Przeczytaj
Cesarstwo a „młodsza Europa”
W 863 r. z Konstantynopola przybyli dwaj greccy mnisi świetnie mówiący w języku Słowian – Konstantyn, bardziej znany pod zakonnym imieniem Cyryl, i Metody. Aby lepiej wywiązać się z postawionego zadania, misjonarze przystosowali alfabet greckialfabet grecki do potrzeb języka słowiańskiegojęzyka słowiańskiego, na który następnie przetłumaczyli Biblię. Dzięki temu ich misja odniosła sukces.
Chrześcijaństwo przyjęło się na Morawach i u Słowian zamieszkujących Panonię. Misjonarze stworzyli również obrządekobrządek słowiański, w którym sprawowano liturgię w kościołach morawskich i panońskich, posługując się miejscowym językiem. Wysiłki greckich mnichów wsparło papiestwo, nadając Metodemu godność arcybiskupa. Wprawdzie po jego śmierci książę wielkomorawski Świętopełk doprowadził do likwidacji obrządku słowiańskiego na Morawach i ustanowienia tam liturgii łacińskiej, ale wysiłek greckich misjonarzy miał ogromne znaczenie dla Słowian wschodnich i południowych. Uczniowie Metodego przenieśli się do Serbii i Bułgarii (Bułgarzy naddunajscy, choć pierwotnie stanowili jeden z ludów tureckich, byli już wówczas całkowicie zeslawizowanizeslawizowani) i wprowadzili tam obrządek słowiański. W 988 r. został on zaszczepiony na Rusi.
Sprawdź, gdzie do dziś używana jest głagolica.
Pozostałe kraje środkowej i północnej Europy przyjęły chrześcijaństwo w obrządku łacińskim. W latach 60. X w. książę Polan gnieźnieńskich Mieszko I nawiązał stosunki z Ottonem I, a niedługo potem się ochrzcił. Niemal równocześnie pod naciskiem cesarza przyjął chrzest król Danii Harald Sinozęby. W 974 r. także Gejza, węgierski książę z rodu Arpadów, został chrześcijaninem. Szczególne zasługi dla chrystianizacji Węgrów położył jego syn, Stefan Święty. Nieco później zaś, bo w pierwszej połowie XI w., chrześcijaństwo zadomowiło się w królestwach na Półwyspie Skandynawskim – Norwegii i Szwecji.
Wraz z chrztem w krajach „młodszej Europy”, świeżo pozyskanych dla chrześcijaństwa, zagościła kultura łacińska. W kręgu jej oddziaływania w języku starożytnych Rzymian nie tylko sprawowano liturgię, ale i rozwijano naukę oraz literaturę. To, że intelektualiści z nowych krajów chrześcijańskich (z reguły duchowni) uczyli się łaciny, pozwalało im również zapoznawać się powoli z dziedzictwem antyku.
Otton III
Wysiłki cesarzy z trzech kolejnych dynastii: saskiej, salickiej i Hohenstaufów, zmierzały do rozciągnięcia zwierzchnictwa na większość krajów chrześcijańskich Europy Zachodniej. Najciekawszą wizję cesarstwa, uwzględniającą nowe ludy chrześcijańskie, stworzył wnuk Ottona I. Otton III wyobrażał sobie imperium złożone z równorzędnych części. Jego polityka zmierzała do wzmocnienia „młodszej Europy”, co wyrażało się w utworzeniu odrębnych metropolii w Ostrzyhomiu (dla Węgier) i w Gnieźnie (dla Polski). Władca węgierski Stefan Święty otrzymał od cesarza koronę królewską i dzięki temu mógł koronować się na króla w 1001 r. w Ostrzyhomiu, zgodnie z chrześcijańskim (karolińskim) rytuałem. Możliwe, że podobny wydźwięk mógł mieć gest Ottona III, uczyniony wobec księcia Bolesława Chrobrego podczas zjazdu w Gnieźnie w 1000 r. Cesarz nałożył wówczas własny diadem na głowę Bolesława. Dopiero jednak ćwierć wieku później książę dostąpił namaszczenia i „kościelnej” koronacji.
Następcy Ottona III wzmacniali cesarstwo metodami zwykle mniej korzystnymi dla krajów „młodszej Europy”, a swą dominację najczęściej narzucali siłą. Do początku XIII w. władcom należącym do trzech kolejnych dynastii z reguły udawało się utrzymywać kontrolę nad Czechami, Polską i przejściowo nad Węgrami. Jeden z najpotężniejszych cesarzy rzymskich w średniowieczu, Fryderyk Barbarossa, po spektakularnym podporządkowaniu sobie polskich książąt w 1157 r. był w stanie za pośrednictwem posłusznych mu Polaków skutecznie interweniować w sprawy zachodniej Rusi. Zupełnie poza zasięgiem władzy cesarskiej pozostały natomiast północne królestwa skandynawskie – Norwegia i Szwecja – a jeszcze trudniej przychodziło cesarstwu podporządkowywać sobie „starą”, czyli pokarolińską, Europę. Stałych kłopotów przysparzała Italia – z uwagi na bogactwo i starożytną tradycję najważniejsza, oprócz Niemiec, część cesarstwa. Na zachodzie Europy władcy niemieccy od XI w. panowali jeszcze w Burgundii. Wobec innych krajów: Hiszpanii, Francji, Anglii, trudno było cesarzom (z braku odpowiednich sił i środków) podejmować jakiekolwiek próby wywierania politycznego nacisku. Tymczasem od drugiej połowy XI w. najbardziej zaciętym wrogiem dominacji cesarzy w świecie zachodniego chrześcijaństwa okazało się papiestwo.
Przedstaw założenia uniwersalizmu władzy cesarskiej w Europie chrześcijańskiej określone przez Ottona III.
Słownik
jedna z grup indoeuropejskiej rodziny językowej
poddanie się, uleganie wpływom słowiańskim
czynności wykonywane podczas uroczystości; ceremonia; wyznanie religijne
pismo powstałe około IX w. p.n.e., wywodzące się z pisma fenickiego, służące do zapisu języka greckiego oraz języków tych ludów, które znajdowały się pod wpływem greckiej kultury
Słowa kluczowe
Otton III, Cyryl i Metody, głagolica, chrystianizacja, zjazd gnieźnieński, Europa wczesnego średniowiecza, młodsza Europa
Bibliografia
R. Michałowski, Historia Powszechna. Średniowiecze, Warszawa 2012.
J. Kłoczowski, Młodsza Europa. Europa Środkowo‑Wschodnia, Warszawa 2003.
B. Zientara, Historia Powszechna średniowiecza, Warszawa 1994.
Wielka historia świata. Kształtowanie średniowiecza, red. M. Salamon, Kraków 2005 W. Chrzanowski, Słowianie i Wikingowie, Kraków 2007.
J. Strzelczyk, Apostołowie Europy, Poznań 2010.
Wiek V‑XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 1997.