Idealizm subiektywny, obiektywny i absolutny

R1ZufvMuHn84y1

Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna ukazany jest lewym półprofilem. Widać jego głowę i ramiona. Mężczyzna ma starannie zaczesane na czoło i twarz włosy. Jego twarz jest owalna. Okalają ją niewielkie bokobrody. Mężczyzna ma wyraziste oczy i nos. Mężczyzna ubrany jest w surdut z szerokim kołnierzem. Spod niego wystaje mu zawiązany na szyi fontaź.

Trzej najważniejsi idealiści niemieccy XIX wieku – Fichte, Schelling i Hegel – wyszli w swych dociekaniach od idealizmu transcendentalnego Immanuela Kanta. Filozofię Kanta określa się jako idealizmidealizmidealizm z tego względu, że odmawia ona możliwości poznania rzeczy samych w sobie, przez co poznanie przedmiotów zdeterminowane jest przez władze poznawcze. Przedmioty doświadczenia nie są dane w sobie, ale istnieją w doświadczeniu. Są  warunkowane przez podmiotowe władze poznawcze i konstytuowane przez podmiot. Kant koncentrował się na świecie zjawiskowym, czyli fenomenalnymfenomenfenomenalnym, a ściśle rzecz biorąc: analizował pojęcia, za pomocą których nasz umysł konstruuje ten świat − jego teorię nazwano później mianem idealizmu subiektywnego, ponieważ pojęcia (ideeideeidee) odgrywają tu zasadniczą rolę, znajdując się tylko w podmiocie poznającym.

Modyfikacja stanowiska Kanta

R1GUibG9ZjYWq1

Obraz przedstawia wysoki cyprys przy drodze, po której jedzie dorożka oraz spaceruje para ludzi. W tle widoczna jest wiejska chata. Za cyprysem na nocnym niebie świecą gwiazdy.

Niemiecki idealizm wieku XIX  był zwrotem w stronę zainteresowań metafizycznychmetafizykametafizycznych. Hegla, Fichtego i Schellinga łączyła pasja zrozumienia tego, co absolutne. Chcieli poznać świat realny, czyli nie taki, który się jawi, lecz taki, który istnieje obiektywnie, nawet jeżeli żadnemu człowiekowi nie ukazuje się w swej całej prawdzie. Ich teorie określa się mianem idealizmu obiektywnego, dowodzili bowiem, że światu fenomenalnemu konstruowanemu przez Kanta przysługuje realne istnienie. Znosili tym samym różnicę między światem realnym (noumenalnymnoumennoumenalnym) a światem fenomenalnym. Dla nich istniał tylko Kantowski świat fenomenalny, którego elementem kluczowym były konstytuujące go pojęcia (idee).

Stanowisko Hegla jest tu najbardziej radykalne, dlatego określa się je mianem idealizmu absolutnego – dowodził on nie tylko tego, że pojęcia istnieją realnie, ale że są podstawą (esencją) wszystkiego, co istnieje – nawet tego, co materialne (kamień, drzewo), jest tylko jakaś formą uobecniania się pojęcia.

Jak jednak od idealizmu subiektywnego można przejść do idealizmu obiektywnego, a nawet absolutnego, nie popadając na powrót w metafizykęmetafizykametafizykę, którą Kant zakwestionował? Jest to możliwe dzięki dwóm prostym posunięciom. Po pierwsze, należy wykreślić ze słownika filozoficznego pojęcie noumenunoumennoumenu, czyli rzeczy samej w sobie. Jest to pojęcie wewnętrznie sprzeczne i już Fichte się go pozbywa, twierdząc że świat, który znamy, jest po prostu zjawiskowy (fenomenalny), konstruowany za pomocą pojęć − nie ma żadnego innego świata (gdybanie o czymś, co mogłoby istnieć, ale my nie możemy tego poznać, to niedorzeczność).

Idealiści niemieccy pytali też, kto właściwie konstruuje świat. Kant, zakorzeniony mocno w sporach epistemologicznychepistemologiaepistemologicznych, przyjął za oczywiste, że świat zjawiskowy (fenomenalny) konstruowany jest wewnątrz podmiotu poznającego, czyli w ludzkim umyśle, a więc przez nas samych. Fichte, a za nim inni niemieccy idealiści, dowodzili, że świat zjawiskowy konstruuje byt, istota, siła, która przekracza ludzki umysł. Człowiek może jedynie poprzez intuicję (Fichte) lub za sprawą szczególnych okoliczności (np. historycznych, jak u Hegla) poznać sposób działania tej istoty. U Hegla istotą tą jest Absolut, który nazywa on także Rozumem Absolutnym, Ideą Absolutną lub Duchem Absolutnym. Jest to filozoficzny odpowiednik Boga. To Absolut myśli świat (świat jest myślą Absolutu) i ta myśl przyjmuje postać materialną. Dlatego w świecie obowiązują prawa logiki – prawa, którymi rządzi się myśl. Nie umysł ludzki jednak je wytworzył, byłoby to zupełnie nieprawdopodobne, bowiem ludzki umysł sam został przez nie wytworzony.

Słownik