Przeczytaj
Ćwiczenia
W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:
każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;, udowodnij w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;, uzasadnij zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;, wykaż należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.
wyjaśnij
twoim zadaniem jest zrekonstruowanie związku przyczynowo‑skutkowego, opisanie od początku do końca, o co chodzi i dlaczego;
scharakteryzuj
należy przeanalizować genezę, przebieg oraz konsekwencje danego procesu czy zjawiska, wymieniając uczestników wydarzeń (postacie, organizacje) lub inne istotne elementy;
porównaj
twoim zadaniem jest zestawienie wydarzeń, zachodzących procesów, danych itp. pod kątem występujących między nimi podobieństw oraz różnic;
rozstrzygnij
w tym wypadku oczekiwana odpowiedź jest jedna: „tak” lub „nie” - oczywiście wraz z uzasadnieniem, ale bez formułowania własnych ocen;
rozważ
należy tu sformułować zarówno argumenty, jak i kontrargumenty, czyli „za” i „przeciw”, wartościując słuszność danego rozumowania;
oceń
to polecenie pozwala ci przedstawić własną, subiektywną opinię na temat opisywanych zjawisk i procesów;
każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;
udowodnij
w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;
uzasadnij
zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;
wykaż
należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.
Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł.
Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.
Repetytorium
Modele relacji państwo – kościoły i związki wyznaniowe
Można wyróżnić kilka modeli relacji państwa z kościołami i innymi związkami wyznaniowymi. Każde państwo w jakiś sposób musi odnieść się do wyznawanych na jego terenie religii i robi to w mniej lub bardziej rygorystyczny sposób.
Państwo teokratyczne
Sfera religijna jest absolutnie nadrzędna nad sferą świecką i obie są ze sobą ściśle złączone. System prawny jest tu rozwinięciem systemu norm religijnych, a władze państwowe, działające z mandatu religijnego, są podporządkowane instytucjom religijnym i ponoszą przed nimi odpowiedzialność. W wariancie skrajnym religia panująca jest jedynym legalnym wyznaniem, inne kulty są prawnie zakazane.
Współcześnie do państw teokratycznych zalicza się Watykan, Arabię Saudyjską i Iran. W przypadku Watykanu papież – biskup Rzymu dzierży pełnię władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Kuria Rzymska jest tylko instytucją wspomagającą głowę Kościoła katolickiego w wykonywaniu jej zadań.
Arabia Saudyjska, podobnie jak Watykan, jest przykładem teokratycznej monarchii absolutnej opartej na religii islamskiej. Król Arabii jest zarówno głową państwa, jak i szefem rządu. W odróżnieniu od Stolicy Apostolskiej, decyzje są jednak podejmowane po konsultacji ze starszymi rangą członkami rodziny królewskiej i organizacjami religijnymi. W państwie nie ma pisanej konstytucji, ale przyjmuje się, że jej rolę pełni Koran, a szariat jest obowiązującym prawem. Prawo nie zapewnia wolności religijnej. Dodatkowo w państwie działa Komitet Krzewienia Cnót i Zapobiegania Złu, który odpowiada za walkę z innymi religiami niż islam.
W Iranie, będącym republiką islamską z prezydentem jako głową państwa, obowiązującym prawem i jednocześnie religią jest szyicki islam. Cały system polityczny, społeczny i gospodarczy są podporządkowane religii. W państwie istnieją policja religijna oraz sądy religijne sprawujące całkowitą kontrolę nad wszystkimi dziedzinami życia.
Państwo wyznaniowe
Władze państwowe identyfikują się z określoną religią, uznaną za oficjalne wyznanie państwowe. Normy religijne mają istotny wpływ na treść stanowionego prawa państwowego, które jednak nie musi być z nimi tożsame. Instytucje panującego wyznania mają zagwarantowany udział w organach władzy państwowej (np. w wyższej izbie parlamentu) oraz wywierają przemożny wpływ na sfery życia publicznego, które znajdują się w kręgu ich szczególnego zainteresowania (oświata, instytucja małżeństwa). Obywatele mają zagwarantowaną wolność sumienia i wyznania, w wyniku czego obok religii dominującej funkcjonują inne.
Współcześnie państwem wyznaniowym można nazwać Wielką Brytanię, gdzie monarcha jest jednocześnie zwierzchnikiem Kościoła anglikańskiego. Biskupi są mianowani przez monarchę na wniosek premiera. Ponadto Synod Generalny Kościoła Anglii wnosi do parlamentu kościelne akty prawne (tzw. measure), które po przyjęciu przez władzę ustawodawczą i monarchę uzyskują moc jako ustawy państwowe.
Innym przykładem państwa wyznaniowego jest Norwegia, w której dominuje luterański Kościół Norwegii. Według obowiązującego prawa każde dziecko po urodzeniu z automatu jest zapisywane do luterańskiego Kościoła Norwegii i Norweg ma wychować swoje potomstwo zgodnie z jego nauką. Dziecko z czasem może jednak zadeklarować zmianę religii/wyznania. Ponadto tylko członek tego Kościoła może zostać monarchą Norwegii.
Także Izrael jest zaliczany do państw wyznaniowych. Religią dominującą jest judaizm. W Izraelu nauczanie religii jest obowiązkowe w szkołach państwowych. Ponadto małżeństwo i rozwody podlegają wyłącznie sądom rabinackim i oparte są na żydowskiej tradycji. W wojsku i instytucjach państwowych należy przestrzegać ściśle przepisów ToryTory i TalmuduTalmudu dotyczących żywienia. Jednak osoby nie wyznające judaizmu podlegają odrębnym sądom religijnym zajmującym się m.in. prawem rodzinnym.
Państwo neutralne światopoglądowo
Tego typu państwo powstrzymuje się od ingerencji w sferę religijno‑światopoglądową obywateli. Respektuje ono wolność sumienia i wyznania oraz swobodę kultu, gwarantuje również przestrzeganie tych zasad wobec każdego. Kościoły i związki wyznaniowe są wolne i równe wobec prawa. Ich stosunki z państwem regulowane są na podstawie równoprawnych, dwustronnych umów i ustawodawstwa państwa.
Przykładem tego typu umów są konkordaty, czyli umowy danego państwa ze Stolicą Apostolską.
W ramach koncepcji państwa światopoglądowo neutralnegopaństwa światopoglądowo neutralnego występują co najmniej dwa warianty:
model „przyjaznego rozdziału” – konstytucja przewiduje możliwość dobrowolnej współpracy państwa i Kościoła (związków wyznaniowych) w sferze dobra wspólnego i dobra osoby ludzkiej;
model państwa świeckiego (laickiego) – obowiązuje w nim ścisła separacja państwa i Kościoła (związków wyznaniowych) w sferze publicznej.
Większość współczesnych państw deklaruje neutralność światopoglądową i rozdział Kościoła/religii od państwa. W przypadku Polski zasada ta jest zapisana w art. 25 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. w brzmieniu:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.Art. 25
1. Kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione.
2. Władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym.
3. Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego. 4. Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a Kościołem katolickim określają umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy.
5. Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami.Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., dostępny w internecie: sejm.gov.pl [dostęp 7.05.2021 r.].
Państwo ateistyczne
Władze programowo zmierzają do likwidacji religii zarówno w życiu publicznym, jak i prywatnym obywateli. Instytucje państwa prowadzą walkę z instytucjami religijnymi przez terror, nacisk policyjny, administracyjny, propagandowy. W okresie przejściowym, kiedy oficjalnie tolerują istnienie religii, dyskryminują prawnie lub faktycznie jej wyznawców.
Przykładem państwa ateistycznego była Albania w latach 1967–1991, w której zakazano wszelkich religii jako importu obcej kultury.
Podobnie w Chińskiej Republice Ludowej religia postrzegana była jako część kolonializmu i symbol feudalizmu. Zakazane było łączenie członkostwa w partii z byciem osobą wierzącą. Obecnie państwo uznaje buddyzm, taoizm, islam, katolicyzm i protestantyzm.
Słownik
model relacji między państwem a światopoglądem, a w szczególności religią; doktryna polityczno‑prawna opierająca się na postulacie oddzielenia kwestii wyznaniowych od władzy świeckiej
najważniejszy tekst objawiony judaizmu, stanowiący jednocześnie pierwszy pięcioksiąg Biblii
podstawowa (choć nie uważana za świętą) księga judaizmu, komentarz do biblijnej Tory, który tłumaczy zawarte w niej prawa