Zasada suwerenności narodu zadeklarowana została w art. 4 ust. 1 Konstytucji RP, stanowiącym, że władza zwierzchnia w RP należy do narodu. Władza suwerenna to władza najwyższa, niezależna w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych oraz pierwotna i prawnie nieograniczona. W polskiej konstytucji podmiotem i źródłem władzy zwierzchniej jest naród, przy czym pojęcie „naród” jest w niej używane zarówno w znaczeniu prawnym (politycznym), jak i etnicznym (kulturowo-etnicznym). W sensie prawnym naród to zbiorowość osób związanych z państwem poprzez fakt posiadania obywatelstwa polskiego, w sensie etnicznym naród to zbiorowość ludzka mająca tożsame korzenie, tradycję, kulturę, dziedzictwo narodowe. Naród, w świetle postanowień konstytucji, jest podmiotem zdolnym do artykułowania swoich interesów i do działania, czyli do tworzenia i wyrażania swej woli. Naród może sprawować władzę poprzez: 1. Samodzielne podejmowanie decyzji politycznych, samodzielne uczestnictwo w procesie sprawowania władzy państwowej (demokracja bezpośrednia) w drodze referendum bądź ludowej inicjatywy ustawodawczej. 2. Wybór reprezentantów (demokracja pośrednia), którzy działając jako naród, w imieniu narodu, przekształcają wolę narodu w akty państwowo-prawne. Na reprezentantów narodu został nałożony obowiązek kierowania się dobrem i interesem „całego Narodu”, tzn. wszystkich obywateli (art. 104 ust. 1).

Zasada republikańskiej formy państwa nie została wyrażona w Konstytucji RP wprost, lecz pośrednio, poprzez przyjęcie nazwy Rzeczpospolita, uważanej w Polsce za tradycyjny odpowiednik słowa „republika” i używanej jako nazwa własna państwa. Republikańska forma państwa widoczna jest w rozwiązaniach dotyczących instytucji centralnych: wykluczeniu możliwości stosowania władzy dziedzicznej, kadencyjności organów.

Zasada demokratycznego państwa prawnego jest jedną z podstawowych zasad konstytucyjnego porządku prawnego Rzeczypospolitej. Art. 2 Konstytucji RP stanowi, że Rzeczypospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Państwo prawa to państwo, w którym prawo stoi ponad państwem, prawo rządzi państwem, prawo posiada pierwszeństwo w stosunku do innych norm i reguł postępowania. W skład zasady państwa prawa wchodzą następujące zasady szczegółowe: 1. Związanie państwa i jego organów prawem. Oznacza to istnienie w państwie porządku prawnego, będącego fundamentem państwa, ujętego w hierarchicznym, jednolitym i spójnym systemie prawnym. Oznacza to dominującą, nadrzędną rolę konstytucji w tym porządku i, co za tym idzie, zgodność z jej przepisami wszystkich pozostałych norm prawnych. Ustawodawca jest związany normami konstytucyjnymi, władza wykonawcza i sądownicza konstytucją i ustawami, a wszystkie władze normami prawa międzynarodowego, które państwo zobowiązało się przestrzegać. System prawny opiera się na prawno-naturalnej interpretacji prawa, traktującej prawo jako specyficzny fenomen społeczny, niezależny od woli ustawodawcy. Prawo musi więc respektować określone wartości, odpowiadać wielowiekowej tradycji europejskiej kultury prawnej; prawo wywodzi się z uznania godności osoby ludzkiej i rozwija tę godność poprzez zagwarantowanie obywatelom szeregu konkretnych praw i wolności. Takie pojmowanie prawa powoduje dodanie elementów materialnych do formalnych i pozwala na posługiwanie się pojęciem „demokratyczne państwo prawne”. Demokratyczne państwo prawne to takie, w którym prawo odzwierciedla akceptowany społecznie system wartości, oparty na prawie naturalnym i standardach prawa międzynarodowego. 2. Zasada tzw. praworządności formalnej, na którą składa się zasada legalizmu oraz nakaz przestrzegania prawa. Zasada legalizmu wyrażona została w art. 7 Konstytucji RP, stanowiącym, że organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Oznacza to, że istnienie organu władzy publicznej musi być oparte na prawie i że organ, podejmując jakikolwiek akt, musi to czynić na podstawie konkretnej normy prawnej. Organowi wolno czynić tylko to, na co prawo mu wyraźnie pozwala. Obywatel, inaczej niż organ, może czynić wszystko, oprócz tego, co jest mu wyraźnie zakazane. Nakaz przestrzegania prawa dotyczy procesu jego stanowienia (tworzenia) oraz stosowania. Przestrzeganie prawa w procesie stanowienia prawa oznacza przestrzeganie procedury przewidzianej przez inne normy (proces stanowienia prawa musi przebiegać zgodnie z trybem i formą przez prawo przewidzianą) oraz stanowienia prawa treściowo zgodnego z normami prawa wyższego rzędu w hierarchii aktów prawnych. 3. Ustanowienie instytucjonalnych gwarancji przestrzegania prawa, zagwarantowanie obywatelom przez państwo pewności jego prawa, powstrzymywanie się państwa przed wkraczaniem w sferę wolności osobistych jego obywateli oraz zagwarantowanie im bezpieczeństwa prawnego. Gwarancje te otrzymuje obywatel poprzez: precyzyjne rozgraniczenie kompetencji władzy państwowej, tj. poprzez przyjęcie zasady podziału władzy, zagwarantowanie obywatelowi prawa do sądów, do rzetelnego postępowania przed sądami oraz organami administracji. Gwarancjami tymi są także konkretne organy, których zadaniem jest doprowadzenie do stanu zgodnego z prawem: Trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich, Naczelny Sąd Administracyjny i niezawisłe sądy.

Zasada podziału i równowagi władz należy do najsłynniejszych zasad nowożytnego konstytucjonalizmu. Jej sformułowanie przypisywane jest Monteskiuszowi, który w celu zapewnienia obywatelom wolności i zabezpieczenia jednostki przed omnipotencją władzy chciał osłabić władzę państwową poprzez jej rozdzielenie między różne organy. Zasadę podziału władzy można sprowadzić do kilku założeń: 1. Wydziela się trzy sfery działalności państwa: stanowienie prawa, wykonywanie prawa i sądzenie (sens przedmiotowy, funkcjonalny podział władzy). 2. Wykonywanie każdej dziedziny działalności powierza się odrębnym organom państwowym (sens podmiotowy, organizacyjny podział władzy), władze te są niepołączalne, istnieje więc reguła incompatibilitas, czyli zakazu łączenia stanowisk państwowych. 3. Stosunki między trzema władzami oparte są na zasadzie równorzędności (równowagi) poszczególnych władz, pomiędzy władzami nie ma stosunków nadrzędności i podporządkowania. 4. Między władzami ustanowiony zostaje system wzajemnego oddziaływania, kontroli, hamowania i równoważenia, tak zwany system hamulców i równowagi. Taki sztywny podział władzy nie jest możliwy do przeprowadzenia, jest modelem idealnym, stanowiącym drogowskaz organizacji aparatu państwa. Konstytucja RP wprowadziła zasadę podziału władzy wyraźnie i bezpośrednio (expressis verbis) w art. 10, stanowiącym, że: 1. „Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej”. 2. „Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały”. Ten konstytucyjny przepis nakazuje oparcie zasady podziału władzy na równowadze pomiędzy nimi, zapewnionej poprzez ich współdziałanie, nakładanie i hamowanie. Nakaz współdziałania władz zawiera preambuła konstytucji.

Zasada reprezentacji politycznej wyrażona jest w art. 4 ust. 2 Konstytucji RP, stanowiącym, że naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli i uzupełniona stwierdzeniem, że naród może wyrażać swoją wolę bezpośrednio. Zgodnie z teorią reprezentacji, wyborcy udzielają swoim przedstawicielom, poprzez wybory, mandatu do ich reprezentowania. Instytucja przedstawicielstwa jest nierozerwalnie związana z mandatem, czyli pełnomocnictwem, udzielanym przez wyborców wybranemu przedstawicielowi.
Teoretycznie wyróżnia się dwa rodzaje mandatów: 1. Mandat imperatywny, w którym wybrany związany jest instrukcjami swoich wyborców, podejmuje decyzje zgodne z ich nakazami i może być przez nich odwołany. 2. Mandat wolny (przedstawicielski), w którym wybrany reprezentuje nie swoich wyborców, ale cały naród i nie może być przez wyborców odwołany. Zgodnie z Konstytucją RP (art. 104 i 108), przedstawicielami narodu są posłowie i senatorowie. Posiadają oni mandat wolny, nie mogą być przez wyborców odwołani, w wykonywaniu mandatu mają się kierować interesem ogółu, a nie tylko części społeczeństwa.

Zasada pluralizmu politycznego oznacza pełną aprobatę dla zjawiska wielopartyjności, a więc zgodę na istnienie wielu partii politycznych konkurujących ze sobą w walce o władzę, co ma miejsce w ramach określonych reguł gry, ustanowionych przez prawo konstytucyjne i uzupełnionych zasadami przyjętymi zwyczajowo. Zasada ta oznacza także równe traktowanie partii oraz odrzucenie wszelkiej postaci monopartyjności. Została wyrażona w art. 11 Konstytucji RP poprzez: zapewnienie wolności tworzenia i działania partii politycznych, wprowadzenie wymogu dobrowolności zrzeszania się obywateli, sprecyzowanie celu działania partii, tj. wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa. Pluralizm polityczny nie ma jednak charakteru nieograniczonego, ustanowione zostały jego konstytucyjne granice, wynikające z gwarancji demokratycznego ustroju państwa, a więc podjęte w interesie samych partii oraz w interesie publicznym. Art. 13 Konstytucji RP zakazuje istnienia partii politycznych, które w swoich programach odwołują się do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa, przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa. Oceny konstytucyjności celów i działania partii politycznych dokonuje Trybunał Konstytucyjny.

Zasada wzajemnej niezależności i współdziałania państwa i kościołów oraz innych związków wyznaniowych określona została w art. 25 ust. 3 Konstytucji RP stanowiącym, że stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego. Zasada ta oznacza instytucjonalny rozdział państwa i kościołów oraz związków wyznaniowych, zakazuje kształtowania stosunków wyznaniowych właściwych dla państwa wyznaniowego, jednoznacznie wprowadza zasadę współdziałania. Konstytucja podkreśla także równouprawnienie kościołów i związków wyznaniowych (art. 25 ust. 1) oraz deklaruje zachowanie bezstronności władz publicznych w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych z zapewnieniem ich swobody w życiu publicznym (art. 25 ust. 2).

Zasada wolności i praw człowieka i obywatela podkreślona została już w art. 5 Konstytucji RP, stanowiącym, że państwo „zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli”, przez co wyraźnie określono zapewnienie wolności i praw jednostki jako podstawowe zadanie państwa. Podkreślić należy, że problematyka sytuacji prawnej jednostki odnosi się nie tylko do obywatela, ale do człowieka, czyli każdej jednostki ludzkiej, niezależnie od posiadanego obywatelstwa. Została ona rozwinięta w przepisach rozdziału II Konstytucji RP, zatytułowanego „Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”, w którym uwzględniono także prawa socjalne. Konstytucja nie tylko deklaruje określone wolności i prawa, ale konstruuje także rozbudowany system ich ochrony prawnej (np. skarga konstytucyjna).

Zasada decentralizacji władzy publicznej i samorządu terytorialnego wyrażona została w art. 15 Konstytucji RP, stanowiącym, że ustrój państwa zapewnia decentralizację władzy państwowej. Decentralizacja ta urzeczywistniana jest za pomocą różnych metod, głównie w drodze przenoszenia zadań i kompetencji z organów centralnych na jednostki administracyjne niższego szczebla. Jej wyrazem jest zdecentralizowany system administracji publicznej, obejmujący administrację rządową i samorządową. Poprzez instytucję samorządu terytorialnego obywatele mają zagwarantowany udział w sprawowaniu władzy publicznej w sprawach lokalnych.

Zasada społecznej gospodarki rynkowej przyjęta została w art. 20 Konstytucji RP formułującym podstawowe zasady ustroju gospodarczego: wolność działalności gospodarczej, własność prywatną, solidarność, dialog i współpracę partnerów społecznych. Wolność działalności gospodarczej oznacza swobodę podejmowania aktywności gospodarczej, której celem jest osiąganie zysku. Wolność ta nie ma jednak charakteru bezwzględnego, dopuszczalne są jej ograniczenia, ale tylko uzasadnione tzw. ważnym interesem publicznym. Własność prywatna to każda własność należąca do jakichkolwiek innych podmiotów niż państwo. Solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych wydają się wyrazem ogólnej idei negocjacyjnego załatwiania spraw spornych.