Przeczytaj
Pan Tadeusz, chyba najpopularniejsze dzieło Mickiewicza, powstał z tęsknoty za krajem lat dziecinnych
. Jest to opowieść szlachecka pełna zachwytów nad krajobrazem i przyrodą Litwy. Główna historia sporu o zamek między Hrabią i Sędzią Soplicą i zajazdu na Soplicowo jest tłem dla innych wydarzeń: przygotowywanego przez Księdza Robaka powstania na Litwie, historii życia Robaka – pokutującego za swą burzliwą przeszłość Jacka Soplicy, rodzącego się uczucia między Tadeuszem z Sopliców a Zosią z Horeszków czy romansu Tadeusza i Telimeny.
Adam Mickiewicz przedstawił okoliczności powstania Pana Tadeusza w „Epilogu”. Oprócz tęsknoty za ojczyzną utwór miał być przejawem żałoby poety po klęsce powstania. Jego celem było wzbudzenie skruchy i żalu wśród rodaków, którzy nie przyłączyli się do zrywu:
Biada nam zbiegi, żeśmy w czas morowy
Lękliwe nieśli za granice głowy.
Przywołanie w eposie obrazów ojczystej ziemi i przypomnienie historycznych wydarzeń miało obudzić w Polakach przebywających na emigracji świadomość patriotyczną.
Pan Tadeusz był również pewnym projektem politycznym i kulturowym, którego zalążki zaczęły się pojawiać w pismach Adama Mickiewicza podczas jego pobytu na emigracji począwszy od lat 30 XIX w. Była to koncepcja dotycząca przyszłości Polski i roli chrześcijaństwa w jej historii. Wizję tę wzmocniła późniejsza znajomość z Andrzejem Towiańskim, orędownikiem odnowy chrześcijańskiej świata, którego Mickiewicz poznał w 1941 r. Pisał o nim w ten sposób w liście do swojego przyjaciela, Ignacego Domeyki, przebywającego w Chile:
List do Ignacego DomeykiPrzybył tu z Litwy człowiek, którego ja uważam za proroka, który jest składem dziwnych tajemnic Bożych i ma wiele mocy, bo żonę moję, która była ciężko chora, zaraz modlitwą uzdrowił. On tedy przepowiada nam przyszłość wielką, a naprzód wojnę wielką i mającą rychło nastąpić. Z czasów mnie naznaczonych wnoszę, że nim do Europy przybędziesz, już się wypadki zaczną i chorągiew nasza będzie powiewać w marszu do Polski...
Źródło: Adam Mickiewicz, List do Ignacego Domeyki, s. 149. Cytat za: Jacek Łukasiewicz, Mickiewicz, Wrocław 1996.
Mickiewicz był wykładowcą na uczelni w Lozannie, współtworzył też katedrę literatury słowiańskiej w paryskim College de France. Poparcie dla Towiańskiego i jego idei było przyczyną zawieszenia Mickiewicza w obowiązkach wykładowcy. Odtąd poeta angażował się w pozyskiwanie zwolenników dla „Sprawy Bożej”, był nawet z posłannictwem u papieża Piusa IX i założył zastęp mającego powstać legionu. Jego poglądy nie spotkały się ze zrozumieniem władz francuskich i Mickiewicz musiał się ukrywać przed represjami. W 1855 roku udał się do Turcji, gdzie miał wspierać powstanie polskiego legionu do walki z Rosją. Zmarł w Stambule w listopadzie 1855 roku.
Soplicowo i jego wizja równowagiMickiewicz z perspektywy przegranej insurekcji (a klęska ta sprowadziła na Polaków poczucie kresu, jakiego nie doznawano chyba nawet po III rozbiorze) postrzega wieś, rolnictwo, świat rustykalnyrustykalny jako jedyną przestrzeń, w której rodacy mogą podtrzymywać „polski wzór istnienia” i realizować „polski sposób życia”. Można by przy tym utrzymywać, że skoro wypowiedzi dyskursywnewypowiedzi dyskursywne Mickiewicza z tych lat zawierają treści antyurbanistyczne, filipikifilipiki przeciw „cywilizacji kupieckiej” i nawet akcenty antyokcydentalneantyokcydentalne, twórca Pana Tadeusza oferuje braci emigranckiej z jednej strony godność apostołów wolności i wiary, z drugiej – kojącą obietnicę polskiej idylli.
W istocie mamy do czynienia z poetycką transpozycjątranspozycją podstawowej i powszechnie podzielanej idei polskiego romantyzmu polistopadowego: oczekiwania na przełom dziejowy, który wniesie ewangeliczny ład do świata polityki. Przyszłość Polski wysłużonej ofiarą Legionów (ofiarą zasługi, lecz także ofiarą przebłagalną za anarchię szlachecką, za niewolę stanową, za targowicką zdradę); przyszłość Polski zagospodarowanej przez ludzi podobnych Tadeuszowi i Zofii to właśnie świat, w którym ewangeliczne błogosławieństwa z Kazania na górze staną się źródłem norm dla wszelkich relacji międzyludzkich, nie wyłączając stosunków społecznych i politycznych.
Źródło: Bogusław Dopart, Soplicowo i jego wizja równowagi, dostępny w internecie: https://teologiapolityczna.pl/boguslaw-dopart-soplicowo-i-jego-wizja-rownowagi.
Słownik
(łac. occidentalis – zachodni) – przeciwny kulturze Zachodu
gwałtowne mowy oskarżycielskie; nazwa pochodzi od mów Demostenesa przeciwko władcy Macedonii Filipowi II, który zagrażał suwerenności Aten i całej Grecji
(łac. rusticalis) – mający cechy wiejskie
(łac. transponere – zmienić pozycję czegoś) – zmiana charakteru utworu, obiektu itp.; też: to, co powstało w wyniku takiej zmiany
(łac. discursus – bieganie tam i z powrotem) – mająca cechy naukowe, ale także: będąca częścią dyskusji