Przeczytaj
Rozmnażanie i rozwój stawonogów
Stawonogi rozmnażają się wyłącznie płciowo. W większości są rozdzielnopłciowe z wyraźnie zaznaczonym dymorfizmem płciowym. Jedynie osiadłe wąsonogi (Cirripedia), zagrzebane w osadach na dnie mórz podkowiastogłowe (Cephalocarida) i pasożytnicze równonogi (Cymothoidea) są obojnakamiobojnakami.
Układ rozrodczy stawonogów zbudowany jest z gonad (u samców z jąder, a u samic z jajników), od których odchodzą przewody wyprowadzające (u samców nasieniowody, a u samic jajowody). Końcowe odcinki układu rozrodczego uchodzą do otworów płciowych, zazwyczaj położonych na brzusznej stronie odwłoka.
U stawonogów wodnych, takich jak ostrogony (Xiphosurida), występuje zapłodnienie zewnętrzne, natomiast u stawonogów lądowych zapłodnienie wewnętrzne.
Jaja stawonogów są centrolecytalne i polilecytalne: z żółtkiem położonym między centralnie umiejscowionym jądrem komórkowym a peryferyjną częścią jaja. Bruzdkowanie jest spiralne, najczęściej powierzchniowe.
Rozwój stawonogów może być zarówno prosty, jak i złożony. W rozwoju prostym z jaj wylęgają się młode, które są podobne do dorosłych osobników, natomiast w rozwoju złożonym występuje stadium larwalne. LarwyLarwy przechodzą przeobrażenieprzeobrażenie (metamorfozę) do postaci dorosłej (imagoimago). Wyróżnia się dwa typy przeobrażenia: przeobrażenie zupełne i przeobrażenie niezupełne.
Rozmnażanie i rozwój skorupiaków (Crustacea)
Skorupiaki w większości są jajorodne. U zwierząt z rzędów przekopnic (Notostraca), wioślarek (Cladocera) i gromady małżoraczków (Ostracoda) występuje rozwój partenogenetycznypartenogenetyczny (dzieworodny) polegający na rozwoju osobników potomnych z niezapłodnionych komórek jajowych.
Skorupiaki są rozdzielnopłciowe, a u niektórych występuje dymorfizm płciowy. Gonady, które są pierwotnie parzyste, mogą się łączyć w jeden nieparzysty narząd płciowy, od którego odchodzą podwójne narządy wyprowadzające: nasieniowody lub jajowody. Uchodzą one w różnych segmentach ciała. Funkcje kopulacyjne pełnią odpowiednio przystosowane odnóża.
W początkowym odcinku dróg rodnych samicy skorupiaków znajduje się zbiorniczek nasienny, w którym gromadzona jest sperma. Samica wyciska jego zawartość do wody podczas składania jaj, stąd mówi się, że zaplemnienie u skorupiaków jest wewnętrzne, a zapłodnienie zewnętrzne.
U większości skorupiaków występuje opieka nad potomstwem. Zapłodnione jaja i rozwijające się zarodki są chronione na różne sposoby. Samice noszą jaja w specjalnych komorach lęgowych bądź są one przyklejane do odnóży.
Wyróżnia się dwie formy rozwoju skorupiaków:
Kiedy zarodek przechodzi proces powstawania segmentów wewnątrz jaja i rodzi się jako larwa pełnosegmentowa, żywik, mówi się o rozwoju epimerycznym.
Kiedy w jaju występuje utworzenie wyłącznie trzech pierwszych segmentów i z jaja wychodzi larwa zwana pływikiem, mówi się o rozwoju anamerycznym.
Rozmnażanie i rozwój szczękoczułkowców (Chelicerata)
U ostrogonów występuje dymorfizm płciowy: samce są mniejsze od samic i mają pazury na końcu pierwszej pary nóg głowotułowia. W okresie godowym samce za pomocą pazurów przymocowują się do grzbietów samic.
Zapłodnienie u ostrogonów jest zewnętrzne: samice składają od 200 do 1000 jaj w jamach mających ok. 15 cm głębokości, znajdujących się w wodach przybrzeżnych oceanów. Następnie samce oblewają je spermą.
Larwa ostrogonów opuszcza otoczkę jajową jako stadium trylobitowe. Przechodzi ona ok. 6 linień w pierwszym roku życia, a starsze osobniki linieją raz w roku. Dojrzałość płciową osiągają dopiero po 9‑12 latach.
Pajęczaki są rozdzielnopłciowe. Ich układ rozrodczy złożony jest z gonad i przewodów wyprowadzających, które uchodzą na przodzie brzusznej strony odwłoka.
U kosarzy i nielicznych roztoczy występują narządy kopulacyjne (penis), u pozostałych do przenoszenia spermy w spermatoforach służą części szczękoczułków, nogogłaszczek bądź trzeciej pary odnóży. U roztoczy służą do tego odpowiednio wykształcone chelicery.
Większość pajęczaków jest jajorodna. Wyjątkiem są niektóre gatunki roztoczy, które są jajożyworodne lub żyworodne, i skorpiony, które są żyworodne.
U większości rzędów szczękoczułkowców zachodzi rozwój prosty, bez postaci larwalnych, z wyjątkiem:
zaleszczotków, u których występują trzy stadia nimfalne;
tępoodwłokowców, solfug, rozłupnogłowców i niektórych pająków, u których występują dwa stadia nimfalne;
kapturców i roztoczy, u których występuje sześcionoga larwa.
Rozmnażanie i rozwój tchawkodysznych (Tracheata)
Wije to zwierzęta rozdzielnopłciowe, jajorodne. Samce produkują spermatofory. Zapłodnienie jest wewnętrzne. Rozwój wijów trwa od roku do kilku lat, występuje w nim kilka linień. Samice niektórych gatunków opiekują się potomstwem. Dwuparce składają jaja, które chronione są kokonem utworzonym z wydzieliny specjalnych gruczołów bądź grudkami sklejonej gleby. Część wijów rozwija się anamorficznie. Młode wije są podobne do osobników dorosłych, z tą różnicą, że mają jedynie kilka segmentów, podczas gdy osobniki dorosłe mają ich kilkadziesiąt. Wraz z kolejnymi wylinkami liczba ich segmentów wzrasta. U pozostałych gatunków występuje epimorfoza, czyli wzrost bez zwiększania liczby segmentów.
Tchawkodyszne są jajożyworodne lub żyworodne.
Owady jajożyworodne, takie jak muchówki i chrząszcze, wylęgają się przed lub zaraz po złożeniu jaja.
Owady żyworodne rozwijają się w jajowodach do czasu, kiedy pojawia się larwa. Muchówki poczwarkorodne (Hippoboscoidea) rozwijają się w układzie rozrodczym samicy, a po opuszczeniu jej ciała przechodzą w stadium poczwarki. Larwy owadów pedogenetycznych oraz z rzędu wachlarzoskrzydłych (Strepsiptera) rozwijają się w hemocelu matki.
U niektórych tchawkodysznych występuje heterogonia, czyli przemiana pokoleń płciowych. Samce (trutnie) niektórych pszczół i termitów powstają na drodze partenogenezy.
U parazytoidów z rzędu błonkówek występuje poliembrionia, polegająca na wytwarzaniu z jednej komórki jajowej wielu zarodków.
Zdarza się, że funkcję rozrodczą pełnią młodsze stadia rozwojowe znajdujące się w środowiskach z dużą ilością pokarmu. Taki sposób rozmnażania występuje u chrząszczy i muchówek i nazywa się pedogenezą. Larwy lub poczwarki owadów pedogenetycznych rodzą kolejne larwy. Młode larwy rozwijają się w organizmie larwy rodzicielskiej, żywiąc się jej tkankami. Wychodzą przez rozerwaną ścianę ciała.
Zapłodnienie i zaplemnienie u owadów jest wewnętrzne. Niektóre gatunki odbywają kopulację tylko raz, a sperma jest przechowywana w specjalnych zbiorniczkach nasiennych samicy.
W wyborze partnera dużą rolę odgrywają feromonyferomony, wonne wydzieliny specjalnych gruczołów, służące m.in. do wabienia osobników płci przeciwnej.
Rozwój owadów jest rozwojem epigenetycznym, tzn. w jego trakcie liczba segmentów owadów nie ulega zmianie. Wyłącznie u pierwogonków (Protura) występuje rozwój anagenetyczny, który polega na wzroście liczby segmentów odwłoka z 9 do 11 podczas kolejnych linień.
U owadów rozróżnia się:
rozwój prosty bez przeobrażenia (ametabolia);
rozwój złożony z przeobrażeniem (metabolia).
W ametabolii stadia larwalne przypominają dojrzałe osobniki. W trakcie kolejnych linień larwy rosną i pojawiają się u nich nowe struktury morfologiczne. Owady o tym typie rozwoju nadal linieją po osiągnięciu dojrzałości. Rozwój prosty występuje u owadów pierwotnie bezskrzydłych z grup: skrytoszczękie (Entognatha), przerzutki (Microcoryphia), rybiki (Zygentoma).
W metabolii stadia młodociane przechodzą przeobrażenie morfologiczne i biologiczne. Wiąże się to ze zmianą sposobu odżywiania oraz wykształceniem skrzydeł u postaci dorosłej (imago). Imago nie rośnie ani nie linieje. Rozwój złożony występuje u owadów uskrzydlonych. Wyróżnia się dwa typy rozwoju z przeobrażeniem:
hemimetabolięhemimetabolię (przeobrażenie niezupełne);
holometabolięholometabolię (przeobrażenie zupełne).
Więcej na temat feromonów w e‑materiale Feromony – percepcja i znaczenie biologiczneFeromony – percepcja i znaczenie biologiczne.
Więcej na temat rozwoju owadów w e‑materiałach:
Przeobrażenie zupełne i niezupełne owadówPrzeobrażenie zupełne i niezupełne owadów
Neurohormonalna kontrola przeobrażenia owadówNeurohormonalna kontrola przeobrażenia owadów.
Słownik
(gr. pherein – przekazywać, hormon – pobudzać); grupa związków chemicznych produkowanych i wydzielanych przez zwierzęta w celu zainicjowania określonych reakcji fizjologicznych lub behawioralnych u innych osobników, przeważnie tego samego gatunku
(gr. hemi- – pół, métabole – zmiana) przeobrażenie niezupełne owadów, w którym stadia larwalne mają widoczne zawiązki skrzydeł; larwy podobne są do osobników dorosłych, mają jedynie niefunkcjonalne skrzydła i są niedojrzałe płciowo
(gr. holo- – cały, métabole – zmiana) przeobrażenie zupełne owadów, w którym występuje poczwarka, a larwy są niepodobne do postaci dorosłych, nie mają widocznych zawiązków skrzydeł; przeobrażenie larwy do postaci dorosłej odbywa się w poczwarce
(łac. imāgō – obraz, wizerunek) końcowe stadium w rozwoju osobniczym z ukształtowanymi narządami rozrodczymi
niedojrzałe stadium rozwojowe zwierzęcia różniące się od postaci dojrzałej (imago) budową anatomiczną, trybem życia, często także środowiskiem życia; rozróżnia się wiele form larwalnych
(łac. hermaphroditus – obupłciowy) zwierzę mające gruczoły rozrodcze męskie i żeńskie bądź gruczoł obojnaczy produkujący jaja i plemniki
(gr. metamórphōsis – przemiana) przeobrażenie; rozwój odznaczający się gruntownymi zmianami w budowie narządów, wielokrotnym wzrostem ciała i kończący się osiągnięciem dojrzałej postaci (imago)
(gr. parthénos – dziewica, génesis – powstanie) proces rozwoju zarodkowego zapoczątkowany poprzez aktywację komórki jajowej bez udziału plemnika
zróżnicowanie osobników jednego gatunku na żeńskie (wytwarzające gamety żeńskie) i męskie (wytwarzające gamety męskie)
zrzucana przy linieniu powłoka ciała zwierząt