Przeczytaj
Czym zajmuje się demografia?
Demografia to dyscyplina nauki zajmująca są zjawiskami związanymi z ludnością, które stara się wyjaśnić i znaleźć towarzyszące im prawidłowości.
Przedmiotem badań demografii jest populacja, czyli ludność zamieszkująca dane terytorium. Badania demograficzne zajmują się takimi obszarami, jak:
zmiany w liczbie ludności świata, kontynentów, państw, regionów i mniejszych jednostek administracyjnych;
ruch naturalny (urodzenia, zgony, małżeństwa i rozwody);
struktura ludnościowa (płeć, wiek i inne cechy społeczne);
migracje (emigracja, imigracja, ruch wahadłowy).
Obowiązek statystyczny
Zgodnie z art. 4 Rozporządzenia (WE) Nr 763/2008 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 9.07.2008 r. w sprawie spisów powszechnych ludnościspisów powszechnych ludności i mieszkań, państwa członkowskie UE zobligowane są do zbierania danych statystycznychdanych statystycznych.
Skąd bierze się dane demograficzne?
Analiza demograficzna związana jest z ilościowymi metodami badań. Wynika to stąd, że zjawiska demograficzne są policzalne. Także większość cech demograficznych ma charakter ilościowy i mierzalny.
Źródła danych statystycznych
-
Źródła danych{value=60}{color=#2B2D6C}
-
tradycyjne spisy powszechne{value=50}{color=#555589}
-
spisy powszechne oparte[br] na danych z rejestrów[br] administracyjnych{value=50}{color=#555589}
-
kombinacja tradycyjnych[br] spisów powszechnych[br] z badaniami [br]reprezentacyjnymi{value=50}{color=#555589}
-
kombinacja spisów[br] powszechnych w oparciu[br] o dane z rejestrów [br]administracyjnych[br] z badaniami[br] reprezentacyjnymi{value=50}{color=#555589}
-
kombinacja spisów[br] powszechnych w oparciu[br] o dane z rejestrów [br]administracyjnych [br]z tradycyjnymi spisami[br] powszechnymi{value=50}{color=#555589}
-
kombinacja spisów[br] powszechnych w oparciu[br] o dane z rejestrów [br]administracyjnych z badaniami [br]reprezentacyjnymi oraz [br]tradycyjnych spisów[br] powszechnych{value=50}{color=#555589}
-
odpowiednie badania oparte[br] na próbie rotacyjnej[br] („kroczące” spisy powszechne){value=50}{color=#555589}
-
Dla badań demograficznych najważniejsze są dwa rodzaje źródeł:
rejestry ludnościrejestry ludności;
spisy ludności.
Źródła te mają charakter powszechny oraz umożliwiają badanie pełne.
Najstarszymi spośród rejestrów są rejestry narodzin, zgonów i zawieranych małżeństw. Rejestry te są w Polsce prowadzone przez Urzędy Stanu Cywilnego, a ich wyrazem są akty urodzenia, akty ślubów i akty zgonów. W niektórych państwach są one dodatkowo uzupełniane przez rejestry migracji ludności. W Polsce związane jest to z odnotowywaniem miejsca pobytu osób przez obowiązek zameldowania i wymeldowania.
Istnieją także lokalne rejestry ludności, w których odnotowuje się imiona i nazwiska oraz adresy osób zamieszkujących daną jednostkę administracyjną. Mogą one dodatkowo zawierać inne cechy demograficzne: wiek, płeć, stan cywilny i rodzinny, datę urodzenia, wykształcenie, narodowość czy obywatelstwo. Dzięki nim ocenia się zarówno stan, jak i dynamikę populacji danego terytorium., Spis powszechny Według Encyklopedii PWN jest „podstawowym badaniem i źródłem danych z zakresu statystyki ludności, mającym na celu zebranie informacji o jej stanie i strukturze według ustalonych cech demograficznych i społeczno-zawodowych, w oznaczonym momencie, na określonym terytorium”. Istnieją dwa rodzaje spisów: powszechny, obejmujący całą ludność zamieszkałą na danym obszarze, oraz częściowy, skupiający uwagę na wybranych cechach demograficznych czy społeczno-zawodowych (np. w Polsce jest to spis rolny).
Powszechny spis ludności musi spełniać trzy kryteria: obejmować całą ludność badanego terytorium z mocy prawa, być przeprowadzany w krótkim czasie, a dane ustalać na konkretny moment (np. na określony dzień) oraz spisywać każdą osobę z imienia i nazwiska. ONZ dodaje do tego jeszcze jeden warunek: spisy powszechne powinny odbywać się co 10 lat. Pytania w spisie powinny dotyczyć miejsca zamieszkania, miejsca pobytu, płci, wieku, stanu cywilnego, wykształcenia, obywatelstwa, narodowości, źródeł utrzymania, gospodarstwa domowego oraz wyposażenia domu/mieszkania.
Czasem spis powszechny przeprowadza się z wyłączeniem warunku powszechności. Wówczas wykorzystuje się metodę reprezentacyjną, a taki rodzaj spisu nazywany jest mikrospisem.
Rejestry ludności
Są podstawowym źródłem, wykorzystywanym także przez administrację publiczną. Związane są z podstawowymi zdarzeniami i procesami demograficznymi. Ich zasadniczymi cechami są: powszechność, obowiązkowość, ciągłość rejestracji, aktualność i systematyczność.
Najstarszymi spośród rejestrów są rejestry narodzin, zgonów i zawieranych małżeństw. Rejestry te są w Polsce prowadzone przez Urzędy Stanu Cywilnego, a ich wyrazem są akty urodzenia, akty ślubów i akty zgonów. W niektórych państwach są one dodatkowo uzupełniane przez rejestry migracji ludności. W Polsce związane jest to z odnotowywaniem miejsca pobytu osób przez obowiązek zameldowania i wymeldowania.
Istnieją także lokalne rejestry ludności, w których odnotowuje się imiona i nazwiska oraz adresy osób zamieszkujących daną jednostkę administracyjną. Mogą one dodatkowo zawierać inne cechy demograficzne: wiek, płeć, stan cywilny i rodzinny, datę urodzenia, wykształcenie, narodowość czy obywatelstwo. Dzięki nim ocenia się zarówno stan, jak i dynamikę populacji danego terytorium.
Spis powszechny
Według Encyklopedii PWN jest „podstawowym badaniem i źródłem danych z zakresu statystyki ludności, mającym na celu zebranie informacji o jej stanie i strukturze według ustalonych cech demograficznych i społeczno-zawodowych, w oznaczonym momencie, na określonym terytorium”. Istnieją dwa rodzaje spisów: powszechny, obejmujący całą ludność zamieszkałą na danym obszarze, oraz częściowy, skupiający uwagę na wybranych cechach demograficznych czy społeczno-zawodowych (np. w Polsce jest to spis rolny).
Powszechny spis ludności musi spełniać trzy kryteria: obejmować całą ludność badanego terytorium z mocy prawa, być przeprowadzany w krótkim czasie, a dane ustalać na konkretny moment (np. na określony dzień) oraz spisywać każdą osobę z imienia i nazwiska. ONZ dodaje do tego jeszcze jeden warunek: spisy powszechne powinny odbywać się co 10 lat. Pytania w spisie powinny dotyczyć miejsca zamieszkania, miejsca pobytu, płci, wieku, stanu cywilnego, wykształcenia, obywatelstwa, narodowości, źródeł utrzymania, gospodarstwa domowego oraz wyposażenia domu/mieszkania.
Czasem spis powszechny przeprowadza się z wyłączeniem warunku powszechności. Wówczas wykorzystuje się metodę reprezentacyjną, a taki rodzaj spisu nazywany jest mikrospisem.
Powszechne spisy ludności w Polsce
Pierwszy spis ludności na ziemiach polskich odbył się w roku 1777 i dotyczył wyłącznie ludności miast I Rzeczypospolitej. Drugi, obejmujący całą ludność z wyjątkiem szlachty i duchowieństwa, miał miejsce 12 lat później. Po utracie niepodległości ludność ziem polskich spisywana była w ramach spisów państw zaborczych. W okresie międzywojennym przeprowadzono dwa spisy powszechne: w 1921 r. (jednak nie obejmował on Wileńszczyzny, Górnego Śląska i ziem, które nie były jeszcze Polsce przyznane) oraz w 1931 r.
Po II wojnie światowej pierwszy spis przeprowadzono już w 1946 r. Nie był to jednak spis imienny, ale sumaryczny o ograniczonym zakresie. Ograniczał się do ustalenia stanu ludności, jej rozmieszczenia i podstawowych cech.
Pełne spisy przeprowadzono natomiast w latach 1950, 1960, 1970, 1978, 1988, 2002 i 2011. Mikrospisy natomiast odbyły się w 1974, 1984 i 1995 r.
Kolejny spis ludności odbył się od 1 kwietnia do 30 czerwca 2021 r. Po raz pierwszy w historii był to obowiązkowy samospis z użyciem internetu (CAWI), uzupełniany metodą wywiadu telefonicznego (CATI) i metodą wywiadu bezpośredniego (CAPI). W wypadku osób, które nie były w stanie się samospisać (np. ze względu na niepełnosprawność, wiek czy stan zdrowia), wprowadzono możliwość uzyskania pomocy rachmistrzów, zarówno bezpośrednio, jak i telefonicznie.
Etapy badania statystycznego
W badaniu statystycznym, a takim są także badania dotyczące demografii, wyróżnia się cztery etapy:
Słownik
dane związane ze zjawiskami, zdarzeniami, dotyczącymi życia i sytuacji osób fizycznych oraz obiektów i działalności podmiotów gospodarki narodowej, w tym dane osobowe pozyskane bezpośrednio od respondentów albo z rejestrów administracji publicznej i rejestrów urzędowych, od momentu ich zebrania na potrzeby wykonywania zadań statystyki publicznej
(z gr. demos – lud, grapho – piszę); dyscyplina nauki, obiektem jej zainteresowania są zjawiska związane z ludnością, które stara się wyjaśnić i znaleźć prawidłowości im towarzyszące
podstawowe badanie i źródło danych z zakresu statystyki ludności, mające na celu zebranie informacji o jej stanie i strukturze według ustalonych cech demograficznych i społeczno‑zawodowych, w oznaczonym momencie, na określonym terytorium
zbiory danych jednostkowych, związanych z podstawowymi zdarzeniami czy procesami demograficznymi, wykorzystywane do celów administracyjnych i będące podstawowym źródłem statystyki ludności