Wiek XIX

Wiek XIX był czasem niezwykłego przyspieszenia rozwoju cywilizacyjnego i technicznego. Zastosowanie w praktyce odkryć poprzedniego stulecia, jakim było np. opracowanie przez Jamesa Watta maszyny parowej, doprowadziło do upowszechnienia nowego środka lokomocji – kolei parowej.

RMVB4KR1sZLd9

Rysunek przedstawia tramwaj parowy złożony z kilku wagonów, napędzany prostą formą lokomotywy z wysokim kominem, z którego wydobywa się dym. Na przedzie parowozu siedzi mężczyzna kierujący pojazdem, z tyłu inny mężczyzna. W wagonach siedzą ludzie. Obok porusza się mężczyzna na rowerze oraz inni przechodnie.

R1XdSARmNO2ce1

Na zdjęciu znajduje się telegraf elektryczny. W górnej części znajduje się wałek, na którym nawinięta jest rolka papieru, poniżej część mechaniczna z dziurkaczem. Z prawej strony manipulator umożliwiający nadawanie sygnału.

Zbudowanie na początku wieku telegrafu umożliwiło szybsze porozumiewanie się na odległość. Udoskonalił tę komunikację kolejny wynalazek – telefon. Rewolucja techniczna przyniosła udogodnienia w codziennym życiu, ale była też przyczyną podziałów społecznych. Między bogatymi ludźmi, korzystającymi z przywilejów cywilizacji, a biedotą, która do nowinek nie miała dostępu, tworzyła się przepaść. Narastające problemy społeczne stały się ważnym tematem literatury i sztuki.

Konsekwencje powstania styczniowego w zaborze rosyjskim

R8FCefMH2bMcS

Zdjęcie przedstawia grupę powstańców zgromadzonych wokół żołnierza trzymającego sztandar. Powstańcy rozglądają się dookoła. Każdy ma w dłoniach broń, jeden celuje strzelbą przed siebie. Wokół dym przysłaniający gęstwinę lasu.

Idee pozytywizmu, ewolucjonizmuewolucjonizmewolucjonizmu i liberalizmuliberalizmliberalizmu zyskały w Polsce szczególne uznanie po upadku powstania styczniowego w 1864 r. Wybuchło ono na ziemiach zaboru rosyjskiego i objęło je w całości. Po klęsce powstańcy doświadczyli ostrych represji – konfiskowano im majątki i zsyłano ich na Syberię. Rozpoczęła się akcja wynaradawiania Polaków. W urzędach i szkołach wprowadzono zakaz używania języka polskiego. Wszystkie publikacje poddano ostrej cenzurze, która tropiła m.in. wszelkie wzmianki o niepodległości Polski. Warszawa stała się prowincjonalnym miastem na obrzeżach carskiej Rosji, w guberni nazywanej Krajem Nadwiślańskim (ros. Priwislinskij Kraj).

RlYpe3qtCwyFN

Na obrazie znajduje się pomieszczenie, w którym na ławkach oraz na ziemi siedzą mężczyźni, kobiety i dzieci w różnym wieku. Ubrani są w płaszcze, niektórzy na głowach mają czapki. Wydają się zmęczeni i zmarznięci. Z tyłu widać znajduje się żołnierz trzymający karabin z bagnetem. Inny żołnierz siedzi i paląc papierosa przegląda papiery. Na ścianie wiszą obrazy.

Równocześnie na mocy carskiego ukazu, skierowanego przeciw szlachcie odgrywającej w powstaniu dominującą rolę, uwłaszczeni zostali chłopi. W praktyce oznaczało to przydzielenie każdej chłopskiej rodzinie małego skrawka ziemi, który jednak nie dawał jej możliwości utrzymania. Nowe prawo spowodowało też gwałtowne pogorszenie się sytuacji materialnej wielu rodzin szlacheckich.

Jedną z konsekwencji tych zdarzeń były po roku 1864 masowe migracje ludności ze wsi do miast. Biedota wiejska przybywająca do miast wchodziła w szeregi rodzącego się proletariatu. Sprzyjał temu szybki rozwój przemysłu. Postęp w tej dziedzinie przyczynił się też do wzrostu znaczenia mieszczaństwa i najbogatszej klasy – burżuazji. Natomiast głównie ze zubożałej szlachty wywodziła się nowa klasa społeczna – inteligencja. Byli to ludzie wykształceni, którzy utrzymywali się z pracy umysłowej (lekarze, adwokaci, inżynierowie, dziennikarze). Inteligencja stanowiła klasę otwartą, to znaczy, że o przynależności do niej decydowało nie pochodzenie, lecz wykształcenie.

Konsekwencje powstania styczniowego w zaborze pruskim i w Galicji

Na terenie zaboru pruskiego w tym czasie zaostrzyła się polityka germanizacyjna: po objęciu władzy przez Ottona von Bismarcka prawie usunięto język polski ze szkół, sądownictwa i urzędów. W 1885 kolejnym krokiem były tzw. rugi pruskie – masowe wysiedlenia Polaków, którzy nie posiadali obywatelstwa niemieckiego. Wszystkie te wydarzenia spotykały się z oporem polskiego społeczeństwa, które na Śląsku i w Wielkopolsce broniło się przed wynarodowieniem. Równocześnie następował bardzo szybki rozwój gospodarczy tych regionów.

R1dMACO2OCm7V

Obraz przedstawia wiejską rodzinę idącą błotnistą drogą. Dwie kobiety w chustach na głowie, jedna niesie dziecko. Mała dziewczynka idzie przodem niosąc jakiś obraz. Z boku idzie dwóch mężczyzn, z których jeden podnosi rękę na pożegnanie. Za nimi idą inni ludzie. Z boku stoi żołnierz na koniu w pruskim hełmie oraz starszy mężczyzna z brodą. W tle znajduje się wiejska chata i kościół.

Najwięcej swobód politycznych mieli Polacy w zaborze austriackim, nazywanym Galicją. Władze monarchii austrowęgierskiej w 1867 r. nadały Galicji autonomię, głównie w sferze kultury. Ważnymi ośrodkami polskości były Kraków i Lwów. Działały tu polskie samorządy, urzędy i dwa uniwersytety.

Hasła polskiego pozytywizmu

R1Wx0GxSbw5k41

Zdjęcie przedstawia mężczyznę w średnim wieku z rozczesanymi na boki włosami, wąsem i bujną brodą. Ubrany jest w ciemny płaszcz.

Po upadku powstania styczniowego w polskiej myśli politycznej i publicystyce znalazły wyraz stanowiska odmienne od koncepcji i postulatów romantycznych. Inaczej niż romantycy, którzy stawiali sobie maksymalistyczne cele – w tym najważniejszy – odzyskania niepodległości, pozytywiści wybrali minimalizmminimalizmminimalizm i realizmrealizmrealizm.

Skoncentrowali się na celach możliwych do osiągnięcia w bliskiej perspektywie.

Wyjątkowo ważną rolę w sformułowaniu ideologii i społecznego programu pozytywizmu w Polsce odegrali intelektualiści związani z Warszawą – dlatego zjawisko to zostało określone jako pozytywizm warszawskipozytywizm warszawskipozytywizm warszawski.

Więcej informacji na ten temat znajdziesz w lekcji: Polskie programy pozytywistyczne. Filozofia pozytywizmu.

Słownik