Przeczytaj
Koniec wojny
Koniec Wielkiej Wojny w Europie dla większość państw oznaczał walkę z jej dotkliwymi skutkami - ogromnymi zniszczeniami, głodem, chorobami dzięsiątkującymi wyniszczoną ludność, problemami społecznymi i ekonomicznymi. Dla Polski dodatkowo był to czas rekonstrukcji państwowości. Do największych wyzwań należała integracja terenów dawnych zaborów. Jak pisze Norman Davies w Bożym igrzysku:
Boże igrzysko. Historia PolskiLudność, instytucje i tradycje trzech zaborów należało stopić w jedną nową całość. W pierwszym okresie w obiegu było pięć różnych walut; pięć regionów kraju - Wielkopolska, Śląsk, Cieszyn, Galicja Wschodnia i środkowa Litwa (Wilno) - utrzymało odrębne systemy administracji; w wojsku używano czterech różnych oficjalnych języków; w sądach trzech różnych kodeksów karnych; tory kolejowe wymagały wagonów o dwóch różnych rozstawach kół; o władzę walczyło ze sobą osiemnaście oficjalnie zarejestrowanych partii politycznych. Z natury rzeczy więc życie polityczne nie mogło zbytnio przypominać systemów panujących w mających za sobą wielowiekową przeszłość państwach zachodniej Europy.
Źródło: Norman Davies, Boże igrzysko. Historia Polski, Kraków 2006, s. 869.
Spis ludności przeprowadzony w 1921 roku wykazał, że spośród wszystkich mieszkańców (w łącznej liczbie 27 milionów) wyznawcy religii rzymskokatolickiej stanowili 65 procent.
Traktat wersalski zagwarantował Polsce niepodległość, ale walka o ostateczny kształt granic miała jeszcze potrwać kilka lat, zakończona wygraną z bolszewicką Rosją w 1920 i podpisanym z nią traktatem pokojowym w Rydze, w 1921 r.
W czasie, gdy ważyły się jeszcze losy granic II Rzeczpospolitej, radość z odzyskanej wolności demonstrowali poeci. Ich nastroje oddaje słowo wstępne do „Skamandra”, miesięcznika literackiego wydawanego w Warszawie w latach 1920‑1939:
Słowo wstępne, „Skamander”Świat jest przed nami! Oto program każdej kolumbowej drogi. Świat i my i wszystko jest dla nas w pełnym chaosie stawania się, wiemy na pewno, że za węgłem każdego domu czeka nas przygoda i bajka, i czujemy, że wielkie miasta i ciche wsie pełne są naszych bliskich nieznajomych, z którymi każda chwila zetknąć nas może. [...] Wierzymy głęboko w dzień dzisiejszy, którego dziećmi wszyscy się czujemy. Rozumiemy dobrze, iż nic łatwiejszego, jak nienawidzieć to nasze „dziś”, do którego nikt przyznać się nie chce. Nie chcemy przeoczać zła, ale miłość nasza jest nad wszelkie zło silniejsza: dlatego kochamy dzień dzisiejszy niezachwianą, pierwszą miłością, jesteśmy i chcemy być jego dziećmi. A dzień ów nie jest tylko dniem siedmiu plag, lecz i dniem narodzin nowego świata. Jeszcze świat ten nie wyjrzał z pod ziemi, jeszcze kształty jego są domniemaniem, ale drżenie, jakie wszyscy czujemy pod stopami, świadczy, iż wstaje już i podnosi się, a znaki mówią, że strumień krwi, przepływającej przez miljony jego serc, płynie także i przez nasze. Dlatego nie możemy nienawidzieć świata, droga nam jest ziemia, i nie chcemy się jej zapierać, bo musielibyśmy zaprzeć się siebie. Nazbyt silnie związaniśmy z jej okrwawionym globem, aby móc odeń ulecieć w kraj ,,pięknej ułudy”, i nazbyt silnie wierzymy, iż królestwo ducha jest królestwem z tego świata, że niem będzie, być musi.
Źródło: Słowo wstępne, „Skamander”, 1920, s. 3–4.
Ten „nowy świat” ukazał jednak skomplikowaną rzeczywistość. Społeczeństwo było bardzo podzielone. W pierwszym Sejmie II RP zasiadało aż 17 ugrupowań, każde z własną wizją rozwoju kraju. Blisko 1/3 posłów reprezentowała prawicę, ale znaczną liczbę mandatów otrzymały również mniejszości narodowe: Żydzi, Ukraińcy, Niemcy, Białorusini. 9 grudnia 1922 r. Zgromadzenie Narodowe wybrało pierwszego w historii Prezydenta II Rzeczypospolitej. Gabriel Narutowicz został wybrany głosami 186 posłów polskich i 103 innych narodowości, a przeciw jego kandydaturze było 256 posłów polskich. Następstwem wyborów były gwałtowne protesty środowisk związanych z ruchem narodowym. 16 grudnia 1922 r. Narutowicz został zastrzelony przez malarza Eligiusza Niewiadomskiego. Obok napiętej sytuacji politycznej, równie trudna była ekonomiczna kondycja kraju. Brak skutecznych reform, a w efekcie pogłębiające się bezrobocie, doprowadziły do masowych strajków i demonstracji.
Konsekwencją narastających problemów w kraju było przejęcie przez marszałka Józefa Piłsudskiego władzy w 1926 r. Wydarzenie to przeszło do historii jako przewrót majowy.
Pisma zbiorowe Józefa PiłsudskiegoStaję do walki, tak, jak i poprzednio, z głównym złem państwa: panowaniem rozwydrzonych partii i stronnictw nad Polską, zapominaniem o imponderabiliachimponderabiliach, a pamiętaniem tylko o groszu i korzyści
Źródło: Pisma zbiorowe Józefa Piłsudskiego, Warszawa 1937, s. 333.
- mówił Józef Piłsudski w wywiadzie udzielonym „Kurierowi Porannemu” 10 maja 1926 r., po powołaniu rządu Wincentego Witosa.
Za główne grzechy młodej polskiej demokracji parlamentarnej Piłsudski uznawał partyjniactwo, częste zmiany gabinetów, złą organizację armii, a jego rządy miały uzdrowić stosunki polityczne i system polityczny kraju. Efektem zamachu było utworzenie w Polsce reżimu autorytarnego. Rządy sanacyjne ( od łacińskiego słowa sanatio - uzdrowienie) zakończyły się wraz ze śmiercią Piłsudskiego w 1935 roku.
Zniża się wieczór świata tego
Zniża się wieczór świata tego
Kryzys demokracji, który obok krajów zachodniej Europy dotknął także Polskę. Od państwa oczekiwano skutecznej polityki społecznej, zapewnienia pracy i mieszkań. Lekiem na stagnację gospodarki miał być interwencjonizm państwowyinterwencjonizm państwowy. W 1936 r. zaczęła się budowa Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP), obejmującego obszary obecnego województwa świętokrzyskiego, podkarpackiego, lubelskiego, małopolskiego oraz częściowo mazowieckiego (Radom), którego celem była m.in. walka z bezrobociem i kryzysem gospodarczym.
Tak o COPie pisał w 1938 r. reporter Melchior Wańkowicz:
Sztafeta. Książka o polskim pochodzie gospodarczymDziesięć milionów ludzi na samej roli nie dojada i nie dopracowuje. Dziesięć milionów ludzi na samej wsi, bezrobotnych urzędowych, zarejestrowanych miejskich nie licząc, jest materiałem martwym, którego nie dźwigniemy, który nie nadaje się na obywatela, bo go trzeba odżywić, dać mu jakąś nadwyżkę w dochodzie społecznym na to, by był w stanie choć coś nie coś pomyśleć o sprawach wybiegających poza zakres najprymitywniejszych zwierzęcych potrzeb. I oto - zdarzył się Centralny Okręg Przemysłowy. Pięć szóstych Polski jest poza jego granicami, ale marzy o nim, podnosi głowę, czeka lepszej przyszłości, rewiduje sąd o Polsce. [...] Żyć warto, będzie lepiej! … Oto bezpośrednia reakcja szarego człowieka na wieść, że coś się buduje, że się ku czemuś idzie.
Źródło: Melchior Wańkowicz, Sztafeta. Książka o polskim pochodzie gospodarczym, WARSZAWA 2012, s. 313–315.
Po odzyskaniu niepodległości Polacy oczekiwali, że w nowych warunkach państwo polskie będzie wspierało działania na rzecz zwiększenia ich roli w tych dziedzinach gospodarki i życia społecznego, które dotychczas były zdominowane przez Żydów. Dlatego można było zaobserwować bojkot żydowskich sklepów czy tzw. getto ławkowegetto ławkowe. Nacjonalistyczne organizacje studenckie rzuciły hasło „numerus claususnumerus clausus” czyli ograniczenia liczby studentów narodowości żydowskiej przyjmowanych na uczelnie. W porównaniu z latami 20. liczba żydowskich studentów zmniejszyła się trzykrotnie – z 25 proc. do 8 proc. w roczniku 1938/1939. Na fali antysemityzmu, w 1936 r. Sejm zakazał uboju koszernego. W ZSRS i Niemczech, wcześniej niż w Polsce, wprowadzono etatyzmetatyzm. Państwa te szybko rozbudowywały przemysł i umacniały zaplecze zbrojne. Postępująca etatyzacja gospodarki i coraz większy wpływ państwa na inne dziedziny życia sprzyjały rozpowszechnianiu w Europie faszyzmu i komunizmu. W latach 30. pogłębiał się antysemityzm w niemieckiej III Rzeszy, który przejawiał się w wystąpieniach antyżydowskich, brutalnych pogromach, wydaleniach z kraju, bojkotach żydowskich przedsiębiorstw czy sklepów, grabieżach majątku.
Wszystkie te procesy nasiliły w kręgach twórczych przeczucie zbliżającej się katastrofy, potęgowane takimi zjawiskami, jak automatyzacja i mechanizacja czy masowość.
Słownik
(łac. sanatio - uzdrowienie) – potoczna nazwa obozu rządowego powstałego w wyniku przewrotu majowego w 1926 r., w czasie którego Józef Piłsudski głosił hasła uzdrowienia (sanacji) stosunków w państwie
polityka gospodarcza polegająca na ingerencji państwa w mechanizmy rynkowe, mająca na celu poprawę sytuacji ekonomicznej kraju i redukcję bezrobocia
(fr. l’Etat - państwo) - polityka gospodarcza państwa polegająca m.in. na zakładaniu przedsiębiorstw państwowych, której celem jest łagodzenie skutków kryzysów gospodarczych
forma dyskryminacji Żydów wprowadzona na polskich uczelniach w latach 30. XX wieku. Polegała na wydzieleniu części sali wykładowej i przeznaczeniu jej dla studentów pochodzenia żydowskiego, którzy nie mieli prawa dowolnego wybierania miejsc
(łac. im- - nie, ponderabilis - dający się zważyć) - rzeczy nieuchwytne, niedające się zważyć, zmierzyć, dokładnie określić, mogące jednak oddziaływać, mieć znaczenie
(łac. – zamknięta liczba) – zasada ograniczania liczby studentów uniwersytetów motywowana m.in. przyczynami politycznymi