Mniejszości narodowe i mniejszości etniczne

Naród jest najwyższą znaną w geografii formą integracji społeczności – jest to trwała wspólnota ludzka wytworzona na podstawie wspólnoty losów, historii, kultury, języka, terytorium i życia ekonomicznego. Przynależność do określonego narodu, grupy językowej, wspólna przeszłość, obrzędy, składają się na zróżnicowanie etniczne ludności.
Indeks dolny Źródło: na podstawie Encyklopedii PWN. Indeks dolny koniec_{Źródło: na podstawie Encyklopedii PWN.}

Według Organizacji Narodów Zjednoczonych obecnie na świecie jest 195 państw, zamieszkiwanych przez 223 narody. Są narody, które mają jeden wspólny język, są także narody wielojęzyczne, takie jak naród kanadyjski, szwajcarski czy belgijski. Przedstawicieli każdego narodu łączy także kultura i historia związana z określonym terytorium. W Stanach Zjednoczonych z wielu grup zróżnicowanych etnicznie i zachowujących własną odrębność powstał naród amerykański. Jednak czynnik jedności terytorialnej nie jest niezbędny, np. wśród Kurdów poczucie narodowej odrębności i wspólnoty przetrwało, pomimo że od dawna mieszkają w różnych krajach i na różnych kontynentach. Wynika z tego, że istnieją narody bez państw. Przez długi czas takim narodem byli Żydzi, którzy dopiero po drugiej wojnie światowej ponownie zamieszkali w Izraelu. Wielu Żydów wciąż zamieszkuje w różnych regionach świata, m.in. w USA. Obecnie do narodów bez państw należą m.in. Kurdowie, Tybetańczycy, Tatarzy i Ujgurzy.

Zbliżonym do narodu, ale niedającym podstaw do utworzenia odrębnego państwa, jest pojęcie grupy etnicznej. Jej członkowie różnią się od społeczności otaczającej. Mają własną kulturę, zwyczaje, czasem inne wierzenia, lokalną gwarę lub dialekt. Najczęściej naród od grupy etnicznej różni brak własnego języka (ale nie jest to kryterium jednoznaczne).

Podsumowując różnice:

• jeżeli w obrębie jednego państwa zamieszkują przedstawiciele innych państw, które mają m.in. własny język, tradycje, historię – wtedy mówimy o mniejszości narodowejmniejszość narodowamniejszości narodowej (np. Polacy na Litwie);

• grupa cechująca się odrębnością, np. językową, ale niemająca swojego macierzystego państwa, nazywana jest mniejszością etnicznąmniejszość etnicznamniejszością etniczną (np. Łemkowie i Romowie w Polsce, Baskowie w Hiszpanii).

Wskaźnik zwartości socjoetnicznej – państwa wielonarodowe i jednonarodowe

Państwa dzielimy według kryterium zwartości socjoetnicznej na kraje o wysokiej, średniej i niskiej zwartości struktury narodowościowej i etnicznej. Państwa o niskim stopniu zwartości socjoetnicznej to kraje wielonarodowe. Państwa pozbawione (lub o marginalnej roli) mniejszości to państwa jednolite narodowościowo – homogeniczne, czyli o wysokiej zwartości socjoetnicznej.

Kraje o wysokim stopniu zwartości socjoetnicznej (gdzie liczebność jednej grupy etnicznej to ponad 90% mieszkańców państwa) to np.: Albania, Portugalia, Grecja, Polska, Norwegia, Argentyna, Egipt. W wielu europejskich państwach jednonarodowych mieszkają grupy etniczne mające odrębny język i kulturę, ale nie są one zbyt liczne.

O średniej zwartości socjoetnicznej (gdzie jedna z grup etnicznych to od 60% do 90% mieszkańców państwa) mówimy w krajach takich jak np.: Wielka Brytania, Słowenia, Macedonia Północna, RPA, Brazylia, Kolumbia.

Niską zwartość socjoetniczną (gdzie żadna z grup etnicznych nie stanowi 60% mieszkańców państwa) odnotować można np. w Belgii, Bośni i Hercegowinie, Szwajcarii, Rosji, Zambii, Kenii, Paragwaju. Szczególnym przykładem państwa wielonarodowego jest Federacja Rosyjska: dominującą grupą są tam Rosjanie, ale oprócz nich występuje kilkanaście odrębnych grup narodowościowych, a także dziesiątki grup etnicznych. Takie państwa należy uznać za wielonarodowe.

Rok1a7JEDZUzK

Ilustracja przedstawia diagram kołowy obrazujący strukturę narodowościową Egiptu. Większość wycinka koła na diagramie jest koloru fioletowego, bowiem ludność egipska stanowi 99,7 procent. Ludność o innej narodowości stanowi 0,3 procenta i jest oznaczona kolorem różowym.

RAYc51hTUcL0n

Na ilustracji przedstawiony jest diagram kołowy przedstawiający strukturę ludności Kenii. Jest to kraj wielonarodowy, więc diagram ma wiele kolorów. Ludność Kenii stanowi kolejno plemię Kikuyu w ilości 17,1 procent całości osób zamieszkujących ten kraj, Luhya - 14,3 procent, Kalenjin - 13,4 procent, Luo - 10,7 procent, Kamba - 9,8 procent, inna - 9,2 procent, narodowość somalijska - 5,8 procent, Kisii - 5,7 procent, Mijikenda - 5,2 procent, Meru - 4,2 procent, Masajska - 2,5 procent oraz Turkana - 2,1 procent.

RAF83uR85sv7U

Mapa świata przedstawia zawartość socjoetniczną państw. Państwa o niskim stopniu zwartości socjoetnicznej to kraje wielonarodowe. Państwa pozbawione (lub o marginalnej roli) mniejszości to państwa jednolite narodowościowo – homogeniczne, czyli o wysokiej zwartości socjoetnicznej. Poszczególne państwa, zależnie od tej wartości są oznaczone na dany kolor. Kraje z wartością poniżej 20 procent to m.in. Australia, Indie, Kanada oraz część krajów w środkowej Afryce. Wartość 20-40 procent prezentuje część krajów Afryki, Pakistan i Indonezja. Państwa z  wartością w przedziale 40,1-60 procent to m.in. Stany Zjednoczone, Brazylia czy Hiszpania. Wartość 60,1 – 80 procent to m.in. Rosja, większość krajów Europy Wschodniej, Turcja, część krajów Bliskiego Wschodu, Francja czy Wielka Brytania. Wartość powyżej 80 procent to część krajów Europy m.in. Polska, Niemcy i Włochy, Iran, Arabia Saudyjska, Chiny, Egipt, Meksyk, Argentyna czy Chile.

Zalety i zagrożenia wynikające ze zróżnicowania struktury socjoetnicznej

Problemy wynikające z napięć społecznych wokół mniejszości narodowych czy etnicznych nie dotyczą państw jednolitych narodowościowo. Mają je kraje zróżnicowane etnicznie, wielonarodowościowe. Grupa dominująca (lub uznająca się za wiodącą) często zwalcza mniejszości – nie tylko ich dążenia niepodległościowe, ale również te, które wskazywałyby na chęć uzyskania równouprawnienia albo reprezentacji politycznej np. w rządzie.

Państwa wielonarodowe o wiele lepiej radzą sobie z migrantami i ich dostosowaniem do życia w swoim społeczeństwie. Państwa jednorodne mogą mieć problem z koniecznością adaptacji ludności napływowej oraz nauczenia się wspólnego życia w jednym kraju z migrantami.

Przykładowe zalety wynikające ze zróżnicowania struktury socjoetnicznej:

• bogatsza kultura,

• zróżnicowana kuchnia,

• większa tolerancja dla odmienności,

• bardziej zróżnicowany rozwój usług dostosowanych do różnych nacji.

Przykładowe zagrożenia związane ze zróżnicowaną strukturą socjoetniczną:

• napięcia społeczne wokół mniejszości,

• dyskryminacja, prześladowanie mniejszości,

• ryzyko wojen domowych i pogromów ludności,

• trudności w ujednoliceniu administracji publicznej,

• dążenia niepodległościowe i ryzyko rozpadu państwa,

• powstawanie izolowanych dzielnic określonych narodowościnarodowośćnarodowości (gettoizacja),

• czasami problemy z ustanowieniem języka urzędowego i nauczanego w szkole,

• częstsze problemy z ustanowieniem jednolitego prawa, np. wobec różnych zwyczajów i religii.

Słownik