Przeczytaj
Dzieci w getcie warszawskim
Dzieci mieszkające w warszawskim getcie
Źródło: domena publiczna.
W kilkuset polskich miastach w czasie II wojny światowej Niemcy wydzielili i zamknęli dzielnice, w których utworzyli pilnie strzeżone getta (źródła podają od 400 do 600 gett na terenie przedwojennych granic Polski). Umieszczano w nich ludność żydowską. Stworzenie gett było jednym z etapów zaplanowanej przez nazistów całkowitej zagłady europejskich Żydów. Powstałe w listopadzie 1940 roku getto warszawskie było największym w całym Generalnym Gubernatorstwie – w 1941 roku w jego granicach żyło prawie pół miliona Żydów., Dramatyczne warunki Zdjęcie przedstawia dużą grupę stłoczonych ludzi idących brukowaną ulicą. Ludzie niosą ze sobą walizki, torby, tobołki. Grupę eskortują niemieccy żołnierze z bronią.Przymusowe przesiedlenie ludności żydowskiej do getta warszawskiego
Źródło: domena publiczna.
Ogromna liczba ludzi na niewielkiej przestrzeni, reglamentacja żywności, brak dostępu do opieki medycznej skutkujący szerzącymi się chorobami zakaźnymi, terror władz niemieckich sprawiały, że warunki życia w dzielnicy żydowskiej dramatycznie pogarszały się z dnia na dzień. Irena Birnbaum – żydowska nastolatka dorastająca w warszawskim getcie, zapisała w swoim dzienniku:
„Gdyby Dante żył w naszych czasach [...] znalazłby tu natchnienie do swojego Piekła”.
Irena Birnbaum, Non omnis moriar, Warszawa 1982, s. 74.
W wyjątkowo trudnej sytuacji znajdowały się w getcie dzieci. Głodne, często pozbawione jakiejkolwiek opieki, funkcjonowały w poczuciu nieustannego zagrożenia., Śmierć głodowa Zdjęcie przedstawia dwójkę małych dzieci. Dzieci są w łachmanach. Siedzą przy ścianie kamienicy, przytulone do siebie. Przed nimi stoi stara, otwarta puszka.Głodujące żydowskie dzieci w getcie warszawskim. Od 1942 roku grupa żydowskich lekarzy prowadziła w getcie warszawskim badania dotyczące głodu. Ich wyniki były przekazywane poza getto.
Źródło: fot. Bundesarchiv, N 1576 Bild-003 / Herrmann, Ernst / CC-BY-SA 3.0, twojahistoria.pl.
Starano się je umieszczać w domach sierot, świetlicach lub tzw. schroniskach dla uchodźców:
„Te schroniska to samo dno piekła. Pomieszczenia są nieopalane, bez szyb, nie ma kanalizacji. Wtłoczono tam ludzi spoza Warszawy [...]. Dzieci, często sieroty albo półsieroty, stanowią niemal połowę mieszkańców. [...] chorują na wszelkie możliwe choroby: tyfus, czerwonkę, gruźlicę. Zawszone, zaświerzbione, otępiałe z głodu, nie rozmawiają ze sobą, ożywiają się tylko w czasie wydawania posiłków. Skaczą przez stoły i ławki, rzucając się na jedzenie, wyrywając je innym dzieciom. [...] Setki maluchów dotkniętych przeróżnymi plagami i chorobami, owiniętych w łachmany i stare portki, obszarpane kreatury, których świat nie widział”.
Anna Bikont, Sendlerowa. W ukryciu, Wołowiec 2017, s. 86–87.
Dodatkowym zagrożeniem była polityka władz niemieckich, które traktowały żydowskie dzieci jako bezużyteczne, jeśli nie były w stanie pracować. Oznaczało to, że były wywożone do obozów zagłady w pierwszej kolejności. Dramatyczna sytuacja Żydów w getcie warszawskim była znana nie tylko Polakom działającym w konspiracji, ale także innym mieszkańcom aryjskiej strony, którzy przejeżdżając tramwajem przez dzielnicę żydowską, widzieli, co dzieje się po drugiej stronie.
Działalność Ireny Sendlerowej i jej łączniczek
Irena Sendlerowa powtarzała często:
Jak ktoś tonie, trzeba mu podać rękę. A w czasie wojny cała Polska tonęła we krwi. Żydzi tonęli podwójnie. Żydowskie dzieci – potrójnie.
Indeks górny Anna Bikont, Sendlerowa. W ukryciu, Wołowiec 2017, s. 5. Indeks górny koniecAnna Bikont, Sendlerowa. W ukryciu, Wołowiec 2017, s. 5.
Irena Sendlerowa, z domu Krzyżanowska – córka lekarza i oddanego działacza społecznego, który bezpłatnie leczył swoich najbiedniejszych pacjentów, od dziecka miała zacięcie społecznikowskie. Po przerwaniu studiów polonistycznych najpierw podjęła pracę w Sekcji Opieki nad Matką i Dzieckiem Obywatelskiego Komitetu Pomocy Społecznej Wolnej Wszechnicy Polskiej pod kierownictwem Heleny RadlińskiejHeleny Radlińskiej, później w Zarządzie Miejskim m.st. Warszawy. Do jej podstawowych obowiązków należało sprawowanie opieki nad matkami posiadającymi nieślubne dzieci oraz mieszkańcami osiedla dla bezrobotnych i bezdomnych na Annopolu.
Po wybuchu II wojny światowej Irena Sendlerowa wraz ze swoimi współpracownikami szybko zaangażowała się w niesienie pomocy warszawskiemu gettu, w którym znaleźli się także jej przyjaciele. Będąc posiadaczką upoważnienia wydanego przez władze niemieckie, mogła swobodnie poruszać się po dzielnicy żydowskiej. Organizowała przepustki dla chcących uciec z getta Żydów, przemycała pożywienie, lekarstwa, w tym bezcenne wówczas szczepionki WeiglaWeigla na tyfustyfus. W 1943 roku została aresztowana przez gestapo. Dzięki zaangażowaniu współpracowniczek i łapówce zorganizowanej przez Żegotę udało ją się wydostać z więzienia na Pawiaku, gdzie była bita i torturowana. Po wybuchu powstania warszawskiego pracowała jako pielęgniarka w punkcie sanitarnym.
Literaturoznawca Michał Głowiński, zawdzięczający swoje życie w dużej mierze właśnie Sendlerowej, wspominał:
Pamiętam jej wizytę w getcie. [...] Była młoda, drobna, ładna, zdecydowanie ładna. I moja babka powiedziała do niej: „Pani Ireno, jak pani przychodzi do tego mieszkania, to tak jakby do domu wchodził uśmiech”.
Indeks górny Anna Bikont, Sendlerowa. W ukryciu, Wołowiec 2017, s. 111–112. Indeks górny koniecAnna Bikont, Sendlerowa. W ukryciu, Wołowiec 2017, s. 111–112.
W 1942 roku rozpoczęła się w getcie warszawskim wielka akcja wysiedleńcza, w wyniku której około 75 proc. jego mieszkańców zostało wywiezionych do obozów śmierci.
Reakcją Polaków zaangażowanych w pomoc ludności żydowskiej było utworzenie Rady Pomocy Żydom „Żegota”, która łączyła reprezentantów stronnictw politycznych związanych z rządem londyńskim oraz przedstawicieli partii żydowskich. Działacze „Żegoty” zajmowali się m.in. udzielaniem pomocy finansowej Żydom ukrywającym się po aryjskiej stronie, zdobywaniem metryk chrztu, organizacją mieszkań, pożywienia, opieki medycznej.
Sendlerowa jeszcze przed rozpoczęciem współpracy z organizacją wraz z grupą zaufanych osób pomagała Żydom, organizowała schronienie wyprowadzanym z getta dzieciom. Kiedy została kierownikiem referatu dziecięcego w „Żegocie”, jej działania otrzymały finansowe i organizacyjne wsparcie, co pozwalało działać na większą skalę.
Irena Sendlerowa nigdy nie wymieniła dokładnej liczby dzieci, które zostały uratowane przez nią i jej współpracowników. Szacuje się, że udało się ocalić około 2,5 tysiąca żydowskich dzieci oraz wspomóc wielu dorosłych Żydów chcących się wydostać z getta bądź ukrywających się po aryjskiej stronie. Irena Sendlerowa często powtarzała, że było ich za mało.
W 1965 roku otrzymała tytuł Sprawiedliwej wśród Narodów ŚwiataSprawiedliwej wśród Narodów Świata. W 2003 roku Prezydent RP przyznał Irenie Sendlerowej Order Orła BiałegoOrder Orła Białego „za bohaterstwo i niezwykłą odwagę oraz za szczególne zasługi w ratowaniu życia ludzkiego”Indeks górny 11Indeks górny 11.
Słownik
(aryjski = pochodzący z białej rasy, mający jasną skórę) – obszar miasta zamieszkiwany przez ludność nieżydowską, w Warszawie przez Polaków, na którym nie wolno było przebywać Żydom
(łac. permanens) – nieprzerwanie trwający
(fr. réglamentation) – regulowanie bądź ograniczanie kupna, produkcji lub sprzedaży pewnych artykułów. W czasie okupacji niemieckiej reglamentacja była przede wszystkim elementem polityki dyskryminacji Polaków i Żydów. Na kartki sprzedawano cukier, czarny chleb, mąkę, marmoladę, kawę zbożową, ziemniaki, tłuszcz i mięso.
(niem. Schmalz – smalec, w gwarze złodziejskiej szmal – pieniądze) – w okresie okupacji hitlerowskiej w Polsce osoba, która wymuszała na kimś, zwykle na Żydzie, okup pod groźbą zadenuncjowania, wydania w ręce Gestapo
(łac. typhus – odurzenie, zaćmienie świadomości) – groźna bakteryjna choroba zakaźna, przenoszona na człowieka przez wszy ludzkie; przyczyna epidemii i śmierci milionów ludzi w historii świata