Przeczytaj
Państwo pełni określone funkcje, które dzieli się na wewnętrzne (prawodawcza, porządkowa, administracyjna, gospodarcza, socjalna i kulturalno‑oświatowa) i zewnętrzne (obrona granic i aktywność na arenie międzynarodowej). Do pełnienia tych zadań potrzebuje jednak pieniędzy, które w dużej mierze gromadzi dzięki obywatelom i przedsiębiorstwom płacącym podatki będące podstawą funduszy publicznych. Zobowiązuje ich do tego art. 84 Konstytucji RP.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie.
Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., dostępny w internecie: sejm.gov.pl [dostęp 6.04.2021 r.].
Finansom publicznym
Zgromadzone kwoty są wydatkowane, a decyzje o tym podejmują przede wszystkim parlament, rząd i jego organy centralne, a także jednostki samorządu terytorialnego.
Finanse publiczneFinanse publiczne są fundamentem systemu finansowego państwa. Jest im poświęcony rozdział X polskiej konstytucji.
Definicja ustawowa
Finanse publiczne zdefiniowane zostały w Ustawie z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. nr 157, poz. 1240 ze zm.). Zgodnie z art. 3 obejmują one:
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznychArt. 3
(…)
procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem, w szczególności:
1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych,
2) wydatkowanie środków publicznych,
3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa,
4) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne,
5) zarządzanie środkami publicznymi,
6) zarządzanie długiem publicznym,
7) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.Źródło: Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, dostępny w internecie: isap.sejm.gov.pl [dostęp 9.03.2021 r.].
Cechy finansów publicznych
Państwu, aby mogło funkcjonować, potrzebna jest władzawładza. Władzy, aby wykonywała scedowane na nią zadania, potrzebne są pieniądze, które uzyskuje od mieszkańców i firm. Z tych przesłanek wynikają cechy finansów publicznych:
-
Państwo używa przymusu ekonomicznego, aby wszyscy zobowiązani do tego prawem płacili podatki.
-
Państwo po to gromadzi finanse publiczne, by zaspokajać potrzeby uznane za publiczne i służące dobru wspólnemu.
-
Finansów publicznych państwo nie gromadzi, by osiągnąć jakiś zysk. Prawo szczegółowo określa źródła pozyskiwania środków publicznych, sposób ich rozdysponowywania, planowanie tych obu procesów i ich wykonywanie.
-
Finanse publiczne poddane są społecznej kontroli, ponieważ władzy nie jest trudno pokusić się o niewłaściwe ich zagospodarowanie.
-
Środki publiczne w stosunku do zasobów osoby prywatnej są ogromne. Z tego powodu mają wielki wpływ na procesy społeczno‑gospodarcze w kraju.
Funkcje finansów publicznych
Funkcja alokacyjna
Alokacja w ekonomii oznacza rozdział zasobów na różne dziedziny i zadania. W przypadku finansów publicznych funkcja alokacyjna związana jest z korygowaniem i uzupełnianiem mechanizmu rynkowego. Przejawem tego jest nakładanie podatków oraz dostarczanie odpowiedniej ilości dóbr publicznych.
Funkcja stabilizacyjna
Związana jest m.in. z ustalaniem wysokości podatków i wydatków państwa. Ma na celu utrzymanie wzrostu gospodarczego w krótszym okresie, a rozwoju gospodarczego państwa w dłuższym okresie.
Funkcja redystrybucyjna
Polega na odpowiednim rozdysponowaniu zgromadzonych zasobów pieniężnych. Jej celem jest niwelowanie społecznie nieakceptowanych różnic dochodowych i majątkowych. Jej przejawem jest wyższe opodatkowanie obywateli bogatszych i wspieranie biedniejszych, a także przekierowywanie większych środków pieniężnych na rozwój regionów mniej rozwiniętych.
Przykładem wykorzystania w praktyce funkcji redystrybucyjnej w Polsce jest tzw. janosikowe, które otrzymują gminy i powiaty z wpłat zamożniejszych samorządów (szacunkowo w 2021 r. janosikowe wyniesie 3,1 miliarda złotych, a największym płatnikiem jest woj. mazowieckie). W Ustawie z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz.U. z 2021 r. poz. 38) zawarte są wskaźniki dotyczące dochodów z podatków, po przekroczeniu których jednostki samorządu terytorialnego są zobowiązane odprowadzać część swoich dochodów do budżetu państwa. Pieniądze te stanowią rezerwę celową budżetu państwa. Jest ona przeznaczana na pomoc biedniejszym samorządom. Według danych budżetowych założono, że w 2021 roku przychody z tzw. janosikowego wyniosą 3,1 mld złotych, największym płatnikiem ma być województwo mazowciekie.
Budżet państwa
Dokument, w którym zatwierdzono rozpisane dochody i wydatki związane z finansami publicznymi, nosi nazwę Ustawy budżetowej, a potocznie zwany jest budżetem państwa. Ze względu na wyjątkowy charakter tej ustawy jej uchwalenie następuje w wyniku szczegółowej, wieloetapowej procedury. Nieuchwalenie ustawy w odpowiednim terminie może skłonić Prezydenta RP do skrócenia kadencji sejmu.
Budżet państwa obejmuje wszystkie dochody i wydatki na konkretny rok budżetowy trwający od 1 stycznia do 31 grudnia. Jest też jedynym tego typu dokumentem obejmującym całość finansów państwa. Jest obowiązkowo przedstawiany opinii publicznej, dzięki czemu społeczeństwo może kontrolować jego wykonywanie. Ponadto nie powinien być w trakcie roku zmieniany ani wydatki nie powinny przekraczać dochodów. Jednak zdarza się, że np. z powodu klęsk żywiołowych, jest nowelizowany w trakcie roku. Często też nie przestrzega się ostatniej przytoczonej zasady – zrównoważenia budżetu. W wielu państwach, m.in. w Polsce, latami wydatki przekraczają dochody, a tzw. dziura budżetowa jest łatana pożyczkami zagranicznymi i emisją papierów wartościowych dłużnych (obligacji skarbowych).
Słownik
dobra, do których powinien mieć dostęp każdy, z konsumpcji których trudno jest kogokolwiek wykluczyć, i nie są czymś, o co ludzie konkurują, dlatego oczekuje się, że będzie je dostarczać państwo
procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem; polegają na gromadzeniu, podziale i wydatkowaniu przez różne podmioty publiczno‑prywatne zasobów finansowych w celu zaspokajania różnorodnych potrzeb społecznych i gospodarczych, zarówno zbiorowych, jak i indywidualnych
ogół powiązań pomiędzy popytem i podażą oraz popytem i ceną
proces zmian w gospodarce powodujący po dłuższym czasie zmiany w strukturze gospodarki
możliwość wywierania wpływu na zachowania ludzi lub grup czy zbiorowości społecznych niezależnie od tego, czy jest to zgodne z ich wolą bądź interesem
zwiększenie ilości produkowanych dóbr i świadczonych usług w ciągu roku