Płazy dobrze poradziły sobie z przystosowaniem do dwóch środowisk i mogą żyć zarówno w wodzie, jak i na lądzie. Zamieszkują różnorodne siedliska: występują na lądzie, w ziemi, na drzewach oraz w wodach słodkich.

Organizmy te należą do zwierząt zmiennocieplnych, co oznacza, że ciepłota ich ciała zależy od temperatury otoczenia. Pełną wydolność funkcjonalną mięśni i narządów płazy uzyskują w odpowiedniej temperaturze. Ta zależność ma istotne znaczenie na lądzie, gdzie temperatura ulega szybkim zmianom. Ciepło zwiększa aktywność płazów, ale nagrzanie przez słońce wpływa również na utratę wody, ponieważ skóra tych zwierząt słabo chroni je przed parowaniem. Ubytki uzupełniane są przez pobieranie wody, które również zachodzi przez skórę.

Większość płazów pozostaje zatem ściśle związana ze środowiskiem wodnym. Tylko nieliczne gatunki nie są uzależnione od dostępności wody. Ograniczają one jednak swoją aktywność do okresu nocnego, kiedy jest chłodniej i panuje wysoka wilgotność powietrza.

Woda to bardzo różnorodne środowisko życia. O jego jakości decydują: temperatura, która zmienia się wolno i zależy od szerokości geograficznej; odczyn pH, który powinien być zbliżony do obojętnego (pH = 7), a także zawartość związków mineralnych. Płazy występują wyłącznie w wodach słodkich, co wiąże się z budową ich skóry, która nie jest pokryta żadnymi strukturami ochronnymi. Woda słona stanowi środowisko hipertoniczneśrodowisko hipertoniczneśrodowisko hipertoniczne, w którym płazy narażone byłyby na odwodnienie.

Kształt ciała oraz warstwa śluzu na skórze to cechy ułatwiające płazom pokonywanie oporu wody podczas przemieszczania się w niej. Pływanie usprawniają również błony pławne między palcami tylnych kończyn, a dodatkowo u form larwalnych płazów i u osobników płazów ogoniastych – obecność ogona.

Cienki i wilgotny naskórek oraz dobrze unaczyniona skóra pozwalają dorosłym płazom na efektywną wymianę gazową w środowisku wodnym i pobieranie tlenu rozpuszczonego w wodzie.

RYRylYgFRXe0V

Zdjęcie przedstawia żabę wodną pływającą w zbiorniku wodnym. Kończyny i dolna część tułowia żaby zanurzone są w wodzie, natomiast górna część tułowia i głowa wystają ponad wodę. Żaba ma szeroko rozłożone kończyny dolne. W obrębie głowy widoczne są rezonatory zewnętrzne. Wyglądem przypominają kuliste pęcherze.

Położenie oczu i nozdrzy po grzbietowej stronie głowy umożliwia ich wystawienie nad powierzchnię wody, gdy płaz jest zanurzony. Pozwala to na obserwację otoczenia i wymianę gazową bez konieczności wynurzenia się.

Płazy niedostatecznie przystosowały się do lądowego trybu życia, co jest szczególnie widoczne w sposobie ich rozmnażania.

Większość płazów rozmnaża się w wodzie. U płazów beznogich i ogoniastych występuje zapłodnienie wewnętrzne, a u bezogonowych – zewnętrzne. Zwierzęta te najczęściej są jajorodne. Zazwyczaj przechodzą rozwój złożony: pojawia się w nim larwa – kijanka.

Płazy składają jaja otoczone wielowarstwową, galaretowatą osłoną. Na lądzie takie jaja szybko by wyschły, dlatego składane są w wodzie. Wylęgają się z nich kijanki.

R1UNHN6EAdyyY1

Zdjęcie przedstawia kijankę. Znajduje się przy dnie zbiornika wodnego. Ma silnie sklepioną głowę, która nie jest odgraniczona od tułowia. Z głowotułowia wystaje długi ogon.

Stadia młodociane płazów funkcjonują wyłącznie w zbiornikach wodnych, stąd wykazują najwięcej cech przystosowawczych do tego środowiska. Są to:

• obecność skrzeli zewnętrznych, umożliwiających oddychanie tlenem rozpuszczonym w wodzie;

• obecność ogona otoczonego fałdem płetwowym;

• obecność u płazów ogoniastych linii nabocznej, zawierającej receptory odbierające informacje o kierunku i sile prądów wodnych.

Większość płazów traci te przystosowania podczas przeobrażenia (chociaż część z nich przez całe życie zachowuje skrzela).

Więcej informacji na ten temat znajdziesz w e‑materiale pt. Rozmnażanie i rozwój płazówP16A4SF3zRozmnażanie i rozwój płazów.

Warunki życia panujące na lądzie są bardziej surowe niż te w wodzie. Promieniowanie ultrafioletowe, duże wahania temperatury, wiatry i inne czynniki utrudniające poruszanie sprawiają, że życie zwierząt lądowych wymaga licznych przystosowań.

Zawartość tlenu w powietrzu na lądzie jest duża, wynosi 21%, jednak w porównaniu ze środowiskiem wodnym zmienia się sposób jego pobierania. Powietrze stawia mniejszy opór niż woda, lecz do poruszania się po lądzie niezbędny jest sprawnie działający układ mięśniowy i szkieletowy.

Dostęp do wody na lądzie jest utrudniony, dlatego zwierzęta lądowe wykazują adaptacje pozwalające na ograniczenie jej utraty.

Przejście ze środowiska wodnego do lądowego wymusza zmianę sposobu pozyskiwania tlenu, niezbędnego do funkcjonowania organizmu. Formy larwalne większości płazów żyją w środowisku wodnym, dlatego oddychają za pomocą skrzeli. Natomiast dorosłe osobniki przystosowały się do oddychania tlenem atmosferycznym. Wykształciły w tym celu płuca, które wyewoluowały z obecnych u ryb pęcherzy pławnych. Wśród poszczególnych przedstawicieli płazów można zaobserwować ewolucję budowy płuc, z tendencją do zwiększania powierzchni wymiany gazowej dzięki jej pofałdowaniu. U płazów ogoniastych płuca mają postać prostych, niepofałdowanych worków o małej powierzchni wymiany gazowej, wyścielonych nabłonkiem. Płuca płazów bezogonowych cechują się różnym stopniem pofałdowania – najwyższy występuje u ropuch, których płuca poprzedzielane są na komory i pęcherze. Niektóre gatunki wcale nie wykształcają płuc.

Powietrze doprowadzane jest do płuc przez krótkie drogi oddechowe, a wentylacja następuje dzięki ruchom jamy gębowo‑gardzielowej (płazy nie mają klatki piersiowej). Jest to mało wydajny mechanizm wentylacji, dlatego płuca nie są jedynym narządem pełniącym funkcje oddechowe u płazów – większość tych zwierząt oddycha również przez silnie unaczynioną skórę. Aby tlen mógł przez nią dyfundować, skóra musi pozostawać wilgotna. Zapewnia to śluz pokrywający ciało płazów, produkowany przez gruczoły obecne przede wszystkim na głowie i grzbiecie. Płazy to ostatnia ewolucyjnie grupa zwierząt przeprowadzająca wymianę gazową przez powłoki ciała.

Obecne u ryb łuki skrzelowe przekształciły się u płazów w struktury kostne, bardziej przydatne na lądzie. W ten sposób z fragmentu występującego u ryb łuku gnykowego powstało strzemiączkostrzemiączkostrzemiączko, będące pierwszą w ewolucji kosteczką słuchową. Pokrycie otworów słuchowych błoną bębenkową umożliwiło płazom odbiór fal dźwiękowych z powietrza, a wykształcenie strzemiączka – wzmacnianie i przenoszenie dźwięków do ucha wewnętrznego. Dzięki temu płazy mogą odbierać bodźce słuchowe z powietrza.

Czaszki płazów mają lekką konstrukcję. Zmniejsza to ciężar ciała, co ułatwia poruszanie się na lądzie, gdzie – w przeciwieństwie do środowiska wodnego – sile grawitacji nie przeciwdziała siła wyporu. Kłykcie potylicznekłykcie potyliczneKłykcie potyliczne czaszki tworzą ruchome połączenie z pierwszym kręgiem szyjnym, dzięki czemu płazy mogą poruszać głową w płaszczyźnie pionowej. Nie mają natomiast możliwości obracania głowy na boki.

Oczy dorosłych osobników płazów osłonięte są przez powieki, które chronią przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi oraz wszechobecnymi na lądzie drobnymi obiektami, które mogłyby dostać się do oka i je uszkodzić. Najczęściej górna powieka jest nieruchoma, podczas gdy powieka dolna jest ruchoma i może przysłaniać powierzchnię oka. Płazy bezogonowe mają dodatkowo trzecią, przezroczystą powiekę, zwaną migotką. W powiekach płazów występują gruczoły, których wydzielina nawilża oko, zapobiegając jego wysychaniu w środowisku lądowym.

W przeciwieństwie do kijanekkijankakijanek, które wydalają toksyczny amoniak, większość dorosłych płazów wydala mocznikmocznikmocznik. Wynika to z faktu, że żyjące w środowisku wodnym kijanki pobierają przez skórę duże ilości wody, więc mogą sobie również pozwolić na jej nieograniczone wydalanie, dzięki czemu amoniak zostaje silnie rozcieńczony. Natomiast na lądzie wydalanie wody jest oszczędne, aby zapobiec odwodnieniu tkanek. Dlatego dorosłe postaci płazów wytwarzają mniej toksyczny produkt przemiany metabolicznej związków azotowych – mocznik, który nie musi być rozcieńczany. Płazy ograniczają utratę wody z moczem dzięki mechanizmowi resorpcji zwrotnej, zachodzącej w pranerczach. Polega ona na wtórnym wchłanianiu wody (a także jonów i substancji) z moczu pierwotnego.

Zmiana środowiska z wodnego na lądowe wymagała również odmiennego sposobu lokomocji. Większość płazów ma dwie pary kończyn, zakończonych palcami, których obecność ułatwia poruszanie się po stałym podłożu. Dodatkowo u niektórych gatunków występują przylgi na opuszkach palców, zwiększające przyczepność i umożliwiające wspinanie się, np. po drzewach.

U płazów bezogonowych kończyny tylne są dłuższe niż przednie oraz silnie umięśnione, dzięki czemu zwierzęta te mogą się poruszać poprzez wykonywanie skoków. Istnieją jednak gatunki, u których kończyny wtórnie zanikły. Płazy beznogie poruszają się przez skurcze mięśni tułowia.

Słownik