Czy Pan Tadeusz był ucieczką od historii i wyrazem melancholii, czy elementem projektu budowania polityki? Czy mityzacja polskiej rzeczywistości w utworze miała służyć stworzeniu utopii?

Poemat Mickiewicza, często omawiany jako opowieść o raju utraconym i próba zatrzymania czasu zawiera w sobie intencję stworzenia nowego raju na fundamentach najbardziej wartościowych polskich tradycji. Przekonanie autora o celowości historii i roli Polski w odnowie Europy prowadzi do odczytania Pana Tadeusza jako wizji o charakterze politycznym. Rozbudzenie świadomości patriotycznej rodaków stanowiło wstęp do odzyskania poczucia wspólnoty i zaangażowania w tworzenie przyszłości.