PradolinapradolinaPradolina to element rzeźby terenu stanowiący szerokie obniżenie o płaskim dnie. Zbocza pradolin są przeważnie strome, z licznymi terasami. Pradolina powstała na przedpolu w czasie cofania się lądolodulądolódlądolodu, w wyniku działalności wód roztopowych i wód rzecznych płynących z południa.

Rzeki płynące w pradolinach mają bieg równoległy do czoła lądolodu. Odprowadzały one zarówno wody roztopowe od lądolodu, jak i wody rzeczne płynące z południa. Ponieważ najkrótszą drogę na północ zamykał lodowiec, wody te płynęły w kierunku zachodnim, ku Atlantykowi i Morzu Północnemu, ale też w kierunku wschodnim, ku Morzu Czarnemu.

R4xorR4feM2PC

Na ilustracji przedstawiono polodowcową rzeźbę terenu. Po lewej stronie ilustracji jest lodowiec o grubości 2-3 kilometrów. U podnóża lodowca jest jezioro zastoiskowe, przed nim podłużne jezioro rynnowe, zaznaczono także ozy - wydłużone pagórki, drumliny - owalne wzgórza, kemy (przez jeziorem rynnowym) - w postaci pagórków. U podnóża lodowca leżą głazy narzutowe. W poprzek terenu biegnie morena czołowa w postaci wału. Na jednym z jej krańców na dnie zaznaczono morenę denną. Przed moreną czołową zaznaczono obniżenie powstałe po wytopieniu brył lodu, wypełnione przez wodę. W formie płaskich stożków zaznaczono sandry. U podnóża sandrów leży pradolina.

W warunkach klimatu peryglacjalnegoklimat peryglacjalnyklimatu peryglacjalnego wody płynące pradolinami skutecznie erodowały w podłożu, które było scementowane przez wieloletnią zmarzlinęwieloletnia zmarzlinawieloletnią zmarzlinę, co powodowało systematyczne poszerzanie się doliny. Pradoliny występujące na terenie Polski mają szerokość od 2 do nawet 20 km. Charakteryzują się płaskim, piaszczystym dnem i ograniczone są stromymi krawędziami. Czasami w zboczach pradolin występują terasy rzeczne. Obecnie pradoliny wykorzystuje wiele współcześnie istniejących rzek.

R1dYivM3Fb43f

Na mapie Polski zaznaczono pradoliny oraz ważniejsze wały moren czołowych. Większość pradolin występuje w pobliżu rzek. Na północy, na zachodnim wybrzeżu, w wielu miejscach nie pokrywają się z rzekami. Pradoliny występują na całym obszarze kraju z wyjątkiem części północno-wschodniej. Wały moren występują miejscami na całym obszarze Polski.

Pradolina Toruńsko‑Eberswaldzka ma długość około 450 kilometrów. W granicach Polski zajmuje powierzchnię 7,2 tys. kmIndeks górny 2   Indeks górny koniec²  i ciągnie się od okolic Płocka (na wschodzie), wzdłuż dolin Wisły, Brdy, Noteci, Warty i Odry. W pradolinie wyróżniono następujące mezoregiony: Dolinę Eberswaldzką, Środkowej Noteci, Kotlinę Freienwaldzką, Gorzowską, Toruńską oraz Kotlinę Płocką. Pradolina Toruńsko‑Eberswaldzka powstała w czasie zlodowacenia Wisły. W fazie pomorskiej zlodowaceń był to szlak odpływu wód lodowcowo‑rzecznych na zachód. Pradolina to rozległa, wklęsła forma oddzielająca pojezierza pomorskie od wielkopolskich. Składa się z 4 kotlinowych rozszerzeń połączonych między sobą węższymi odcinkami. W przekroju pionowym występuje w niej kilka poziomów akumulacji rzecznej, które związane są z etapami kształtowania się odpływu w rytmie wahań klimatu. W poszczególnych częściach pradoliny liczba jej terasów jest zróżnicowana. Dno pradoliny jest częściowo pokryte torfem, widać wyraźną różnicę w krajobrazie części zatorfionych, które porosły trawami oraz wyższymi, piaszczystymi terenami, na których występują pola wydmowe i sosny. W kotlinach zachowały się miejscami formy terenu związane z wtargnięciem do istniejącej wcześniej doliny interglacjalnej lodowca, który z czasem przekształcał się w płaty martwego lodu pozostawiającego po sobie jeziora, kemy i ozy.

Indeks górny Źródło: J. Kondracki ,,Geografia regionalna Polski”, 2011 Warszawa, PWN. Indeks górny koniec^{Źródło: J. Kondracki ,,Geografia regionalna Polski”, 2011 Warszawa, PWN.}

Pradolina Warszawsko‑Berlińska również powstała w czasie zlodowacenia Wisły. Ciągnie się równoleżnikowo od okolic Warszawy aż do Berlina. Jej szerokość jest zmienna i wynosi około 20 km. Charakteryzuje ją płaskie dno, na którym często występują kilkukilometrowe równiny torfowe. Pradolinę wykorzystuje obecnie wiele rzek: od wschodu Bzura i częściowo Ner, Warta, Obra i Odra. Odprowadzała ona wodę przez Łabę w kierunku Morza Północnego. Pradolina Warszawsko‑Berlińska obejmuje następujące mezoregiony: Kotlinę Kargowską, Dolinę Środkowej Odry, Dorzecze Śremu, Dolinę Konina, Kotlinę Koła oraz Basen Warszawski.

Indeks górny Źródło: J. Kondracki ,,Geografia regionalna Polski”, 2011 Warszawa, PWN. Indeks górny koniec^{Źródło: J. Kondracki ,,Geografia regionalna Polski”, 2011 Warszawa, PWN.}

RYoReWRJlmkAo

Na zdjęciu jest płaski teren porośnięty trawą. Gdzieniegdzie rosną drzewa.

Pradolina Barucko‑Głogowska - również związana ze zlodowaceniem Wisły. Znajduje się na Niżu Środkowoeuropejskim. Jej szerokość jest zmienna i wynosi około 20 km. Charakteryzuje ją płaskie dno, na którym często występują kilkukilometrowe równiny torfowe. Pradolina była początkowo zagłębieniem końcowym lodowca warcińskiego, z którego zostały wydarte warstwy trzeciorzędu z węglem brunatnym, które spiętrzyły się na Wzgórzach Dałkowskich. Występuje tu szeroki taras łąkowy i tarasy z piasku plejstoceńskiego z wydmami, które porastają lasy. Pradolina obejmuje następujące mezoregiony: Kotlinę Milicką oraz Żmigrodzką, Pradolinę Głogowską oraz Obniżenie Nowosolskie.

Indeks górny Źródło: J. Kondracki ,,Geografia regionalna Polski”, 2011 Warszawa, PWN. Indeks górny koniec^{Źródło: J. Kondracki ,,Geografia regionalna Polski”, 2011 Warszawa, PWN.}

Pradolina Wrocławsko‑Magdeburska powstała w czasie zlodowacenia Warty i odprowadzała wody do Morza Północnego. Obecnie pradolinę wykorzystuje rzeka Odra na odcinku około 100 kilometrów - od zwężenia pod Krapkowicami aż do ujścia Kaczawy. Ma szerokość około 10 km i wypełniona jest plejstoceńskimi i holoceńskimi osadami rzecznymi. W Polsce mezoregion pozostały po Pradolinie Wrocławsko‑Magdeburskiej to mezoregion pradoliny wrocławskiej. Pradolinę obecnie porastają rezerwaty przyrodnicze, takie jak ,,Zabór” (34 ha) - lasy olchowe z domieszką brzozy omszonej i brodawkowatej oraz lasy grądowe z dębem, grabem, wiązem i lipą.

Indeks górny Źródło: J. Kondracki ,,Geografia regionalna Polski”, 2011 Warszawa, PWN. Indeks górny koniec^{Źródło: J. Kondracki ,,Geografia regionalna Polski”, 2011 Warszawa, PWN.}

Pradolina Pilicy‑Wieprza‑Krzny - powstała w środkowej i wschodniej Polsce w czasie zlodowacenia Warty. Wody roztopowe odpływały w kierunku północno‑wschodnim doliną Prypeci do Dniepru. Obecnie teren dawnej pradoliny wykorzystuje rzeka Pilica wpadająca do Wisły oraz Krzyna wpadająca do Bugu. Mezoregiony znajdujące się w dolinach rzek, które wykorzystują dawny przebieg pradoliny, to m. in. Pradolina Wieprza oraz Pradolina Białobrzeska.

Indeks górny Źródło: J. Kondracki ,,Geografia regionalna Polski”, 2011 Warszawa, PWN. Indeks górny koniec^{Źródło: J. Kondracki ,,Geografia regionalna Polski”, 2011 Warszawa, PWN.}

Pradolina Kaszubska (Redy‑Łeby) - powstała w trakcie zanikania na terenie Polski zlodowacenia Wisły. Ma około 90 km długości i 350 kmIndeks górny 2  Indeks górny koniec² powierzchni. Dziś spadek dna doliny skierowany jest w dwóch kierunkach: Reda płynie na wschód do Zatoki Puckiej, a Łeba uchodzi w kierunku jeziora Łebsko. Pradolina ta jest bardzo wyraźnie wykształconą formą dolinną. Tworzy wyraźny meander na zachód od Wejherowa i zmienia kierunek z zachodniego na północny na zachód od Lęborka. Wysokie położenie działu wodnego i wzrost wysokości o kilkadziesiąt metrów równin morenowych od Sławińskiej przez Damnicką do Żarnowieckiej nasuwa przypuszczenie o podnoszeniu się skorupy ziemskiej w okolicy Szczecina. Dział wodny dzielił pradolinę na część należącą do Pobrzeża Koszalińskiego (Pradolina Łeby) i część związaną z Pobrzeżem Gdańskim (Pradolina Redy). Dolne części pradolin są zatorfione. Pradolina oddziela pobrzeża od pojezierzy.

Indeks górny Źródło: J. Kondracki ,,Geografia regionalna Polski”, 2011 Warszawa, PWN. Indeks górny koniec^{Źródło: J. Kondracki ,,Geografia regionalna Polski”, 2011 Warszawa, PWN.}

Słownik