W wyniku działalności lądolodu powstaje krajobraz glacjalny. Jeżeli formy są dobrze zachowane i wyraźne, taki krajobraz nazywamy młodoglacjalnym. Występowanie wielu form polodowcowych, m.in. równin sandrowych, moren czołowych oraz jezior w obniżeniach terenu powstałych w wyniku działalności lądolodu, jest charakterystyczne dla krajobrazu młodoglacjalnego.

Do form glacjalnych (powstałych w wyniku działalności lodu lodowcowego) zaliczamy:

• moreny czołowe – ciągi wzgórz lub wysokie wały utworzone w miejscach dłuższego postoju lodowca. Zbudowane są głównie z gliny zwałowej.

• moreny denne – charakteryzują się mniejszymi różnicami wysokości niż moreny czołowe, są płaskimi lub falistymi powierzchniami powstałymi podczas wycofywania się lądolodu.

W wyniku niszczącej i budującej działalności wód roztopowych lądolodu powstają  formy fluwioglacjalne:

• sandry – powstają przed czołem lądolodu wskutek osadzania materiału, głównie żwirów i piasków. Mogą łączyć się w rozległe równiny sandrowe.

• kemy – zbudowane z piasku i żwiru pagórki o wysokości od kilku do kilkudziesięciu metrów i długości do kilkuset metrów. Utworzyły się w otwartych szczelinach lodowcowych podczas postoju lądolodu.

• ozy – długie, wąskie i kręte wały. Zbudowane są głównie z piasków i żwirów, przykryte sporadycznie warstwą gliny. Formacje te powstają w trakcie postoju lub zanikania lądolodu, gdzie są wynoszone wskutek osadzania piasku i żwiru przez wody płynące pod lądolodem lub w jego szczelinach.

• rynny podlodowcowe – długie i wąskie zagłębienia o stromych zboczach i niewyrównanym dnie. Zostały utworzone pod lądolodem przez erozyjną działalność wód podlodowcowych.

• pradoliny – szerokie doliny równoległe do czoła lądolodu. Zostały wyżłobione przez wody wypływające z lądolodu i wody rzek płynących w jego kierunku.

• drumliny – niewielkie wzgórza o owalnym kształcie zbudowane z gliny, piasków oraz żwirów. Powstają w szczelinach pod lądolodem podczas jego wolnego przesuwania się. Tworzą duże zbiorowiska zwane polami drumlinowymi.

Ostatnie zlodowacenie, które wystąpiło na terenie Europy oraz tworzyło rzeźbę młodoglacjalną wraz z zakończeniem interglacjału eemskiego, nazywamy zlodowaceniem północnopolskim (zlodowacenie Wisły, zlodowacenie bałtyckie, Vistulian). Jest to najmłodsze ze zlodowaceń plejstoceńskich – wraz z zakończeniem zlodowacenia północnopolskiego nastąpił interglacjał współczesny (holocen).

Zlodowacenie północnopolskie (od 115 tys. do 11,7 tys. lat temu) swym zasięgiem obejmowało tereny północnej Polski (ok. 30% powierzchni kraju). Zasięg zlodowacenia bałtyckiego koreluje z występowaniem jezior polodowcowych w Polsce północnej na obszarach Pojezierza Pomorskiego, Pojezierza Mazurskiego oraz Pojezierza Wielkopolskiego.

W trakcie omawianego zlodowacenia lądolód skandynawski trzykrotnie wkroczył na tereny Polski. Okresy te nazywane są stadiałami, natomiast momenty cieplejsze określa się mianem interstadiałów. Wyróżniamy trzy stadiały:

• toruński (90–80 tys. lat temu),

• świecki (67–55 tys. lat temu),

• leszczyńsko‑pomorski (23–11,7 tys. lat temu).

Faza pomorska (16–15,2 tys. lat temu) to okres, w którym zachodził proces recesji (postoju lodowca), czego dowodzą ciągi moren czołowych.

Kilka mniejszych czasz lodowych utworzyło się na Wyspach Brytyjskich, głównie w Szkocji oraz Irlandii. Również na Islandii wytworzył się lodowiec pokrywający całą wyspę.

RaFOX6xYijDSd

Ilustracja przedstawia mapę Europy i części Azji. Na północy Europy i części Rosji zaznaczono obszar zasięgu zlodowacenia północnopolskiego. Zasięg objął Skandynawię bez południowej części Danii, Litwę, Łotwę, Estonię, północne krańce Polski, Niemiec, Białorusi, północno-zachodnią Rosję, północną i środkową Irlandię oraz Wielką Brytanię, Islandię, Wyspy Owcze, Szetlandy.

Zlodowacenie północnopolskie zostawiło za sobą krajobraz młodoglacjalny, czego dowodzą pozostałości po zlodowaceniu, np. rynny polodowcowe, ozy oraz zagłębienia bezodpływowe, w których dochodziło do topnienia oderwanych fragmentów lodowca. Wymienione formy ukształtowania terenu wskazują, iż proces denudacjidenudacjadenudacji oraz erozji nie doprowadził do ich zaniku, co z kolei jest dowodem na młodość krajobrazu. W Skandynawii, Finlandii i Estonii lądolód narastał i przesuwając się na południe, wyrywał bloki skalne oraz szlifował powierzchnie skał. Formy te widoczne są u wybrzeży Szwecji i Finlandii w postaci wielu skalistych wysepek zwanych szkierami. Erozji lodowców zawdzięczają swoje powstanie także fiordydenudacjafiordy norweskie. Są to zalane przez wodę doliny polodowcowe.

Najbardziej charakterystyczną formą rzeźby młodoglacjalnej są niezliczone jeziora na obszarach m.in. Szwecji, Finlandii czy północnej Polski.  Osady moreny dennej w Europie Środkowej i Polsce sięgają średnio 30‑40 m grubości, a miejscami przekraczają nawet 200 m. Na obszarach wielu państw można odnaleźć głazy narzutowe. Są to duże głazy przywleczone przez lądolód z północy Europy. Najlepiej zachowane formy można odnaleźć, przesuwając się ku wyższym szerokościom geograficznym. Wynika to z faktu, że na tych terenach lądolód rzeźbił obszary później zlodowacone. Na terenach środkowej i południowej Finlandii oraz w Szwecji możemy odnaleźć dobrze zachowane ozy i wały moren czołowych. Na obszarach m.in. Saksonii, Niziny Niemieckiej czy na Polesiu występują zaś pradoliny.

Indeks dolny (oprac. na podstawie: geoportal.pgi.gov.pl) Indeks dolny koniec_{(oprac. na podstawie: geoportal.pgi.gov.pl)}

Słownik