Tkanki merystematyczne wtórne (merystemy wtórnemerystem wtórnymerystemy wtórne) wywodzą się z żywych komórek tkanek stałychtkanka stałatkanek stałych. W określonych sytuacjach część komórek tkanki stałej ulega odróżnicowaniu i powraca do stanu embrionalnego, uzyskując zdolność do podziałów komórkowych. Rodzaj tkanek stałych przekształcających się w merystemy wtórne oraz czas trwania ich aktywności są różne.

Do merystemów wtórnych należą m.in.:

• kambium (miazga) i fellogen (miazga korkotwórcza);

• tkanka przyranna (kalus, kallus);

• tkanka archesporialna (zarodnikotwórcza);

• merystemoidy.

Kambium (miazga) i fellogen (miazga korkotwórcza) to merystemy wtórne – ze względu na charakterystyczne umiejscowienie nazwa się je merystemami bocznymimerystem bocznymerystemami bocznymi. Tkanki te zawiązują się wewnątrz organów rośliny w postaci cienkiej cylindrycznej warstwy. Każda komórka merystematyczna dzieli się peryklinalnie (równolegle do powierzchni organu) na dwie komórki potomne: jedna pozostaje komórką merystematyczną, a druga ulega zróżnicowaniu. To, w jaki rodzaj komórki tkanki stałej przekształci się druga z komórek potomnych, zależy od jej położenia po wewnętrznej lub po zewnętrznej stronie pierścienia merystemu bocznego. Co pewien czas komórki merystematyczne dzielą się antyklinalnie (prostopadle do powierzchni organu), w wyniku czego pierścień merystemu bocznego zwiększa swoją średnicę. Aktywność kambium i fellogenu sprawia, że u większości roślin nasiennych możliwy jest wzrost korzenia i łodygi na grubość – w jego efekcie rośliny uzyskują wtórną budowę anatomiczną.

Kambium (miazga) powstaje z prokambium obecnego wiązkach przewodzącychwiązka przewodzącawiązkach przewodzących oraz częściowo z komórek miękiszowych położonych między wiązkami. Znajduje się pomiędzy drewnem pierwotnymdrewno pierwotnedrewnem pierwotnym a łykiem pierwotnymłyko pierwotnełykiem pierwotnym. W wyniku aktywności tego merystemu do wnętrza łodygi odkładane są nowe elementy drewna wtórnegodrewno wtórnedrewna wtórnego, a na zewnątrz łodygi – nowe elementy łyka wtórnegołyko wtórnełyka wtórnego. Kambium jest tkanką merystematyczną zdolną do wieloletniej aktywności – w strefie klimatycznej, w której znajduje się Polska, pozostaje aktywne przez cały sezon wegetacyjny: od wiosny do jesieni. Późną jesienią kambium przestaje się dzielić. Podziały komórkowe zostają ponownie wznowione wiosną.

Fellogen (miazga korkotwórcza) odróżnicowuje się z komórek miękiszu zasadniczego lub kolenchymy, rzadziej z komórek epidermy lub łyka wtórnego. W wyniku aktywności tego merystemu dośrodkowo odkładane są nowe elementy fellodermy (miękiszu korkowego), a odśrodkowo – nowe elementy fellemu (korka). W ten sposób powstaje wtórna tkanka okrywająca, peryderma (korkowica). Fellogen jest tkanką merystematyczną, która zazwyczaj jest aktywna przez sezon wegetacyjny. Następnie komórki ulegają zróżnicowaniu w elementy fellemu. Kolejna warstwa fellogenu tworzy się ponownie z głębiej położonych warstw komórek.

Merystem przyranny (kalus, kallus) powstaje w miejscu zranienia rośliny. Stanowi on bezkształtną masę niezróżnicowanych i szybko dzielących się komórek.

W przypadku głębokich uszkodzeń kallus tworzy się stosunkowo szybko dzięki działalności kambium (miazgi). W przypadku płytszych zranień powstaje natomiast w wyniku odróżnicowania żywych komórek tkanki stałej, przylegającej do miejsca zranienia. Obecność merystemu przyrannego powoduje stopniowe zarastanie i zabliźnianie się rany.

Tkanka archesporialna (zarodnikotwórcza) występuje w zarodniachzarodniazarodniach mszaków i paprotników oraz w woreczkach pyłkowychworeczek pyłkowyworeczkach pyłkowych i ośrodku zalążkazalążekzalążka roślin nasiennych. Początkowo komórki tego merystemu przechodzą liczne podziały mitotyczne, dzięki którym następuje rozrost tkanki archesporialnej. Powstałe komórki stają się komórkami macierzystymi przechodzącymi mejozę. Z tkanki archesporialnej powstają: zarodnikizarodnikizarodniki u mszaków i paprotników oraz ziarna pyłku (mikrosporymikrosporamikrospory) i makrosporymakrosporamakrospory, z których rozwija się gametofitgametofitgametofit żeński u roślin nasiennych.

Merystemoidy utworzone są z grupy komórek merystematycznych w obrębie tkanki stałej. Zachodzą w nich nieliczne podziały komórkowe, a wytworzone przez nie komórki ulegają zróżnicowaniu w wyspecjalizowane struktury, np. merystemoidy epidermalne dają początek aparatom szparkowym.

Słownik