Przeczytaj
Zbiorowisko roślinneZbiorowisko roślinne** to każde naturalne zgrupowanie różnych gatunków roślin występujących na danym obszarze, stanowiące pewną przestrzenną całość. Ich rodzajem, wyznaczanym z reguły w skali globalnej, są formacje roślinneformacje roślinne, będące typem określonych gatunków roślin charakteryzujących się podobnymi wymaganiami w stosunku do gleby, klimatu i innych czynników abiotycznych. W związku ze zróżnicowaniem klimatu na kuli ziemskiej i związaną z tym zmienną dostępnością wody formacje roślinne swoim położeniem odpowiadają w przybliżeniu układowi stref klimatycznych, ich przykładami są: tundra, tajga, step czy lasy deszczowe. Biomem natomiast nazywamy rozległy obszar o określonym klimacie i szacie roślinnej oraz faunie. Za środowisko części ekosystemów uważa się biotop.
Klimat jest jednym z głównych czynników warunkujących życie i rozwój roślin. Zdecydowana ich większość może rosnąć w temperaturze powyżej 0°C. W klimacie umiarkowanym ciepłym granicą wyznaczającą okres wegetacyjnyokres wegetacyjny jest średnia dobowa temperatura powietrza powyżej +5°C.
Czynniki wpływające na rozmieszczenie zbiorowisk roślinnych:
klimat,
temperatura powietrza,
wielkość opadów atmosferycznych,
dostęp do zbiorników wodnych,
ukształtowanie terenu,
typy gleb.
Zasadnicze znaczenie dla zróżnicowania przestrzennego rozkładu formacji roślinnych na Ziemi ma przebieg temperatury powietrza i opadów w ciągu roku, określający długość okresu wegetacyjnego oraz pośrednio (przez procesy wietrzenia) właściwości fizycznochemiczne gleb decydujące o ich żyzności i zasobności w składniki pokarmowe. Z tego powodu roślinność zmienia się w zależności od stref klimatycznych, odmiany klimatu, a nawet warunków konkretnego obszaru. W każdej strefie roślinnej spotyka się charakterystyczne formacje, ale także ich specyficzne, lokalne odmiany.
Niektóre formacje roślinne występują tylko w jednej strefie klimatycznej (tundra, tajga), inne w kilku strefach. Lasy wkraczają tam, gdzie jest dostateczna ilość opadów, a temperatura najcieplejszego miesiąca przekracza 10°C. W miejscach zbyt chłodnych lub zbyt suchych powstają formacje krzaczaste i bezdrzewne. Granice między formacjami, podobnie jak większość granic w przyrodzie, są nieostre, mają z reguły charakter przejściowy, a niekiedy nawet przekształcają się w osobna strefę o mieszanych cechach środowiska (lasostep, lasotundra).
Nazwa formacji roślinnej | Główne cechy klimatu | Przykładowe rośliny |
Wilgotny las równikowy | gorąco i wilgotno przez cały rok; średnia temperatura wszystkich miesięcy powyżej 20°C, średnia roczna suma opadów powyżej 2000‑3000 mm | palmy, storczyki, liany, bananowce, paprocie drzewiaste, namorzyny, mahoniowiec, heban, kauczukowiec, |
Lasy podrównikowe i zwrotnikowe | gorąco przez cały rok - średnia temperatura wszystkich miesięcy powyżej 20°C, opady poniżej 700 mm tylko w odmianie monsunowej sezonowo pow. 2000 mm | palmy, kolczaste krzewy, wawrzyny, araukarie, eukaliptusy, paprocie drzewiaste, bambusy, dęby, magnolie, drzewa tekowe. |
Sawanna | gorąco przez cały rok - średnia temperatura wszystkich miesięcy powyżej 20°C; dwie wyraźne pory roku: sucha i deszczowa, średnia roczna suma opadów od 100 do 500 mm, tylko lokalnie do 1000 mm | akacje, baobaby, eukaliptusy, kolczaste krzewy, trawy, palmy. |
Gorące pustynie i półpustynie | gorąco w ciągu dnia i chłodno w nocy; średnia roczna temperatura powietrza powyżej 20°C, średnia temperatura powietrza najcieplejszego miesiąca 25‑30°C; brak opadów (nawet przez kilka lat), sporadyczne krótkotrwałe, gwałtowne opady; średnia roczna suma opadów poniżej 200 mm | agawy, rozchodniki, kaktusy, aloesy, w oazach palmy daktylowe |
Roślinność śródziemnomorska (twardolistna, makia) | gorące suche lata i ciepłe deszczowe zimy; średnia temperatura roczna powyżej 10‑15°C, średnia temperatura najcieplejszego miesiąca powyżej 20°C, średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca powyżej 0°C, opady głównie w chłodnej porze roku (średnia roczna suma 400‑1000 mm) | cedry, dęby karłowate, dzikie oliwki, pistacje, mirty, wrzośce, cyprysy, jałowce, wawrzyny, lawendy, pinie, tymianek, rozmaryn. |
Lasy liściaste i mieszane | ciepłe deszczowe lata i chłodne, wilgotne zimy; średnia temperatura najcieplejszego miesiąca do 15‑20°C, najchłodniejszego miesiąca poniżej 0°C; opady całoroczne (500‑1000 mm) | buki, dęby, klony, lipy, jesiony, sosny, grab, jodła, modrzew, świerk |
Stepy i chłodne pustynie | gorące suche lata i mroźne zimy; średnia temperatura najcieplejszego miesiąca do 20°C, średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca ok. -15°C, średnia roczna suma opadów 140‑550 mm, głównie w miesiącach letnich a na obszarach skrajnie suchych 75 - 200 mm | trawy, piołuny, hiacynty, tulipany, czosnek |
Tajga | krótkie ciepłe lata i mroźne zimy; duża zmienność cech klimatu – klimat morski: średnia temperatura najcieplejszego miesiąca do 10°C, średnia temperatura najzimniejszego od -10 do -50 °C, opady całoroczne (500‑1000 mm/rok), klimat kontynentalny: średnia temperatura najcieplejszego miesiąca do 20°C, średnia temperatura najzimniejszego miesiąca od -40°C do -10°C, niewielkie opady (200‑600 mm), głównie letnie | sosny, świerki jodły, modrzewie, cisy, brzozy, olchy, jałowce, mchy, porosty, borówki, wrzosy. |
Tundra | bardzo krótkie chłodne lato i długa mroźna zima; średnia temperatura roczna poniżej 0°C, średnia temperatura najcieplejszego miesiąca poniżej 10°C, okres wegetacyjny trwa 60‑90 dni, średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca poniżej -5⁰C, średnia roczna suma opadów atmosferycznych powyżej 250 mm; opady głównie śnieżne, | brzozy karłowate, wierzby karłowate, wrzosy, borówki, chrobotek reniferowy, krzewinki jagodowe. |
Pustynia arktyczna i antarktyczna | mrozy przez cały rok, bardzo krótkie i chłodne lato tylko na obrzeżach; temperatura najcieplejszego miesiąca poniżej 0°C, natomiast najzimniejszego nawet poniżej -50°C, opady niewielkie, poniżej 150 mm, tylko śnieżne | mchy, wątrobowce, bardzo rzadko trawy, porosty, glony. |
Indeks górny źródło: Państwa roślinne kuli ziemskiej, WSiP, Warszawa 1977. Z. Podbielkowski, Indeks górny koniecźródło: Państwa roślinne kuli ziemskiej, WSiP, Warszawa 1977. Z. Podbielkowski,
Występujące zmiany klimatu powodują zmianę zasięgu formacji roślinnych. W miarę wzrostu temperatur ich granice przesuwają się ku wyższym szerokościom geograficznym lub, w przypadku pięter roślinnych, w górę. Badania NOAA (US National Climatic Data Center) wykazały, że granice stref klimatycznych, przesunęły się w ciągu ostatnich 25 lat zwłaszcza w niskich szerokościach geograficznych o 200‑400 kilometrów od równika w kierunku biegunów. Trudno jednak określić, jak różnorodność biologiczna poszczególnych regionów zmieni się w nowych warunkach - czy gatunki roślinne i zwierzęce zaczną migrować do bardziej sprzyjających regionów, czy też nastąpi znaczący spadek ich liczby. Wyniki badań wskazują, że formacją roślinną zagrożoną największym spadkiem bioróżnorodności staną się lasy tropikalne, natomiast w strefach klimatu umiarkowanego bioróżnorodność będzie wzrastać.
W górach najważniejszym czynnikiem, który wywołuje zmiany pozostałych elementów środowiska, jest klimat, który cechuje się zmienną pogodą, obniżeniem temperatury i zmniejszeniem opadów atmosferycznych wraz ze wzrostem wysokości. Wraz ze wzrostem wysokości bezwzględnej zmieniają się bowiem warunki klimatyczne – obniża się temperatura powietrza, wzrasta roczna suma opadów, skróceniu ulega okres wegetacyjny. Wpływ na elementy klimatu ma także ekspozycja stoków. – Na półkuli północnej do stoków o ekspozycji południowej dopływa większa ilość promieniowania słonecznego niż do stoków o ekspozycji północnej, gdzie panują mniej korzystne klimatyczne warunki rozwoju roślin.
Piętro klimatyczne | Wysokość n.p.m. na południowych stokach | Wysokość n.p.m. na północnych stokach | Średnia roczna temperatura | Piętro roślinne | Zbiorowiska roślinne |
Piętro umiarkowanie chłodne | od podnóży do 1200 m | od podnóży do 1150 m | od 4 do 6°C | regiel dolny | buczyny, dolnoreglowe bory jodłowo‑świerkowe i lasy jodłowe |
Piętro chłodne | od 1200 do 1650 m | od 1150 do 1550 m | od 2 do 4°C | regiel górny | górnoreglowe bory świerkowe |
Piętro bardzo chłodne | od 1650 do 2050 m | od 1550 do 1850 m | od 0 do 2°C | kosodrzewina (kosówki, subalpejskie) | zarośla kosodrzewiny niskiej płożącej odmiany sosny i ziołorośla |
Piętro umiarkowanie zimne | od 2050 do 2350 m | od 1850 do 2200 m | od -2 do 0°C | halne (alpejskie) | łąki wysokogórskie, niskie murawy |
Piętro zimne | od 2350 m do szczytów | od 2200 m do szczytów | od -4 do -2°C | turnie (subniwalne) | mchy, porosty i niskie murawy |
Indeks górny Źródło: M. Hess, Piętra klimatyczne w polskich Karpatach Zachodnich, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1965. Indeks górny koniecŹródło: M. Hess, Piętra klimatyczne w polskich Karpatach Zachodnich, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1965.
Zmianom elementów klimatu towarzyszy zmiana zbiorowisk roślinnych. Polega ona na stopniowym zastępowaniu jednych formacji roślinnych przez inne, lepiej dostosowane do zmieniających się warunków. Poszczególne piętra są zasiedlane przez gatunki przystosowane do warunków klimatycznych panujących w ich obrębie, przy czym różnorodność biologiczna z reguły maleje z wysokością. Zjawisko to nazywane jest piętrowością klimatyczno‑roślinną. Układ pięter roślinnych oraz ich skład gatunkowy nawiązuje do roślinności występującej na danym kontynencie i w danej strefie klimatycznej.
Istnieje pewne podobieństwo między piętrami roślinności (strefowość pionowa), a strefami roślinności (strefowość pozioma). Występuje ono przede wszystkim w strefach pozazwrotnikowych. Przykładowo, piętro regla górnego w Tatrach przypomina strefę tajgi, a piętro subalpejskie – strefę tundry.
Słownik
część roku, w której roślinność może się rozwijać ze względu na dostateczną ilość wilgoci i ciepła. W Polsce jest to okres ze średnią dobową temperaturą powietrza powyżej +5°C
skupisko roślin o określonym składzie gatunkowym roślin, wyróżnione na podstawie kryterium roślinnego lub ekologicznego;
typ zbiorowiska roślinnego typowy dla konkretnego regionu świata;