowe działanie zmierzające do ukształtowania określonych poglądów i zachowań zbiorowości ludzkiej lub jednostki