Przeczytaj
Tadeusz Różewicz to jeden z najwybitniejszych współczesnych polskich poetów. W jego bogatym i zróżnicowanym dorobku znajdują się także utwory, które odwołują się do postaci romantycznych wieszczów, jednych z najlepiej rozpoznanych kulturowo i utrwalonych w historii literatury twórców: Adama Mickiewicza oraz Juliusza Słowackiego.
Jul SłowackiJuliusz Słowacki
miał duże czarne
jak śliwki węgierki oczy
długi nos
poczerniałe zęby
wąsik
żółtawą cerę i kędziorybardzo kochał rzekę Ikwę
i górę w okolicach Krzemieńca
a nade wszystko kochał Mamę
i pannę Ludwikę
ale ona zdradziła poetę
i wyszła za Cadyka paszę
który został TurkiemJulian Słowacki był niezwykle
elegancki zawsze nosił rękawiczki
oraz białe wykładane
kołnierzyki Słowackiego
i ineksprymableineksprymable z kurdybanukurdybanupewnego razu na znak hołdu
wręczył wieszczowi Adamowi Mickiewiczowi
puchar
ale ten nie bacząc na gest
pojednania
chwycił Juliusza Słowackiego
za kołnierz i z okrzykiem
„paszoł won”
wyrzucił młodszego od siebie
za drzwi w czasie zebrania u TowiańskiegoJuliusz Słowacki żył skromnie
ale dostatnio z papierów wartościowych
igrając nimi zręcznie na giełdzie w Paryżupo śmierci prochy poety
zostały pochowane na Wawelu
aby królom był równy
jak powiedział Marszałek Piłsudski
który był tak zwanym Dziadkiem
za panowania sanacji
w Polsce.
Nasz Wieszcz AdamAdam Mickiewicz
miał wydatne rysy twarzy
nos małe oczy
na głowie nosił grzywę
siwych włosów
jak aureolę
usta miał odęte
pogardliwie
a głos piskliwy
który stawał się donośny
w czasie słynnej Improwizacjiu surduta brak mu było
przeważnie guzika
po francusku mówił
ze smorgońskimsmorgońskim akcentemMickiewicz bardzo skrzywdził
dużo młodszego od siebie
Słowackiego
którego chwycił kiedyś za kołnierz
i ze słowami
„poszoł wont”
wyrzucił z kółka Towiańskiego
za drzwi
nazywając jego poezję
świątynią bez BogaAdam Mickiewicz
żył przeważnie w biedzie
i aby wyżywić liczne dzieci
zastawił w lombardzie
srebrny zegarekpod koniec życia założył
z Turkiem polskiego pochodzenia
Paszą Sadykiem
Żydowski Legion w związku z czym
zmarł na cholerę w Konstantynopolupo śmierci spoczął na Wawelu
w nogach Słowackiego
który też tam ma grób
i leżą obecnie jak różne Bogi
na dwóch końcach słońca…na dwóch końcach słońca…
Wiersze pochodzą z tomu Uśmiechy (1955) i otwierają serię tzw. Różewiczowskich „czarnych kwiatów”, czyli utworów o artystach i ludziach wybitnych. Należą do cyklu zatytułowanego Portrety z zeszytów szkolnych, w którym poza przywołanymi znajdują się także utwory Nasz Trzeci Wieszcz oraz Cyprian K. Norwid.
Jak zauważa Stanisław Burkot, owe
Dlaczego "zawsze fragment"?wiersze [...] w „uczniowskich” naiwnych interpretacjach rozjaśniają mniej wzniosłe szczegóły ich biografii.
Co więcej, w cyklu pojawia się typowe dla dziecięcego poczucia sprawiedliwości oburzenie na Mickiewicza, który skrzywdził młodszego od siebie Słowackiego. Tym samym stosunki pomiędzy wieszczami zostają sprowadzone do kłótni między szkolnymi kolegami. W oczach podmiotu‑ucznia poeci są przede wszystkim mali jako ludzie.
Wydaje się, że część sądów wyrażanych przez podmiot w Portretach z zeszytów szkolnych pochodzi od nauczyciela: widać wyraźnie ślad jego ingerencji.
Jeśli spojrzymy od tej strony na Portrety…, zobaczymy nie tylko obraz ucznia‑idioty, ale i niezbyt mądrego nauczyciela. Uczeń w oczywisty sposób popisuje się głupotą – części lekcji nie dosłyszał lub przekręcił (np. w Naszym Wieszczu Adamie pisał o Paszy Sadyku, a w Julu Słowackim o CadykuCadyku Paszy), w nieuprawniony sposób połączył fakty (pod koniec życia założył […] Żydowski Legion w związku z czym / zmarł na cholerę w Konstantynopolu
). Jednak przekazał myśl nauczyciela, dla którego najważniejszy jest życiorys twórcy. Ale życiorys żałośnie okrojony, zinfantylizowany, sprowadzony do kilku faktów, a właściwie jednego wydarzenia, i to wspólnego dla obu poetów.
Warto także zwrócić uwagę, że w notatce mamy swoisty „ranking” poetów, „walkę” o pierwszeństwo pomiędzy Mickiewiczem a Słowackim. W tym boju zdecydowanie zwycięża Słowacki. Niewątpliwie on cieszy się większą sympatią – ma milszą powierzchowność, w przeciwieństwie do Mickiewicza odznacza się szlachetnością (wręczył wieszczowi Adamowi Mickiewiczowi / puchar jako gest pojednania
) i jest niesłusznie skrzywdzony. W Naszym Wieszczu Adamie, gdy informacja dotyczy Mickiewicza, mówi się o kółku TowiańskiegoTowiańskiego – określenie to ma w sobie wyraźny odcień lekceważenia. W Julu Słowackim poeta zostaje wyrzucony „za drzwi w czasie zebrania u Towiańskiego” (a więc nie z grona towiańczyków, tylko z pojedynczego zebrania). Sposób opisywania zdarzenia kładzie nacisk na, nazwijmy to tak, brak kultury Mickiewicza, jednocześnie grono, z którego został usunięty Słowacki, zostało potraktowane lekceważąco.
Owe wątki narzucania poglądów przez nauczyciela, powierzchowności edukacji, a także sprowadzenia sylwetek i dorobku wieszczów do kilku zdawkowych informacji sprawiają, że Portrety… przestają śmieszyć – jako refleksja o wizji poezji w szkole są lekturą nadzwyczaj przygnębiającą. Może więc jednak pod przykrywką błazenady kryje się charakterystyczny dla Różewicza tragizm?
Słownik
przywódca duchowy chasydów, zwolenników nurtu społeczno‑religijnego Żydów