Przeczytaj
Polskie Państwo Podziemne
Początkowo Związek Walki ZbrojnejZwiązek Walki Zbrojnej podejmował działania na małą skalę, skupiając się na szkoleniu wojskowym i wywiadzie. W 1940 r. w ramach ZWZ powstał Związek Odwetu, organizacja zajmująca się dywersjądywersją i sabotażemsabotażem. W miarę upływu czasu ZWZ, a od lutego 1942 r. Armia KrajowaArmia Krajowa przechodziły od biernego oporu do ograniczonej walki. Działania dywersyjne, głównie na liniach komunikacyjnych prowadzących na front wschodni, podejmowała też inna wydzielona z ZWZ‑AK organizacja – „Wachlarz”. Jedną z jej najważniejszych akcji było rozbicie więzienia GestapoGestapo w Pińsku przez oddział kapitana Jana Piwnika „Ponurego”.
W październiku 1942 r. m.in. ze Związku Odwetu i „Wachlarza” utworzono Kierownictwo Dywersji (Kedyw). Wsławił się on wykonaniem wyroku śmierci na „kacie Warszawy”, gen. SS Franzu Kutscherze. W oddziałach Kedywu walczyli harcerze z Szarych SzeregówSzarych Szeregów, konspiracyjnej organizacji skautowej. To oni wzięli udział w słynnej (opisanej przez Aleksandra Kamińskiego w Kamieniach na szaniec) akcji pod Arsenałem, która polegała na uwolnieniu więźniów przewożonych z siedziby Gestapo w alei Szucha do więzienia na PawiakuPawiaku. W strukturach AK funkcjonowało także Biuro Informacji i Propagandy, wydające najważniejszą gazetę podziemia – „Biuletyn Informacyjny”. Do głównych zadań Biura należało informowanie społeczeństwa o działalności polskiego państwa podziemnego i władz na emigracji, podtrzymywanie woli oporu przeciwko okupantom oraz prowadzenie propagandy antyniemieckiej i antykomunistycznej.
Stanęli w potrzebie i padli, żołnierze V odc. »Wachlarza« z Inflant w 1944 r.– napis na tablicy pamiątkowej w Dyneburgu na Łotwie. „Wachlarz” to kryptonim wydzielonej organizacji dywersyjnej Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej, utworzonej latem 1941 r., której zadaniem było przeprowadzanie akcji dywersyjnych przeciwko niemieckiej infrastrukturze transportowej. Strefa planowanych działań organizacji obejmowała ogromne obszary ZSRS – od Morza Bałtyckiego po Kijowszczyznę i Podole.
Wyjaśnij znaczenie napisu na tablicy pamiątkowej.
Dowódcy SZP, ZWZ i AK | |
|---|---|
Organizacja | Nazwisko dowodzącego |
Służba Zwycięstwu Polski | gen. Michał Karaszewicz‑Tokarzewski |
Związek Walki Zbrojnej | gen. Kazimierz Sosnkowski (do czerwca 1940) |
Armia Krajowa | gen. Stefan Rowecki „Grot” (do czerwca 1943) |
Wyjaśnij, jaką rolę w budowaniu konspiracji mieli odgrywać cichociemni.
Delegatura Rządu na Kraj i partie polityczne
Polskie podziemie utrzymywało łączność z rządem RP na uchodźstwie drogą radiową i dzięki kurierom, którzy przez Słowację docierali na Węgry, gdzie do chwili wkroczenia wojsk niemieckich w marcu 1944 r. swobodnie działały polskie instytucje. Jednym z najbardziej znanych łączników był „kurier z Warszawy” – Jan Nowak‑Jeziorański.
W grudniu 1940 r. gen. Władysław Sikorski powołał pierwszych Delegatów Rządu na Kraj: Cyryla Ratajskiego w Warszawie (na terenie Generalnego GubernatorstwaGeneralnego Gubernatorstwa) i Adolfa Bnińskiego w Poznaniu (na ziemiach wcielonych do Niemiec). Po ich śmierci jedynym delegatem został Jan Piekałkiewicz, a po jego aresztowaniu – Jan Jankowski i pełniący obowiązki delegata Stefan Korboński.
Departamenty Delegatury zajmowały się organizowaniem administracji cywilnej i przygotowaniami do objęcia władzy po wyzwoleniu. Ponadto Delegatura opiekowała się szkolnictwem oraz dokumentowała straty wojenne i zbrodnie popełnione na narodzie polskim.
Czy Delegaci Rządu na Kraj odpowiadali za sprawy wojskowe? Uzasadnij odpowiedź.
Zalążkiem parlamentu był Polityczny Komitet Porozumiewawczy, który skupiał cztery największe ugrupowania polityczne: Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Narodowe, Polską Partię Socjalistyczną – Wolność, Równość, Niepodległość i Stronnictwo Pracy. Władze państwa podziemnego wzywały mieszkańców ziem polskich do biernego oporu wobec okupantów, upowszechniały zasady walki cywilnej i postępowania społeczeństwa pod okupacją. Egzekwowaniem tych zasad zajmowały się sądy podziemne, działające zgodnie z Kodeksem karnym z 1932 roku.
Tajne szkolnictwo
W październiku 1939 r. z inicjatywy działaczy Związku Nauczycielstwa Polskiego, zdelegalizowanego przez Niemców, powstała Tajna Organizacja Nauczycielska (TON). Od 1940 r. pozostawała pod opieką Departamentu Oświaty i Kultury Delegatury Rządu na Kraj. Na terenach Generalnego Gubernatorstwa TON organizowała tajną oświatę, korzystając z przedwojennych szkół podstawowych i zawodowych. Gdy było to możliwe, w starszych klasach szkoły podstawowej uczniowie kształcili się z przedmiotów zakazanych przez okupanta, m.in. języka polskiego i historii. Program szkoły średniej realizowali wyłącznie na tajnych kompletachtajnych kompletach, które ze względów bezpieczeństwa liczyły nie więcej niż pięć, sześć osób. Pod szyldem szkół zawodowych często działały szkoły wyższe. Szkoła dla pomocniczego personelu sanitarnego była w rzeczywistości Wydziałem Lekarskim Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego w Warszawie, szkoła kreślarska i kurs rysunku technicznego – Politechniką Warszawską, a szkoła rolnicza i szkoła rybacka – Szkołą Główną Gospodarstwa Wiejskiego. Część zajęć akademickich odbywała się w domach prywatnych. Profesorowie Uniwersytetu Poznańskiego założyli w Warszawie tajny Uniwersytet Ziem Zachodnich.
Czy zetknąłeś/zetknęłaś się z podobnymi tablicami w pobliżu swojego miejsca zamieszkania lub w innych miejscach w Polsce? Gdzie?
Na ziemiach wcielonych do III Rzeszy warunki rozwoju tajnego szkolnictwa były gorsze: brakowało nauczycieli i lokali, większe zagrożenie stanowili niemieccy sąsiedzi, gotowi donieść na Polaków, aby dowieść swojej lojalności wobec władzy. Tajne szkolnictwo powstało także na Kresach Wschodnich, gdy hitlerowcy zamknęli polskie szkoły, które działały w czasie okupacji sowieckiej.
Polskie Państwo Podziemne | |
|---|---|
Administracja | Delegatura Rządu na Kraj |
Wojsko | • Związek Walki Zbrojnej (do 1942 r.) |
Zalążek parlamentu | • Polityczny Komitet Porozumiewawczy (1940–1943) |
Sądownictwo | • Sądy Kapturowe ZWZ (od 1941 r.) |
Policja | Państwowy Korpus Bezpieczeństwa |
Ośrodek propagandy | Biuro Informacji i Propagandy AK |
Indeks dolny Polecenie. Wyjaśnij termin „Polskie Państwo Podziemne”. Udowodnij jego zasadność. Indeks dolny koniecPolecenie. Wyjaśnij termin „Polskie Państwo Podziemne”. Udowodnij jego zasadność.
Tragiczne losy pokolenia wojennego
W konspiracyjnąkonspiracyjną działalność zaangażowani byli ludzie różnych zawodów, w tym artyści i literaci. Część z nich zapłaciła wysoką cenę za swoje oddanie sprawie polskiej. Poeta Krzysztof Kamil Baczyński (1921–1944) w czasie wojny studiował polonistykę na podziemnym Uniwersytecie Warszawskim i był członkiem Szarych Szeregów, a w 1943 r. wstąpił do Grup Szturmowych, gdzie pełnił służbę w harcerskim batalionie AK „Zośka”. Zginął w powstaniu warszawskim. Jego biografia i twórczość odzwierciedlają moralny dramat pokolenia wojennego, rozdartego pomiędzy koniecznością wypełniania patriotycznej powinności a niechęcią do zadawania cierpienia, nawet w słusznej sprawie. Motyw ten znajdziemy także w utworach innej ofiary powstania warszawskiego Tadeusza Gajcego (1922–1944) – poety, dramatopisarza, prozaika, współzałożyciela i redaktora konspiracyjnego pisma „Sztuka i Naród”. Tragiczna jest historia Zygmunta Rumla (1915–1943), komendanta VIII Okręgu Wołyń Batalionów ChłopskichBatalionów Chłopskich, oficera AK, autora m.in. poematu Rok 1863, nawiązującego do powstania styczniowego, oraz wiersza Dwie matki, w którym wyraził on swoje przywiązanie do dwóch ojczyzn: Polski i Ukrainy. 10 lipca 1943 r. Zygmunt Rumel wraz z przedstawicielem Okręgu Wołyńskiego AK Krzysztofem Markiewiczem i woźnicą Witoldem Dobrowolskim udał się do kwatery lokalnego dowództwa Organizacji Ukraińskich NacjonalistówOrganizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN) na Wołyniu, aby podjąć rozmowy w sprawie wygaszenia antypolskich wystąpień ukraińskich w tym regionie oraz nawiązania współpracy w walce z Niemcami. Ukraińscy nacjonaliści aresztowali i zamordowali wszystkich trzech.
Znaczenie Polskiego Państwa Podziemnego
Polskie Państwo Podziemne było fenomenem na skalę światową. W żadnym innym państwie w okresie II wojnie światowej nie powstały tak rozbudowane struktury związane z funkcjonowaniem wielu instytucji życia politycznego w sposób nielegalny. Polskie Państwo Podziemne obejmowało zarówno pion cywilny, jak i wojskowy, a jego struktury powstały na obszarze całej przedwojennej Rzeczypospolitej. Dodatkowo instytucje Polskiego Państwa Podziemnego funkcjonowały w warunkach skrajnie niebezpiecznych, a przynależność do nich wiązała się dla każdego z groźbą poniesienia ciężkich konsekwencji, nie wyłączając śmierci. Poza tym jego działalność nie tylko skupiała się na bieżącej walce z okupantem, ale obejmowała także opracowywanie plany odbudowy życia politycznego, społecznego i ekonomicznego po zakończeniu wojny. Polskie Państwo Podziemne umacniało w Polakach wolę walki i ducha w warunkach okupacji. Mimo ofiar, jakie pociągnęła działalność w ramach Polskiego Państwa Podziemnego, było ono wspaniałą kartą polskiego patriotyzmu.
Słownik
polska konspiracyjna organizacja zbrojna utworzona 14 lutego 1942 r. w wyniku przekształcenia Związku Walki Zbrojnej i kontynuująca jego działalność; dalekosiężnym celem Armii Krajowej było przygotowanie i – w sprzyjającej sytuacji militarnej – przeprowadzenie powstania powszechnego; w ramach walki bieżącej AK prowadziła działalność propagandową, wywiadowczą, dywersyjno‑sabotażową oraz partyzancką
konspiracyjna formacja zbrojna Stronnictwa Ludowego, działająca pierwotnie pod nazwą Chłopska Straż (kryptonim „Chłostra); ich głównym zadaniem była ochrona mieszkańców wsi; na przełomie lat 1941 i 1942 zaczęły powstawać Oddziały Specjalne BCh, które były wykorzystywane do zadań bojowo‑dywersyjnych, a na przełomie lat 1942 i 1943 oddziały partyzanckie; w maju 1943 r. rozpoczął się proces wcielania oddziałów BCh do Armii Krajowej, ale do końca wojny nie został zakończony
(Cichociemni Spadochroniarze Armii Krajowej) specjalnie przeszkoleni w Wielkiej Brytanii i Włoszech żołnierze Polskich Sił Zbrojnych, zrzucani przez brytyjskie lotnictwo na terytorium okupowanej Polski ze ściśle tajnymi zadaniami (np. prowadzenie wywiadu, dywersji i sabotażu, dowodzenie w oddziałach ZWZ i AK)
(z łac. diversio – przewrót) działanie wojenne na zapleczu, odwracające uwagę przeciwnika, osłabiające jego obronność i gospodarkę
część terytorium II Rzeczypospolitej wydzielona na mocy dekretu Adolfa Hitlera w 1939 r. jako osobny byt administracyjny ze stolicą w Krakowie; obejmowało ziemie polskie, których nie włączono do III Rzeszy; GG stanowiło dla Niemców formę tymczasowej kolonii, wykorzystywanej jako zaplecze surowcowe i żywnościowe, a także źródło taniej siły roboczej
skrót od niemieckiej nazwy Geheime Staatspolizei (Tajna Policja Państwowa); utworzona w 1933 r. policja polityczna III Rzeszy, połączona w 1935 r. z SS (Die Schutzstaffel der NSDAP – oddział ochronny NSDAP), paramilitarną organizacją nazistowską podlegającą partii nazistowskiej
(z łac. conspiratio – zgoda, zmowa) tajna działalność skierowana przeciwko istniejącej władzy
ukraińska nacjonalistyczna organizacja polityczno‑wojskowa założona w 1929 r. w Wiedniu; dążyła do budowy niepodległego państwa ukraińskiego; w czasach II Rzeczypospolitej prowadziła działalność konspiracyjną, terrorystyczną, dywersyjną, szkoleniową i propagandowo‑oświatową. W 1940 r. podzieliła się na dwie frakcje: OUN‑B (banderowców pod przywództwem Stepana Bandery) oraz OUN‑M (melnykowców pod przywództwem Andrija Melnyka)
nieistniejące już więzienie w Warszawie, mieściło się w XIX‑wiecznym gmachu i składało z oddziału męskiego oraz oddziału kobiecego, nazywanego Serbią; w latach 1939–1944 Pawiak był największym niemieckim więzieniem politycznym; od 1939 do 1944 r. więziono w nim ok. 100 tys. osób, z których ok. 37 tys. zostało zamordowanych, a ok. 60 tys. wywieziono w 95 transportach do obozów koncentracyjnych oraz innych miejsc odosobnienia; więzienie zostało zniszczone przez Niemców podczas powstania warszawskiego w sierpniu 1944 r.
(z franc. sabotage od saboter – stukać (sabotami), sabotować, partaczyć, od sabot – chodak) forma ruchu oporu polegająca na przeszkadzaniu w realizacji określonych działań militarnych, gospodarczych, politycznych i społecznych
organizacja konspiracyjna utworzona pod koniec września 1939 r., jeszcze w trakcie oblężenia Warszawy przez Niemców; jej zadaniem była walka o wyzwolenie Polski w granicach przedwojennych, zorganizowanie tymczasowych ośrodków władzy oraz zorganizowanie polskiej armii; w listopadzie 1939 r. zastąpiona przez Związek Walki Zbrojnej
kryptonim w konspiracji w czasie II wojny światowej Organizacji Harcerzy ZHP (tak też potocznie nazywano podczas okupacji cały Związek Harcerstwa Polskiego); współpracowały one z Delegaturą Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Kraj oraz Komendą Główną Armii Krajowej; w akcjach bojowych brały udział Grupy Szturmowe, złożone z pełnoletnich harcerzy, które m.in. prowadziły sabotaż kolejowy, odbijały więźniów i organizowały zamachy na okupacyjnych funkcjonariuszy niemieckich
nielegalne zajęcia dla uczniów lub studentów pracujących w niewielkich grupach pod okiem nauczyciela, często w jego mieszkaniu; realizowane w ramach systemu tajnego nauczania
polska konspiracyjna organizacja zbrojna utworzona przez rząd RP na uchodźstwie we wrześniu 1939 r. w miejsce Służby Zwycięstwu Polski; stanowiła część Sił Zbrojnych RP i podlegała rozkazom Naczelnego Wodza; 14 lutego 1942 r. została przekształcona w Armię Krajową
Słowa kluczowe
Polskie Państwo Podziemne, Stefan Paweł Rowecki, dywersja, sabotaż, cichociemni, II wojna światowa, Polska pod okupacją, władze polskie na uchodźstwie
Bibliografia
R. Kaczmarek, Historia Polski 1914–1989, Warszawa 2010.
K. Korboński, Polskie Państwo Podziemne. Przewodnik po Podziemiu z lat 1939–1945, Warszawa 2008.
A. Szumański, Polskie Państwo Podziemne, Wydawnictwo Penelopa, Warszawa 2019.