Trzustka to narząd o długości 12–20 cm i grubości 2–3 cm, położony tuż za żołądkiem. Jej masa wynosi 70–100 g. Jest gruczołem, który pełni dwie funkcje. Po pierwsze pełni funkcję zewnątrzwydzielniczą: dostarcza do jelita cienkiego enzymy umożliwiające trawienie białek, węglowodanów i tłuszczów. Po drugie pełni funkcję wewnątrzwydzielniczą: produkuje i uwalnia do krwi hormony regulujące poziom glukozy we krwi – insulinę i glukagon. Insulina wytwarzana jest w komórkach gruczołowych trzustki beta (βbeta), a glukagon w komórkach gruczołowych alfa (αalfa).

W ludzkim organizmie insulina to jedyny hormon, który obniża poziom glukozy we krwi. Pod wpływem insuliny glukoza jest w większych ilościach transportowana do komórek całego ciała, a także pobierana przez wątrobę, w której zostaje przekształcona do glikogenu. Proces syntezy glikogenu z glukozy to glikogenogenezaglikogenogeneza glikogenogeneza.

Natomiast glukagon jest hormonem wydzielanym na skutek zbyt niskiego poziomu glukozy we krwi. Oddziałuje m.in. na wątrobę, pobudzając rozkład glikogenu. Gdy powstająca z rozkładu glikogenu glukoza trafia do krwi, podnosi się w niej poziom cukru. Proces ten nosi nazwę glikogenolizyglikogenoliza glikogenolizy.

Stan, gdy poziom glukozy we krwi utrzymuje się powyżej normy, określa się jako hiperglikemięhiperglikemiahiperglikemię, a gdy jest poniżej normy – hipoglikemięhipoglikemia hipoglikemię. Zwykle zaburzenia te spowodowane są niedoborem lub nadmiarem insuliny. Drastyczne obniżenie stężenia cukru we krwi wpływa na upośledzenie funkcji mózgu i prowadzi do utraty świadomości. Podwyższone stężenie jest objawem cukrzycy i może spowodować śpiączkę.

Wątroba to największy gruczoł trawienny w organizmie człowieka. Znajduje się w przedniej, górnej, prawej części jamy brzusznej, poniżej płuc i przykryta jest żebrami. Ma 22–24 cm w wymiarze poprzecznym i 15–20 cm w wymiarze podłużnym. Jej masa wynosi ok. 1500–1700 g u dorosłego mężczyzny, a u kobiety – 1300–1500 g.

Narząd ten pełni funkcję centrum metabolicznego organizmu, ponieważ zachodzą w nim liczne przemiany, m.in.: rozkład zbędnych hormonów, unieszkodliwianie toksycznych substancji, takich jak leki i alkohol, magazynowanie żelaza, witaminy BIndeks dolny 12₁₂ i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, wytwarzanie większości białek osocza krwi oraz przemiany amoniaku w cyklu mocznikowym do mocznika.

Dwie najważniejsze funkcje wątroby to wychwytywanie i magazynowanie glukozy oraz produkcja żółciżółć żółci. Ta druga funkcja została szczegółowo opisana w e‑materiale: Żółć – powstawanie, wydzielanie i funkcjePBsgvxBxRŻółć – powstawanie, wydzielanie i funkcje.

Do wątroby trafia glukoza pochodząca z trawienia węglowodanów, dostarczanych organizmowi wraz z pokarmem. W wątrobie nadmiar glukozy jest magazynowany w postaci glikogenu. W momencie spadku poziomu glukozy we krwi, na skutek jej zwiększonego zużycia przez komórki różnych narządów, w tym mięśni, dochodzi do uwalniania glukozy z glikogenu. Uwolniona glukoza trafia do krwi.

R1LVliVai76Rb

Ilustracja przedstawia wyróżnioną wątrobę na tle półprzezroczystego organizmu człowieka. Wątroba znajduje się pod przeponą, jej większa część jest w prawym podżebrzu. Wątroba ma czerwonobrązowy kolor. Składa się z dwóch płatów, jeden jest większy od drugiego.

Glukoza stanowi główny substrat oddychania komórkowego – podstawowego procesu, w którym komórki produkują energię magazynowaną w postaci wysokoenergetycznych wiązań w cząsteczkach ATPATP (adenozyno‑5′-trifosforan)ATP. Właśnie dlatego utrzymywanie stężenia glukozy we krwi na względnie niezmiennym poziomie ma istotne znaczenie dla organizmu. Proces ten zachodzi dzięki współdziałaniu dwóch gruczołów: trzustki i wątroby.

RpmmqBJuuZoFG

Schemat przedstawia proces utrzymania odpowiedniego stężenia glukozy we krwi. Na środku w żółtej ramce jest napis. Prawidłowe stężenie glukozy we krwi. 70–110 miligramów glukozy na 100 mililitrów. Nad i pod ramką narysowane są koliste schematy ze strzałkami. Ten na górze przedstawia proces utrzymania odpowiedniego stężenia glukozy we krwi w przypadku jej wzrostu, a ten dole w przypadku jej spadku. Górny proces przedstawia się następująco. 1. Stężenie glukozy we krwi wzrasta (tak jak po jedzeniu). 2. Komórki B trzustki wydzielają insulinę do krwi. Obok narysowana jest trzustka. Ma podłużny, nieregularny kształt i żółty kolor. 3. Pod wpływem insuliny zwiększa się transport glukozy do komórek organizmu. Obok narysowane są jasnoróżowe komórki. Pod wpływem insuliny wątroba zostaje pobudzona do magazynowania glukozy w postaci glikogenu. Obok narysowana jest wątroba. 4. Stężenie glukozy we krwi spada. Stężenie glukozy we krwi jest ponownie prawidłowe. Dolny proces przedstawia się następująco. 1. Stężenie glukozy we krwi spada (tak jak po głodzie). 2. Komórki A trzustki wydzielają glukagon do krwi. Obok jest narysowana trzustka. 3. Pod wpływem glukagonu zwiększa się rozpad glikogenu w wątrobie i uwalnianie glukozy do krwi oraz zmniejsza się pobieranie glukozy przez komórki. Obok narysowana jest wątroba. 4. Stężenie glukozy we krwi wzrasta. Stężenie glukozy we krwi jest ponownie prawidłowe.

Słownik