Aglomeracja to jednostka morfologiczna tworząca spójny zespół wzajemnie powiązanych jednostek osadniczych, powstały w wyniku koncentracji zabudowy i zagospodarowania.

W urbanistyceurbanistykaurbanistyce jest to obszar o intensywnej zabudowie, charakteryzujący się również dużym zagęszczeniem ludności przebywającej na danym terenie okresowo (np. w ciągu dnia) lub stale. Aglomeracje charakteryzują się dużym przepływem osób i towarów oraz znaczną wymianą usług. Mówiąc prościej, aglomeracja jest skupiskiem sąsiadujących ze sobą miast i wsi, które stanowią wspólny organizm, poprzez zintegrowanie lub uzupełnianie się rozmaitych form infrastruktury tych miejscowości oraz wzajemne wykorzystywanie potencjałów, którymi te miejscowości dysponują.

Ze względu na różnice w układzie przestrzennym wyróżnia się trzy główne typy zespołów miejskich:

• aglomerację monocentrycznąaglomeracja monocentryczna aglomerację monocentryczną,

• aglomerację policentryczną (konurbację)aglomeracja policentryczna (konurbacja) aglomerację policentryczną (konurbację),

• megalopolismegalopolismegalopolis.

Aglomeracja monocentryczna

Jej główną cechą jest występowanie jednego obszaru centralnego o dominującej funkcji społeczno‑gospodarczej i dużej koncentracji ludności oraz niejednokrotnie kilku pierścieniach zewnętrznych, podporządkowanych centrum, w skład których wchodzą miasta satelickiemiasto satelitamiasta satelickie. W aglomeracji tego typu gęstość zaludnienia oraz intensywność życia społeczno‑gospodarczego wyraźnie maleją w miarę oddalania się od centrum.

RTkRMf5vGu32u

Schemat ilustruje wygląd aglomeracji monocentrycznej. Czerwonym, dużym punktem w środku schematu oznaczono ośrodek centralny, od którego odchodzi 5 szarych linii. Linie te łączą się z pięcioma mniejszymi, żółtymi punktami opisanymi jako miasta satelity.

Przykłady tego typu zespołów to aglomeracje: Paryża, Londynu, Berlina, a w Polsce – Warszawy czy Krakowa.

Aglomeracja warszawska to umowny, silnie zurbanizowany obszar, w skład którego wchodzi Warszawa oraz liczne miasta i wsie województwa mazowieckiego. Nie istnieją jasno zdefiniowane granice tej aglomeracji; przyjmuje się, że obejmuje ona tereny do 40–50 km od stolicy. Większe miasta, które należą do aglomeracji, to: Legionowo, Pruszków, Otwock, Mińsk Mazowiecki, Wołomin i Piaseczno.

RSyTyUuGylrG3

Na mapie zilustrowana jest aglomeracja warszawska. W centralnym punkcie mapy widnieje czerwony, duży okrąg – miasto Warszawa. Z Warszawą połączone są mniejsze punkty: Nowy Dwór Mazowiecki, Legionowo, Wołomin, Mińsk Mazowiecki, Ząbki, Otwock, Piaseczno, Żyrardów, Raszyn, Ożarów Mazowiecki i Piastów. Z niektórymi z tych punktów łączą się mniejsze okręgi podpisane nazwami miejscowości: z Raszynem łączy się Pruszków, Brwinów, Milanówek, Grodzisk Mazowiecki oraz Podkowa Leśna. Z Żyrardowem połączony z Mszczonów, z Piasecznem Góra Kalwaria oraz Konstancin-Jeziorna, z Otwockiem Karczew oraz Józefów, z Wołominem, Radzymin, Tłuszcz, Kobyłka, Zielonka, Ząbki i Marki. Z Legionowem połączony jest z Serock, a z Nowym Dworem Mazowieckim Zakroczym.

Aglomeracja policentryczna (konurbacja)

Składa się z wielu równorzędnych pod względem potencjału demograficznego i gospodarczego obszarów centralnych, które podporządkowały sobie różnej wielkości ośrodki satelitarne.

KonurbacjekonurbacjaKonurbacje ukształtowały się w wyniku koncentracji przemysłu i ludności, głównie na obszarach wydobycia surowców mineralnych, nie ma tu tak zwanego ośrodka centralnego, funkcje miast uzupełniają się dzięki dobrze rozwiniętej infrastrukturze komunikacyjnej.

R11ZRLtP6Yyd7

Schemat przedstawia budowę aglomeracji policentrycznej. Na schemacie widnieją mniejsze i większe okręgi w kolorze żółtym i czerwonym, które są połączone wzajemnie ze sobą szarymi liniami. Do każdego z tych okręgów prowadzi linia z napisem OŚRODKI RÓWNORZĘDNE.

Przykłady konurbacji to:

• Zagłębie Ruhry – zagłębie przemysłowe w Niemczech, w kraju związkowym Nadrenia Północna‑Westfalia. Położone jest nad rzeką Ruhrą, a także w pobliżu rzeki Ren. Gęstość zaludnienia: 1 166,3 os./km²;

• Zagłębie Donieckie – Donbas. Głównymi miastami Donbasu, oprócz Doniecka, który jest uważany za jego nieoficjalną stolicę, są: Makiejewka, Gorłówka, Jenakijewe, Kadijewka, Ałczewsk, Chrustalnyj oraz Konstantynówka. Donbas jest regionem o największej gęstości zaludnienia, biorąc pod uwagę wszystkie regiony Ukrainy (wyłączając miasto stołeczne Kijów);

• Zagłębie Uralskie.

W Polsce najlepszy przykład aglomeracji policentrycznej stanowi konurbacja górnośląska i Trójmiasto.

Konurbacja górnośląska według GUS to zespół 19 graniczących ze sobą miast województwa śląskiego, są to: Gliwice, Zabrze, Katowice, Bytom, Świętochłowice, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Jaworzno, Czeladź, Mysłowice, Będzin, Tychy, Ruda Śląska, Piekary Śląskie, Chorzów, Mikołów, Tarnowskie Góry, Knurów.

Konurbacja górnośląska według ESPON jest to obszar funkcjonalny Katowic oraz sąsiednich miast, w jej skład wchodzą: Katowice, Sosnowiec, Gliwice, Bytom, Zabrze, Ruda Śląska, Tychy, Dąbrowa Górnicza, Chorzów, 9 miast (gmin miejskich) o populacji poniżej 100 tys. mieszkańców oraz miasta: Zawiercie, Olkusz, Chrzanów, Oświęcim, Knurów, Łaziska Górne i Pyskowice.

R1CxKZXAIOu46

Mapa przedstawia kontrurbację górnośląską. Jest to mapa, na której znajdują się sąsiadujące ze sobą miasta na Śląsku, które przylegają do siebie. Miasta oddzielone są od siebie fioletowymi liniami. Począwszy od lewej strony na mapie znajdują się Gliwice, Zabrze, Tarnowskie Góry, Bytom, Ruda Śląska, Mikołów, Świętochłowice, Piekary Śląskie, Chorzów, Katowice, Tychy, Siemianowice Śląskie, Czeladź, Będzin, Sosnowiec, Mysłowice, Jaworzno oraz Dąbrowa Górnicza.

Megalopolis to duża strefa zurbanizowana tworząca się przez połączenie dużych miast z ich strefami zurbanizowanymi. Megapolis powstaje, gdy łączą się peryferyjne stref zabudowy jednorodzinnej i związanych z nią usług. Usługi te rozwijają się wokół poszczególnych metropolii i dużych miast. Prowadzi to do powstania rozległych stref miejskiego krajobrazu.

Obecnie na świecie wyróżnia się 6 takich układów przestrzennych.

1. BosNyWash – megalopolis północno‑wschodniego wybrzeża USA rozciąga się między wschodnim wybrzeżem Oceanu Atlantyckiego a przedgórzem Appalachów. Obejmuje Boston, Nowy Jork, Waszyngton, Filadelfię i Baltimore oraz wiele mniejszych ośrodków miejskich takich jak Albany, Hartford i Newark. Jest to największy na świecie zespół miejski, zajmuje pas o długości ok. 850 km i szerokości 80‑200 km, tj. obszar o powierzchni ponad 100 tys. km², koncentruje ok. 45 mln ludności.

   RVSIyWxoGFnPB

   Na mapie przedstawiono BosNyWash - megalopolis północno-wschodniego wybrzeża USA. Mapa przedstawia wybrzeże oraz kontur brzegowy na którym umiejscowiony jest Boston, poniżej Nowy Jork, Filadelfia oraz Waszyngton. Mapa ma kolor brązowo-żółty, gdzieniegdzie znajdują się zielone plamy oraz czerwone i szare linie oznaczającą autostrady międzystanowe oraz linie kolei pasażerskiej. Kolory od żółtego do brązowego oznaczają gęstość zaludnienia – najjaśniejszy, kolor żółty symbolizuje mniej niż 150 osób na milę kwadratową, a ciemnobrązowy 7500 osób na milę kwadratową. Kolor zielony na mapie oznacza park narodowy, jasnozielony las narodowy, szary wydział energii i obrony, turkusowy inne obszary federalne a ciemnozielony stanowy lub lokalny park albo las.

   

2. ChiPitts – megalopolis nad Wielkimi Jeziorami w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie – obejmuje m.in. miasta Chicago, Pittsburgh, Columbus, Milwaukee, Toledo, Detroit, Cleveland, Buffalo, Toronto. Zespół ten rozrasta się bardzo intensywnie oraz integruje się coraz silniej z obszarem zurbanizowanym Indianapolis–Cincinnati–Dayton–Columbus–Wheeling–Pittsburgh oraz z megalopolis Boston–Waszyngton. ChiPitts skupia 35 milionów mieszkańców.

   R5mqWmUKfem9x

   Mapa przedstawia ChiPitts - megalopolis nad wielkimi jeziorami w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. W centralnej części mapy znajduje się duży, pomarańczowy obszar oraz oznaczone kolorem niebieskim: Wielkie Jeziora. Na obszarze tym zaznaczone jest dużym pomarańczowym okręgiem Chicago, a wokół niego mniejsze miejscowości oznaczone mniejszymi kręgami: Kenosha, Evanston, Rockford, Schaumburg, Naperville, Jollet, Michigan City, Valparalso, South Bend, Elkhart, Benton Harbor, Paw-Paw, South Heaven. Po prawej stronie mapy większym pomarańczowym okręgiem oznaczone jest Detroit. Obok niego znajdują się mniejsze okręgi z miejscowościami: Flint, Langsing, Ann Arbor, Livenia, Dearborn, Toledo. Dalej po prawo znajdują się dwa jeziora. Nad brzegiem drugiego z nich umiejscowione jest zaznaczone dużym pomarańczowym okręgiem Toronto, w sąsiedztwie którego znajdują się oznaczone mniejszymi okręgami miejscowości: Mississauga, Rochester, Niagara Falls, Buffalo, Hamilton, Kitchener, Londyn. Na drugim brzegu jeziora, poniżej Detroit znajduje się oznaczone większym okręgiem Cleveland, w którego bezpośrednim sąsiedztwie leży Erie, Akron, Youngstown, Canton, Wheeling, Pittsburg, Ebensburg. W dolnej części obszaru oznaczone są mniejszymi okręgami następujące miejscowości: Iowa City, Poncja, Sprigfield, Decatur, Saint Louis, Champaign, Lafayette, Indianapolis, Fort Wayne, Columbus, Dayton, Cincinnati, Louisville, Bloomington i Terre Haute. Poza tym pomarańczowym obszarem na szarym tle znajduje się kilka innych miejscowości. Są to St. Cloud, Minneapolis, Rochester, Waterloo, Cedar Rapids, Des Moines, Omaha, Kansas City, Evansville, Lexington, Huntington, Charleston, Zanesville i Bedford zaznaczone zielonymi okręgami.

   

3. Megalopolis SanSan – to integrujące się układy metropolitalne: San Francisco (San Francisco–San Jose–Santa Cruz–Oakland–Berkeley–Sacramento) i Los Angeles (Los Angeles–Long Beach–San Bernardino–Santa Barbara–San Diego).

   RzA8pb4dTNND3

   Na mapie przedstawione jest megalopolis Kalifornii. Stan Kalifornia na mapie stanowi duży, nieregularny kształt. Jego jedna krawędź to wybrzeże morskie. Na mapie oznaczone są kolorami niziny, wyżyny i góry. Przez środek obszaru stanu biegnie pozioma, czerwona linia dzieląca Kalifornię na Północną i Południową. Centralnym miastem Północnej Kalifornii jest San Francisco oznaczone dużym, czerwonym okręgiem. Na jej terenie leżą również miasta: Eureka, Shasta Country, Mendocino, Napa Sonoma, Point Reyes, Lake Tahoe, Sacramento, Delta, San Jose, Santa Cruz, Monterey, Big Sur, Paso Robles, Sequoia, Yosemite. Poniżej czerwonej linii biegnącej w poprzek mapy znajduje się Południowa Kalifornia, w której centrum leży Los Angeles oznaczone dużym, czerwonym okręgiem. Na terenie stanu znajdują się także następujące miejscowości: Hearst Castle, Pismo Beach, Santa Barbara, San Diego, La Jolla, Tijuana, Palm Springs, Big Bear i Morro Bay, a także wyspy: Channel Islands i Catalina Island.

   

4. Nippon Megalopolis (Tokaido) - w jego skład wchodzą układy metropolitalne Keihin (Tokio–Jokohama–Chiba–Kawasaki), Hansin (Osaka–Kioto–Kobe) i Chukyo (Nagoja–Seto–Toyota). Rozciąga się wzdłuż południowo‑wschodnich wybrzeży wyspy Honsiu i zajmuje pas o długości ponad 1000 km (obszar o powierzchni około 70 tys. km²) oraz koncentruje około 70 milionów ludności. Wszystkie miasta w tym megalopolis są powiązane nowoczesnym systemem komunikacyjnym.

   R1SUAhQNreoDI

   Na mapie przedstawione jest Nippon Megalopolis (Tokaido). Kolorem żółtym oznaczono dwie wyspy japońskie: Honsiu i Hokkaido oraz mniejsze – Kiusiu i Sikoku. Wzdłuż południowego wybrzeża wyspy Honsiu i częściowo na wyspie Kiusiu umiejscowione jest japońskie megalopolis. W jego skład wchodzą cztery wielkie okręgi przemysłowe zaznaczone dużymi, fioletowymi kołami. Na ich terenie umiejscowione są miasta, które symbolizują umieszczone na mapie czerwone punkty. W skład pierwszego, największego okręgu przemysłowego wchodzi miasto Sekamo, Tokio, Kawasaki i Jokohama, w skład drugiego Nagoja i Osaka, w skład trzeciego Kioto i Kobe, a w skład czwartego okręgu przemysłowego Kitakyushu i Fukukoka. Na mapie widoczne jest także umiejscowione na Honsiu miasto Hiroszima i Sendai, a na wyspie Hokkaido miasto Sapporo.

   

5. Delta Jangcy w Chinach (Szanghaj–Nankin–Hangzhou–Suzhou–Ningbo–Nantong–Wuxi–Shaoxing) – skupia ok. 88 mln mieszkańców.

6. Delta Rzeki Perłowej w Chinach (Kanton–Shenzhen–Dongguan–Foshan–Jiangmen – skupia ok. 50 mln mieszkańców.

7. Megalopolis angielskie i megalopolis krajów Beneluksu – megalopolis angielskie tworzą Londyn, Birmingham, Manchester i Liverpool, a krajów Beneluksu – Bruksela, Antwerpia, Eindhoven, Rotterdam, Haga, Utrecht i Amsterdam. Silnie integrują się z Zagłębiem Ruhry, Lille i Paryżem.

8. Megalopolis brazylijskie – São Paulo i Rio de Janeiro-Nova Iguaçu, największe w Ameryce Południowej – 34,5 mln mieszkańców.

Metropolia (megamiasto) to obszar jednej lub kilku aglomeracji, w którym skupiają się ważne instytucje gospodarcze, społeczne, polityczne, kulturalne. Przykładem metropolii są: Paryż, Londyn, Berlin, Amsterdam, Madryt, Rzym, Hanower, Wiedeń oraz Monachium.

Słownik