Nadzieja dynastii

Narodziny pierworodnego syna, a w 1427 r. również drugiego, Kazimierza, sprawiły, że ostatnie lata swojego panowania Jagiełło poświęcił głównie kwestii następstwa tronu w Polsce. Tron litewski na Litwie był dziedziczny, w Polsce zaś – po wygaśnięciu dynastii Piastów – elekcyjny.

RbkLh5PBR7rYW

Ilustracja przedstawia chrzest Władysława Warneńczyka w 1425 roku. Widzimy ludzi zgromadzonych na schodach prowadzących do katedry wawelskiej. Na szczycie schodów stoi biskup wraz z innymi duchownymi. Poniżej mężczyzna trzyma na rękach małe dziecko. Obok królowa Zofia i król Władysław Jagiełło. Za nimi stoją odświętnie ubrane kobiety i mężczyźni. Ponad zebranymi powiewa sztandar z białym orłem.

R1NPq8nURZsrC1

Ilustracja przedstawia portret młodego mężczyzny. Ma regularne rysy twarzy, groźne spojrzenie i ciemne włosy. Ubrany jest w zbroję, spod której wystaje biały plisowany kołnierzyk. Na głowie hełm przyozdobiony piórami, na który nałożona jest korona. W prawej ręce ma szpadę, którą trzyma powyżej lewego ramienia.

Pełne prawa do korony polskiej przysługiwały Jadwidze Andegaweńskiej, córce Ludwika Węgierskiego, pierwszej żonie Władysława Jagiełły. Jadwiga została w Polsce „królem” dzięki usilnym staraniom ojca i za zgodą możnowładztwa w 1384 r. Po dwóch latach poślubiła litewskiego księcia Władysława Jagiełłę. Kiedy „król” Jadwiga umarła, nie pozostawiając po sobie następcy tronu, w 1399 r. rada królewska zatwierdziła władzę Jagiełły. Taki sposób uznania władzy utwierdzał zasadę elekcji i nie gwarantował potomstwu Władysława sukcesji. Aby zapewnić tron swoim synom, Jagiełło starał się pozyskać rycerstwo i możnowładztwo, nadając im przywileje. Zakazywały one m.in. uwięzienia szlachcica bez zgody sądu (przywileje jedlnieński i krakowski). Ustępstwa króla pozwoliły utrzymać ciągłość dynastii: w 1434 r. na tron wstąpił nieletni Władysław III. Wobec młodego wieku króla czołową rolę w państwie odgrywali jego opiekun kardynał Zbigniew Oleśnicki oraz rada królewska. Kiedy w 1437 zmarł bezpotomnie Zygmunt Luksemburski, a następnie - w 1440 r. jego zięć i następca Albrecht Habsburg wpływowy kardynał poparł projekt osadzenia Władysława na tronie węgierskim. Wówczas węgierskie rycerstwo zaoferowało koronę Jagiellonowi. Od tego momentu Polskę i Węgry po raz drugi połączyła unia personalna.

Bałkany w ogniu

Odnowienie unii personalnej między Polską a Węgrami przypadło na niezwykle ciężki okres w dziejach Korony św. StefanaKorona św. StefanaKorony św. Stefana. Od początków XV stulecia Węgrzy zmagali się z ekspansją turecką. OsmanowieOsmanowieOsmanowie do tego czasu zdążyli podporządkować sobie znaczną część Półwyspu Bałkańskiego. Wykorzystując niesnaski pomiędzy Bizancjum i Serbią oraz wojnę domową w Bizancjum, zdobyli w połowie XIV w. swój pierwszy przyczółek na Bałkanach – półwysep Gallipoli. Następnie podporządkowali sobie dawne posiadłości bizantyjskie w Anatolii. Równocześnie przejmowali kolejne obszary skłóconych ze sobą państw bałkańskich. Kiedy w 1365 r. zajęli bizantyjski Adrianopol, przenieśli tam z Bursy swoją stolicę. Usytuowanie nowej siedziby Osmanów w Europie wyraźnie wskazywało kierunek dalszej ekspansji tureckiej. W 1389 wyższość armii osmańskiej musieli uznać Serbowie i Bośniacy pokonani po ciężkim boju na Kosowym Polu. W rezultacie Turcja wchłonęła Bułgarię i rozciągnęła swoje wpływy na Serbię. Próba zahamowania ekspansji Turków przez cesarza Zygmunta Luksemburskiego zakończyła się niepowodzeniem. Zebrane przez niego wojska krzyżowców zostały rozbite w 1396 r. w bitwie pod Nikopolis. Na krótko dalsze postępy Osmanów pod koniec XIV w. zahamowały najazdy Timura Chromego (Tamerlana), wybitnego wodza z Azji Środkowej, który podjął próbę odbudowy imperium mongolskiego. W 1402 roku pod Ankarą w starciu z wojskami Timura armia Turków Osmańskich odniosła druzgocącą klęskę, Dopiero po śmierci Timura w 1405 r. Turcja ponownie zagroziła południowej Europie, skierowawszy swoje siły przeciwko Węgrom.

RUxi9JxY0Vg5l

Ilustracja przedstawia duże pole bitwy. Widzimy dwie walczące ze sobą armie. Cześć walczących siedzi na koniach. Mężczyźni po lewej stronie ubrani są głównie w zbroje, po prawej w kolorowe, luźne szaty i mają turbany na głowach. Walczący uzbrojeni są w miecze, szable, włócznie i topory. Na dole obrazu ciała zabitych i rannych żołnierzy. W tle wzgórza.

Ostatni krzyżowiec Europy

Zagrożenie osmańskie zmusiło króla Władysława do stałego pobytu na Węgrzech. Tam dał się przekonać wpływowemu wysłannikowi papieskiemu Julianowi Cesariniemu do idei wojny przeciwko Turcji. Konfrontacja z potężnym państwem Osmanów napawała młodego Władysława entuzjazmem. Antytureckiej wyprawie, która rzeczywiście doszła do skutku, udało się nawet odnieść sukces w postaci zajęcia Sofii (1443 r.). Osmanowie w obliczu klęski zaoferowali dziesięcioletni rozejm, zaakceptowany przez zdolnego dowódcę węgierskiego Jana Hunyadyego. Cesarini odwiódł jednak młodego króla Władysława od ratyfikacjiratyfikacjaratyfikacji porozumienia. Wysłannik papieża obiecał pomoc Wenecjan i kusił władcę Węgier nadzieją na rozgromienie Turków. Pod jego wpływem Władysław skierował swoje wojska, w tym ochotników z Polski, na Bułgarię. Wbrew zapewnieniom Cesariniego Władysław nie doczekał się jednak floty weneckiej. W decydującej bitwie pod Warną w 1444 r. Turcy rozbili jego wojska, a sam władca poległ w efekcie rozpaczliwej szarży na chroniących sułtanasułtansułtana janczarówjanczarzy/janczarowiejanczarów. Chodża Effendi, znakomicie zorientowany mahometański historyk i nauczyciel na dworze tureckim, tak opisał ostatnie chwile życia Władysława Warneńczyka:

Podczas bitwy zginęła około połowa armii chrześcijańskiej. Od całkowitego pogromu ocalił ją Jan Hunyady, który powrócił na Węgry i tam zatrzymał dalszy pochód Turków. Tron węgierski objął zaś syn Albrechta II Habsburga – kilkuletni Władysław V Pogrobowiec (zm. 1457 r.).

RoqEipNNv9uMX

Ilustracja przedstawia mężczyznę ubranego w zbroję, futrzany płaszcz i hełm z piórkiem, który siedząc na koniu broni się przed atakującymi go tureckimi żołnierzami. Wokół niego walczą inni mężczyźni. Na ziemi leży mężczyzna trzymający za uzdę konia walczącego rycerza. Rycerz ma nad głową uniesioną prawą rękę, w której trzyma maczugę.

RTeG7To3uQHeN

Ilustracja przedstawia mapę konturową, na której uwidoczniono obszary basenu Morza Jońskiego, Morza Egejskiego i Morza Czarnego. Mapa dotyczy zasięgu podbojów tureckich pod koniec czternastego stulecia. Obszar Osmanów na początku panowania Murada Pierwszego obejmował teren północno-zachodniej części obecnej Turcji z głównymi miastami: Konstantynopol, Iznik, Bursa, Ankara oraz mały fragment południowej części Grecji. Pod koniec panowania Murada Pierwszego obszar Osmanów obejmował także część terenów obecnej Grecji, Bułgarii, Macedonii, Albanii, Czarnogóry i Serbii, z miastami: Edirne, Płowdiw, Manastir, Sofia, Nisz oraz obszar rozciągający się od terenów poniżej Ankary do Kutahyatr i Antalya na wybrzeżu Morza Śródziemnego. Państwami wasalskimi Imperium Osmańskiego była ówczesna Bułgaria (Tyrnowo) i Serbia (Krusevac).

RDeCt5udKCOjj

Ilustracja przedstawia plan bitwy pod Warną 10 listopada 1444 roku. Obóz króla Władysława położony był na północ od miasta Warna, a obóz turecki na zachód od niego. Jazda króla kierowała się na północ od obozu stawiając opór wojskom tureckim - oddziałom jazdy i piechoty. Część jazdy króla z lewej strony starała się ominąć jazdę turecką. Była następnie ścigana przez wojska tureckie usytuowane po lewej i prawej stronie głównej bitwy.

RBagmszf0VlNv

Ilustracja przedstawia pola bitwy. Widzimy walczące ze sobą wojska złożone z jazdy konnej i pieszych. Uzbrojeni są w miecze i włócznie, które trzymane w pionie tworzą jakby las. W oddali widać rozłożone namioty i powiewające sztandary walczących wojsk. W tle zabudowania zamkowe.

R1HpD7lho7bYE

Fotografia przedstawia grób - mauzoleum znajdujący się wewnątrz usypanego niewielkiego kopca. Półkoliste wejście do mauzoleum umieszczone jest w prostokątnej płycie, do której przylegają, po bokach dwa mniejsze prostokątne elementy. Na płycie nad zakratowanym wejściem widnieje napis Vladislao Varnensi oraz trzy herby. Na szczyt kopca powadzą schody, na końcu których na postumencie jest krzyż. Do mauzoleum prowadzi kamienna droga wśród zieleni.

Zaginięcie ciała króla zainspirowało Jana Kochanowskiego, wybitnego przedstawiciela polskiej literatury renesansowej, który napisał:

Upadek drugiego Rzymu

Klęska Węgrów w bitwie pod Warną przyspieszyła upadek Bizancjum. Konstantynopol został już wcześniej ograniczony przez Osmanów do obszaru samego miasta z przyległościami. „Drugi Rzym”, dawna stolica imperium, stanowił już tylko cień minionej potęgi. Zubożałe miasto popadało w ruinę na skutek częstych walk i blokad. Sułtan Mehmed II obległ Konstantynopol wiosną 1453 r. Miasto broniło się przez dwa miesiące. Jednakże nadwątlone – choć wciąż potężne fortyfikacje, pochodzące jeszcze z czasów rzymskich – nie były w stanie zatrzymać dysponującej silną artylerią armii tureckiej. Podczas ostatniego szturmu Osmanów na miasto poległ w boju ostatni cesarz bizantyjski Konstantyn XI Paleolog. Po zajęciu „drugiego Rzymu” przez Turków zdobywcy zmienili nazwę Konstantynopol na Stambuł i przenieśli nad Bosfor stolicę Imperium OsmańskiegoImperium OsmańskieImperium Osmańskiego.

R11EGkCvEDiHf

Ilustracja przedstawia wojska stojące na brzegu rzeki. Przy brzegu zacumowana jest łódź, w której siedzi kilku mężczyzn w turbanach. Nad ich głowami rozpostarty jest kolorowy baldachim. Na brzegu potężna armia piechoty. Żołnierze w szerokich spodniach, w butach wysokich do połowy łydki, kaftanach z szerokimi rękawami. Na głowach maja albo turbany, albo wysokie czapy o stożkowatym kształcie z ozdobnym pióropuszem. Pomiędzy nimi także konni w metalowych zbrojach. Przed armią, wódz zasiadający na białym koniu. Prawą ręką wskazuje na wodę. Ubrany jest w turban z piórem na froncie, płaszcz obszyty futrem, szerokie spodnie, przy pasie ma zakrzywiony miecz. Na dalszym planie kilka żaglowych statków ze zwiniętymi żaglami. Część jest już na wodzie, inne dopiero przygotowywane są do wodowania. W tle pasmo górskie.

RPNkPE66ROmxO

Ilustracja przedstawia plan miasta - Konstantynopola. Miasto usytuowane jest na cyplu, który otaczają: od północy zatoka Złoty Róg, od wchodu Cieśnina Bosfor, a od południa Morze Marmara. Na szczycie cyplu znajduje się Stare Miasto z meczetem Hagia Sophia. Dalej w głąb lądu jest Pałac Cesarski Bukoleon oraz Mury Konstantyna. Dalej aż do Murów Teodezjusza znajduje się obszar zwany Mesoteichion, gdzie usytuowany jest Pałac Cesarski Blacherny, nad zatoką Złoty Róg. W Murach Teodezjusza znajduje się Złota Brama i Brama Św. Romana.

RUXxSdpDlpZHc1

Ilustracja przedstawia oblężenie Konsntynopola przez Turków. W centralnej części widzimy zabudowania zamkowe otoczone warownym murem. Tuż za nimi obóz z rozłozonymi namiotami, wokół których widzimy rycerzy. Zamek i mury warowne usytuowane sa na dwóch cyplach pomiędzy którymi jest rzeka, a na niej zacumowane łodzie. Przed zamkiem wiele łodzi żaglowych i wiosłowych. W oddali wzgórza.

Upadek miasta – symbolu ciągłości starożytnego Imperium Romanum – wywarł olbrzymie wrażenie na mieszkańcach chrześcijańskiej Europy, a Turków zachęcił do kontynuowania ekspansji na Bałkanach w kolejnych dziesięcioleciach. Jednocześnie sukcesy tureckie przekreśliły możliwość rychłego odzyskania suwerenności przez ludy bałkańskie. Zrzuciły one zależność od Osmanów dopiero pod koniec XIX stulecia. Natomiast po Władysławie Warneńczyku, „ostatnim krzyżowcu”, pozostała romantyczna sława obrońcy chrześcijaństwa. Warto jednak pamiętać, że postawa Władysława Warneńczyka spotykała się zarówno wśród współczesnych, jak i potomnych także z odmienną oceną. Również w wierszowanej formie tak ją podsumował Jan Ursyn Niemcewicz, autor Śpiewów historycznych z początku XIX w.:

Słownik

Słowa kluczowe

Europa późnego średniowiecza, Władysław Warneńczyk, ekspansja turecka, Turcja, imperium osmańskie, upadek Konstantynopola, unia polsko- węgierska, Warna, janczarzy

Bibliografia

T. Jurek, E. Kizik, Historia Polski do 1572, Warszawa 2013.

H. Łowmiański, Polityka Jagiellonów, Poznań 1999.

K. Olejnik, Władysław III Warneńczyk (1424‑1444), Kraków 2007.

D. Ostapowicz, S. Suchodolski, D. Szymikowski, Od Hammurabiego do Fukuyamy, Gdańsk 1999.

M. Kamiński, G. Pańko, R. Śniegocki. Średniowiecze. Podręcznik dla I klasy liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym, Warszawa 2006.

Wiek V‑XVI w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, op. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997.