Przeczytaj
Pragmatyczna okupacja
Na japońską prośbę o przyjęcie kapitulacji, Amerykanie odpowiedzieli: Od chwili kapitulacji władza cesarza i rządu japońskiego w zakresie kierowania sprawami państwa będzie podporządkowana najwyższemu dowódcy mocarstw sojuszniczych, który wyda odpowiednie dyspozycje umożliwiające wykonanie warunków kapitulacji
.
Japonia skapitulowała 2 września 1945 roku. Akt kapitulacji podpisano na pokładzie zakotwiczonego w Zatoce Tokijskiej pancernika USS „Missouri”. Stronę amerykańską reprezentował Douglas MacArthurDouglas MacArthur, jako przedstawiciel całych sił alianckich, a stronę japońską minister spraw zagranicznych Japonii Mamoru Shigemitsu wraz z generałem Yoshijirō Umezu. Swoje podpisy złożyli również przedstawiciele: Stanów Zjednoczonych (admirał Chester Nimitz), Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich, Chin, Wielkiej Brytanii, Australii, Kanady, Francji, Holandii oraz Nowej Zelandii.
W konsekwencji przegranej wojny Japonia utraciła ok. 56 proc. terytorium: Koreę, Formozę, Wyspy Kurylskie, wycofała wojska z terytorium Chin. Wojna pociągnęła za sobą śmierć blisko 24 miliony ludzi po stronie aliantów oraz narodów okupowanych przez Japonię. Zginęło też ok. 3 milionów Japończyków z czego 80% to marynarze.
Indeks górny *Źródło: artykuł Biografia Hirohito, tekst dostępny online warhist.pl, dostę 4.10.2021. Indeks górny koniec*Źródło: artykuł Biografia Hirohito, tekst dostępny online warhist.pl, dostę 4.10.2021.
W Stanach Zjednoczonych zapanowała euforia. Powszechnie domagano się upokorzenia Japonii. Żądano ogromnych odszkodowań, kar śmierci dla wszystkich, którzy wywołali wojnę oraz pozbawienia Japonii przemysłu. MacArthur się na to nie zgodził. Nie tylko nie dopuścił do wywozu z Japonii jakichkolwiek instalacji przemysłowych w ramach reparacji wojennych, ale wyjednał dla niej 2,5 mld dolarów pożyczek, które pomogły dźwignąć się zrujnowanemu gospodarczo krajowi. Pierwsze jednak co zrobił, to spotkał się z HirohitoHirohito.
Choć amerykańska opinia publiczna domagała się skazania cesarza na śmierć – MacArthur przyjął go z honorami i poprosił o pomoc w odbudowie kraju. W ten sposób, symbolicznie zrzucił winę za wywołanie wojny i zbrodnie wojenne na część japońskich polityków i wojskowych, którzy jakoby oszukiwali cesarza i naród. MacArthur zdawał sobie sprawę z zależności między stabilnością polityczną a pozycją cesarza, niezwykle silną z historycznego i społecznego punktu widzenia.
Dziś uważa się, że to za bardzo mądre posunięcie, które zapewniło Amerykanom współpracę dużej części japońskiego społeczeństwa, które także było zmęczone wojną. Kolejnym krokiem była demokratyzacja kraju. Do połowy 1947 r. władze okupacyjne wymogły na Japończykach zwolnienie więźniów politycznych, zniesienie cenzury i ogłoszenie prawa do swobodnego organizowania się w związki zawodowe i partie polityczne.
Oprócz cesarza, MacArthur szukał sojuszników w kręgach polityków, którzy byli w wcześniej w opozycji. Im powierzył opracowanie konstytucji. Nowa Japonia miała być demokracją liberalnądemokracją liberalną. Kiedy jednak praca nad projektem się przedłużała – przekazał ją amerykańskim prawnikom. Po tygodniu gotowy projekt przedstawił cesarzowi. Ten, po kilkumiesięcznych negocjacjach, zaakceptował ją 11 listopada 1946 roku. Po raz pierwszy w wyborach parlamentarnych mogły wziąć udział kobiety. Wprowadzono też rozdział religii od państwarozdział religii od państwa.
Nowa ustawa zasadnicza (obowiązuje do dziś) weszła w życie 3 maja 1947 r. Japonia pozostała monarchią, ale cesarz zachował jedynie funkcje ceremonialno‑reprezentacyjne. Według tradycyjnej japońskiej religii shinto cesarz był bogiem (jap. tenno, co znaczy niebiański władca), konstytucja jednak to zmieniła – odtąd źródłem jego władzy były już nie boskie siły tylko wola narodu, do którego należało prawo decydowania o swoim losie. Urzędnicy państwowi przestali być „sługami cesarza”, a część uprawnień przekazano samorządom lokalnym. Wprowadzono niezależne od cesarza, rządu i partii sądownictwo. Z kodeksu cywilnego usunięto także artykuły dotyczące patriarchalnego systemu rodzinnegopatriarchalnego systemu rodzinnego. Odtąd kobiety miały mieć takie same prawa jak mężczyźni. Reformę rolną przeprowadzono w taki sposób, że od nielicznej grupy właścicieli państwo odkupiło ponad 80 proc. krajowego areału, przekazując go dotychczasowym dzierżawcom i robotnikom rolnym.
Nawet Partia komunistyczna zadeklarowała poparcie dla amerykańskiej odgórnej rewolucji, rezygnując ostatecznie z postulatów zniesienia systemu cesarskiego. Na bazie przedwojennych ugrupowań proletariackich powstała Socjalistyczna Partia Japonii (SPJ), z którą amerykańscy inicjatorzy reform wiązali największe nadzieje. Konserwatyści sformowali dwie partie: Japońską Partię Liberalną (JPL) oraz Japońską Partię Postępu (JPP). Wszyscy głosili potrzebę reform w duchu demokracji.
Wymierzenie sprawiedliwości
Jednym z pierwszych posunięć amerykańskich władz okupacyjnych było aresztowanie podejrzanych o dokonanie zbrodni wojennych, w tym byłego premiera gen. Tōjō HidekiegoTōjō Hidekiego. W maju 1946 r. zasiadł on na ławie oskarżonych Międzynarodowego Trybunału Wojskowego dla Dalekiego Wschodu, obok 27 innych czołowych japońskich polityków i dowódców wojskowych. Po ponad dwóch latach procesu na karę śmierci skazano 7 osób, w tym – oprócz Tōjō – gen. Matsuia IwaneMatsuia Iwane, odpowiedzialnego za zbrodnie na chińskich cywilach, na dożywocie – 16, na krótsze kary więzienia – 2. Pozostałych przestępców sądziły trybunały lokalne. Rozbrojono i rozwiązano armię, zdemobilizowano 6,5 mln żołnierzy, zlikwidowano wszystkie instytucje wojskowe i produkcję na cele wojny. Odtąd Japonia miała mieć tylko siły policyjne.
Podobnie jak w Niemczech, władze okupacyjne przystąpiły też do dekartelizacji gospodarki. ZaibatsuZaibatsu – wielkie grupy bankowo‑przemysłowe, kontrolowane przez pojedyncze rodziny, obwiniano w wspieranie agresywnej postawy Japonii na arenie międzynarodowej (bo polityka zbrojeń sprzyjała rozwojowi przemysłu). Dlatego, na przykład, grupę „Mitsubishi”, która przed i w czasie wojny wyspecjalizowała się w produkcji samolotów (m.in. słynne Zero, które pokonały Amerykanów w Pearl Harbor) podzielono np. na ponad 100 przedsiębiorstw z niezależnymi od siebie właścicielami.
Zdelegalizowano organizacje nacjonalistycznenacjonalistyczne, a z instytucji publicznych usunięto ponad 210 tys. osób, głównie przedwojennych działaczy nacjonalistycznych i wojskowych. W niewielkim stopniu czystka dotknęła pracowników administracji cywilnej, którym zdecydowano się powierzyć realizację reform.
Sojuszniczka w zimnej wojnie
Jesienią 1948 roku Amerykanie zdecydowali, że nie będą żądać od Japonii kolejnych spłat odszkodowań wojennych. W związku z narastającym konfliktem zimnowojennymzimnowojennym Japonia nabierała coraz większego znaczenia w amerykańskiej polityce powstrzymywania komunizmu w Azji. Tylko ona mogła być sojuszniczką USA na Dalekim Wschodzie. Wstrzymano też demontaż zaibatsu, pozwalając odbudować część ich potęgi. Utworzono Narodową Rezerwę Policji, którą w 1952 przekształcono w Siły Bezpieczeństwa Narodowego, a w 1954 w Japońskie Siły Samoobrony. Okupację Japonii zakończono formalnie w 1952 roku.
Słownik
demokracja konstytucyjna. Rodzaj demokracji przedstawicielskiej, odrzucającej jednak dyktat większości na rzecz kontraktu społecznego w formie konstytucji. Od momentu jej uchwalenia rządzący są skrępowani prawem, tj. ich decyzje nie mogą naruszać praw mniejszości.
pogląd, według którego państwa narodowe są najwyższą formą organizowania się społeczeństw. Jako idea powstał w opozycji do średniowiecznego uniwersalizmu świata chrześcijańskiego, kiedy za sprawą reformacji poszczególni władcy księstw i królestw zaczęli dzielić Europę na społeczności odmienne wyznaniowo. Wg. nacjonalizmu prawa narodu są nadrzędne nad prawami jednostki, prawami innych narodów i prawem międzynarodowym. Z tych powodów nacjonalizm jest przyczyną konfliktów społecznych i wojen.
polega na rozróżnieniu pozycji kobiet, dzieci i nieżonatych mężczyzn, od pozycji ojca rodziny, pod którego są opieką. Przejawami patriarchatu są m.in. niższe zarobki kobiet niż mężczyzn na tych samych stanowiskach, niechętny stosunek do zatrudniania kobiet (na stanowiskach kierowniczych w szczególności), ograniczony udział kobiet w życiu publicznym (np. gdy w dyskusji w studiu telewizyjnym o prawach kobiet dyskutują mężczyźni), zakaz lub ograniczanie prawa do rozwodów, zakaz przerywania ciąży.
W Japonii oficjalną religią państwową był w 1946 r. shintoizm, oparty na mitologii japońskiej i charakteryzujący się politeizmem; w religii tej najwyższym kapłanem jest cesarz; po restauracji Meiji (1868 r.) shintō stało się podstawą agresywnej postawy władz japońskich, które stworzyły ideologię państwową, opartą o teorię o boskim pochodzeniu cesarza; w Japonii celem rozdziału religii od państwa było przede wszystkim zrzeczenie się przez cesarza swojej boskości.
dosł. „grupa finansowa”. W XIX wieku i pierwszej połowie XX wieku w Japonii tak nazywano wielkie grupy bankowo‑przemysłowe kontrolowane przez pojedyncze rodziny. Największe wtedy zaibatsu to „Mitsubishi”, „Mitsui”, „Sumitomo” i „Yasuda”. „Mitsubishi” produkowała samoloty wojskowe, a obecnie jest potęgą na rynku samochodowym, „Mitsui” produkowała okręty i pozostała przy przemyśle stoczniowym, „Sumitomo” nadal jest potęgą w przemyśle wydobycia i przetwórstwa miedzi, a spadkobiercą ubezpieczeniowej grupy „Yasuda” jest „Sompo Japan”.
umowna nazwa (trwającego w latach 1947–1991) stanu napięcia oraz rywalizacji ideologicznej, politycznej, gospodarczej i militarnej pomiędzy państwami komunistycznymi (Układ Warszawski), a zachodnimi demokracjami (NATO).
Słowa kluczowe
MacArthur, Hirohito, konstytucja, demokracja liberalna, nacjonalizm, zimna wojna, Japonia, shintoizm, świat po II wojnie światowej
Bibliografia
K. Starecka, Japonia ery Showa (1926‑1989), Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2020.
C. Totman, Historia Japonii, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2010.
C. Andressen, Krótka historia Japonii. Od samurajów do Sony, Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2009.