RządrządRząd w państwie demokratycznym jest kolegialnym organem decyzyjnym, przez który najpełniej objawia się wola partii lub koalicji rządzącej. Rząd w parlamentaryzmie to centralny organ władzy publicznej złożony z premiera i ministrów, ponoszący za swą działalność odpowiedzialność przed parlamentem.

Charakteryzując Radę Ministrów, używa się również określenia gabinet, w skład którego mogą wchodzić także podsekretarze stanu. Z tego powodu w hierarchicznej strukturze rządu można wyróżniać trzy poziomy:

Premier

RmWnGANCPI1Wo1

Fotografia przedstawiająca dojrzałego mężczyznę ukazanego od piersi w górę. Ma okrągłą twarz, krótkie, rozwichrzone włosy, grzywkę zasłaniającą czoło, jasne, gęste brwi, opadające powieki, zmarszczki wokół oczu, prosty nos, szerokie usta. Ubrany jest w koszulę i marynarkę, na szyi ma zawiązany krawat.

Na czele Rady Ministrów stoi premier (w Niemczech i Austrii – kanclerz). W systemach parlamentarnych o jego powołaniu decyduje wynik wyborów parlamentarnych – zwyczajowo jest on liderem partii zwycięskiej (Wielka Brytania) – lub uzgodnienia międzypartyjne. W tej sytuacji decyzja o zaproponowaniu premiera jest wynikiem uzgodnień koalicyjnych. Koalicje mogą być zawierane przed wyborami lub po ogłoszeniu wyników. Urząd Prezesa Rady Ministrów nie musi być obsadzony przez przedstawiciela partii dominującej w koalicji. Może się tak stać wtedy, gdy w szeregach partii zwycięskiej brakuje lidera o niekwestionowanym autorytecie. Daje to konieczność wzajemnych ustępstw, co zwiększa relewantność partii cieszących się mniejszym poparciem społecznym.

Władza premiera w państwie demokratycznym jest obwarowana różnymi ograniczeniami. Rada Ministrów jako całość (kolegialnie) odpowiada przed parlamentem. Wyjątkiem jest występujący w Republice Federalnej Niemiec system kanclerski – przewiduje on indywidualną odpowiedzialność kanclerza, wobec której odpowiedzialność gabinetu ma charakter wtórny. Ograniczeniem strukturalnym pozycji premiera w parlamentaryzmie jest również fakt kolegialności samej Rady Ministrów. Premier dysponuje tylko jednym głosem przeciwko co najmniej kilkunastu głosom członków gabinetu. Ta sytuacja może mieć duży wpływ na decyzje rządów koalicyjnych, ponieważ premier musi w takiej sytuacji troszczyć się przede wszystkim o trwałość koalicji. Nie można uznać faktu, że to premier proponuje kandydatów na stanowiska ministerialne, za jego realną przewagę. Obsada tych stanowisk też jest często efektem rozmów koalicyjnych. Poza tym Rada Ministrów musi uzyskać wotum zaufaniawotum zaufaniawotum zaufania parlamentu, a to również ogranicza kreacyjne uprawnienia premiera.

Kompetencje

RoC8YLUky4KrY1

Fotografia przedstawiająca mężczyznę w sile wieku ukazanego od piersi w górę. Postać ma owalną twarz, gęste włosy, wysokie czoło, gęste brwi, głęboko osadzone oczy, prosty nos, wąskie wargi. Nosi okulary. Jest ubrany w rozpiętą koszulę i marynarkę. Niewyraźne tło.

W zależności od modelu parlamentaryzmu występującego w poszczególnych państwach, rola premiera może być różna. Porównując pozycję premiera Wielkiej Brytanii i Niderlandów, wyraźnie widać przewagę kompetencji premiera brytyjskiego i stosunkowe niewielkie możliwości działania w Niderlandach.

Premier niderlandzki nie ma kompetencji np. do powoływania i odwoływania ministrów, nie oczekuje się od niego inicjatyw politycznych. Zgodnie z opiniami politologów, ministrowie są wyznaczani przez partie tworzące koalicję, a wszelkie decyzje rządu są konsekwencją przetargów koalicyjnych. W porównaniu z państwami, w których niezbędne jest uzgodnienie koalicji partii tworzących rząd, premier Wielkiej Brytanii ma dużo silniejszą pozycję. Jego kompetencje obejmują nominację ministrów, działanie gabinetu służb cywilnych, ale również kontrolę większości parlamentarnej. W przypadku wielkiej Brytanii ograniczenia władzy premiera wynikają z uwarunkowań wewnątrzpartyjnych. Jako lider partii musi brać pod uwagę jej długofalowe interesy, a to oznacza możliwość usunięcia go z urzędu wskutek wewnątrzpartyjnych przetasowań lub zmiany długofalowej polityki gremium decyzyjnego. Bardzo często na decyzje nominacyjne premiera ma wpływ partia.

Funkcja w Radzie Ministrów

Modele relacji wewnątrz Rady Ministrów można przedstawić w następujący sposób:

Takie modele w rzeczywistości politycznej występują bardzo rzadko, faktyczny układ relacji wewnątrz rządu zależy zarówno od uzgodnień koalicyjnych, jak i przyjętej procedury podejmowania decyzji. Realnie pozycja premiera jest skutkiem dwóch zmiennych:

• formalnej koncentracji władzy w gabinecie lub jej rozproszenia;

• jednopartyjności lub koalicyjnego charakteru rządu.

Biorąc pod uwagę te zmienne, można dostrzec cztery sytuacje realnie występujące:

Pozycja rządu i premiera

Rolę szefa rządu w różnych systemach można również analizować na podstawie konstytucyjnych rozwiązań dotyczących sposobu wyboru gabinetu i jego szefa oraz poziomu zależności rządu od parlamentu, które istotnie różnicują jego pozycję w systemie organów władzy państwowej.

Modele pozycji rządu i premiera:

Koalicja rządowa

Poza prawnymi uregulowaniami, duży wpływ na pozycję premiera mogą mieć również strategie koalicyjne. Dotyczy to przede wszystkim systemów parlamentarnych, w których prawo wyborcze generuje rozdrobniony parlament i utrudnia powstanie jednopartyjnego gabinetu. Jak wynika z badań, pozycja premiera jest najsłabsza, kiedy koalicyjny gabinet dysponuje minimalną większością. W takiej sytuacji łatwo może dojść do sporów wewnątrz koalicji, co prowadzi do utraty władzy. Zadaniem premiera w takich koalicjach jest minimalizowanie obszarów spornych między partnerami. Osłabia to jednak możliwość działań rządu, a zwłaszcza politykę prowadzącą do reform wewnętrznych w państwie czy znaczących zmian w gospodarce.

Inną sytuacją są koalicje nadwyżkowe, oparte na znaczącej liczebnie przewadze nad opozycją. Najczęściej znajduje się w nich większa liczba parlamentarzystów niż to absolutnie niezbędne dla uzyskania większości. Rola premiera jest również trudna, ponieważ musi prowadzić rozmowy i uzgodnienia z wieloma podmiotami. W takich koalicjach możliwość odejścia jednego z partnerów nie stanowi tak dużego zagrożenia dla upadku rządu, ale rolą premiera jest bardziej mediacja i negocjacje niż szefowanie i kontrolowanie pracy ministrów.

Głównym ograniczeniem roli premiera w reżimach demokratycznych jest jego pośrednia zależność od woli wyborców i bezpośrednia od woli partii oraz ewentualnych partnerów koalicyjnych.

System rządów

Pozycja premiera zależy również od modelu reżimu demokratycznego, z jakim mamy do czynienia w poszczególnych państwach. W systemie prezydenckimsystem prezydenckisystemie prezydenckim występuje monizm władzy wykonawczej. Premiera nie ma, a na czele rządu stoi prezydent, który jest niezależny od partii i nie odpowiada przed parlamentem. W tym systemie można mówić o separacji i równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Jest to model charakterystyczny przede wszystkim dla Stanów Zjednoczonych.

W modelu semiprezydenckimsystem semiprezydenckimodelu semiprezydenckim, mimo występowania dualizmu władzy wykonawczej i równoczesnym obsadzeniu funkcji prezydenta i premiera, ten ostatni pełni przede wszystkim funkcje administracyjne i nie ma możliwości nadawania kierunku polityce państwa. Sytuacja zmienia się w okresie kohabitacjikohabitacja, koabitacjakohabitacji, tzn. współrządzenia prezydenta i premiera wywodzących się z dwóch obozów politycznych. W takiej sytuacji rola premiera wzrasta, choć również jego pozycja nie jest najwyższa w państwie. Jest odpowiedzialny politycznie zarówno przed prezydentem, jak i przed parlamentem. Jeśli przyjmiemy, że na jego decyzje wpływają również ewentualnie koalicjanci i partia macierzysta, to możemy spokojnie określić jego rolę jako negocjatora kierującego administracja rządową, a nie samodzielnego polityka wyznaczającego kierunki rozwoju.

REvfDFqs62QHz1

Fotografia przedstawiająca dojrzałą kobietę. Postać przedstawiona jest od piersi w górę. Polityk ma owalną twarz, krótko obcięte włosy z grzywką zakrywającą czoło, przerzedzone brwi, opadające powieki, prosty nos, lekko otwarte usta i głębokie zmarszczki. Ubrana jest w żakiet, na szyi ma srebrny naszyjnik. Niewyraźne tło.

Także w systemie parlamentarnym pozycja premiera zależy od modelu, który został wprowadzony w państwie. Klasyczny parlamentaryzm daje premierowi szerokie kompetencje i uzależnia go przede wszystkim od rozgrywek wewnątrzpartyjnych.

W przypadku systemu kanclerskiego, charakterystycznego dla Niemiec, pozycja kanclerza jest wysoka, ale również odpowiedzialność polityczna jest jednoosobowa i spoczywa na osobie szefa rządu.

We współczesnych państwach demokratycznych trudno mówić o modelowym parlamentaryzmie, stąd uprawnienia szefa rządu w zależności od rozwiązań konstytucyjnych będą się, nawet znacznie, różniły.

Słownik