Wybrane przykłady ujęcia motywu dzieciństwa w literaturze

Jan Kochanowski Treny (renesans)

W roku 1578 (lub 1579) zmarła dwuipółetnia córeczka Kochanowskiego, Urszula. Pod wpływem tego wydarzenia powstał cykl 19 wierszy funeralnych (czyli pogrzebowych albo upamiętniających życie zmarłej osoby). Wzorując się na utworach antycznych, poeta nadał swoim Trenom oryginalny charakter. Jedną z nowości było wprowadzenie bohatera dziecięcego. Do tej pory treny pisano po śmierci ludzi dorosłych i wybitnych. Kochanowski uczynił bohaterką małą dziewczynkę, a głównym tematem – uczucia ojca po śmierci córeczki. Śmierć dziecka była dla niego przeżyciem traumatycznym, doprowadziła do rozpaczy i kryzysu światopoglądowego, do zachwiania systemu wartości, który poeta budował przez całe życie. Zmusiła go do postawienia dramatycznych pytań o życie pośmiertne: Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest. Zakończenie cyklu przynosi jednak spokój i ukojenie, kiedy w nocnej wizji pojawia się matka poety z Urszulką na ręku; pozwala ono powrócić Kochanowskiemu do wiary w dobroć Boga, sensowność ludzkich losów oraz szczęście pozagrobowe.

RoL8W2JfE7k23

Obraz przedstawia dojrzałego mężczyznę pochylonego nad małą trumną. W trumnie spoczywa mała dziewczynka. Wygląda jakby spała. Mężczyzna całuje jej czoło i otacza rękami jej ciało.

Bolesław Prus Katarynka (pozytywizm)

Wprawdzie główny bohater noweli jest dorosły: to Tomasz, emerytowany mecenas, człowiek zamożny, koneser sztuki; ale postać dziecka odgrywa w utworze Prusa istotną rolę. Tomasz bowiem, choć odnosi się do ludzi z wyrozumiałością i łagodnością, nie toleruje dźwięku katarynki. Sam lubi dobrą muzykę, płaci więc stróżowi domu, by nie wpuszczał kataryniarzy na podwórko. Tak jest do czasu, gdy mieszkanie naprzeciwko Tomasza zajmują dwie kobiety z ośmioletnią dziewczynką. Tomasz obserwuje nowe lokatorki, a zwłaszcza dziecko, które robi na mężczyźnie dziwne i smutne wrażenie. W końcu odkrywa tajemnicę: dziewczynka jest niewidoma. Pewnego dnia nowy stróż, który nie zna jeszcze zwyczajów mecenasa, wpuszcza na podwórze katarynkę. Rozgniewany Tomasz chce wyrzucić kataryniarza, nagle jednak dostrzega, jak uszczęśliwiona dziewczynka tańczy w takt muzyki.

R1RfHASbfrC9q

Fotografia przedstawia instrument muzyczny. Jest to niewielka drewniana skrzynka. Na jednym z boków umieszczona jest korba. Na wierzchu umocowany jest płaski, metalowy okrąg. Umieszczono na nim liczne, koncentrycznie ułożone otwory.

W tej jednej chwili Tomasz zmienia nie tylko swój stosunek do katarynek, ale postanawia także pomóc dziewczynce (szuka dla niej lekarza). Cierpienie dziecka nadaje sens jego życiu i czyni lepszym człowiekiem. Dzieciństwo jest przedstawione w tej noweli jako nieszczęśliwe i naznaczone chorobą. Dziecko jest istotą słabszą i całkowicie uzależnioną od dorosłych. Na szczęście, dorośli bywają niekiedy, jak pan Tomasz, ludźmi wielkiego serca.

Wisława Szymborska Mała dziewczynka ściąga obrus (współczesność)

Bohaterką liryczną wiersza jest roczna dziewczynka. Jak każde dziecko w tym wieku, poznaje świat w sposób empirycznyempiryzmempiryczny – poprzez wzrok i dotyk, za pomocą zmysłów oraz bezpośredniego kontaktu. Teraz, jak zaznacza poetka, dziecko jest na etapie prób z rzeczami które same nie mogą się ruszać. Ponieważ nie potrafi przestawić ciężkich mebli (na co miałaby ochotę), zmierza w stronę obrusa. Ściąga go razem z całą zastawą, zastanawiając się, jaki „ruch wybiorą” przedmioty, które są na stole.

Niech nie zmyli nas prostota i uroda tego tekstu – nie jest to wiersz o małym dziecku (w każdym razie nie tylko). Opisana sytuacja oraz bohaterka stają się symbolem ludzkiej ciekawości, poznawania świata, chęci przeżywania i doświadczania wszystkiego osobiście. „Pan Newton”, spoglądający z nieba na ludzkie próby, macha rękami (zapewne z oburzenia), że człowiek musi sam na sobie sprawdzić coś, co jest od dawna wiadome. Postać Newtona można odczytać jako symbol Boga, obserwującego nieudolne zmagania człowieka.

Dziecko dokonuje tutaj zatem aktu poznania, drogę, jaką przechodzi człowiek, by doświadczyć kolejnych etapów życia. Poznaniu świata, które jest symbolizowane przez ściągnięcie obrusa, nie da się zapobiec. Utwór kończy się bowiem słowami „Ta próba dokonana być musi./ I będzie”. Wymowa wiersza jest optymistyczna, zdobywanie doświadczenia zostaje charakteryzowane jako wartościowe, a co za tym idzie – również bohaterka, dziecko stanowiące część ludzkości, jest postacią pozytywną.

R11PL9jUaBjvj

Obraz przedstawia małą dziewczynkę siedzącą przy stole. Dziecko jest ukazane z perspektywy od góry. Prezentuje trzy czwarte owalnej twarzy. Dziecko odwraca głowę w swoją lewą stronę. Postać ma cienkie brwi. Jej oczy są duże. Nos dziewczynki jest mały, a usta duże, lekko skrzywione. Patrzy na nas. Dziecko ma zarumienione policzki. Głowę postaci zdobi kwietny wianek. Dziewczynka ma długie, proste włosy opadające na plecy. Jest ubrana w jasną koszulę z krótkim rękawem.

Słownik