Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
bg‑cyan

Blok s układu okresowego

1
grupa 1
  • Wodór Z=1

    Wodór w postaci cząsteczkowej gwałtownie reaguje z tlenem. Ich mieszanina w stosunku 1:2 nazywana jest mieszaniną piorunującąmieszanina piorunującamieszaniną piorunującą. Ta reakcja chemiczna biegnie zgodnie z równaniem:

    2 H2+O22 H2O

    Reakcja zachodzi samorzutnie, a w jej wyniku wytwarzane są ogromne ilości ciepła – reakcja egzotermicznareakcja egzotermicznareakcja egzotermiczna.

  • Lit Z=4

    Lit jest najstabilniejszym przedstawicielem metali z grupy pierwszej, to znaczy, że jest najmniej reaktywny w porównaniu do innych przedstawicieli grupy. Metaliczny lit na powietrzu ulega pasywacjipasywacjapasywacji – pokrywa się cienką warstewką tlenku litu na powierzchni. Rozgrzany do temperatury powyżej 100°C reaguje z tlenem, tworząc tym samym tlenek litu zgodnie z równaniem:

    4 Li+O22 Li2O
  • Sód Z=11

    Sód jest bardzo reaktywnym pierwiastkiem. Podobnie do litu, na powietrzu ulega pasywacji – pokrywa się cienką warstewką tlenku sodu na powierzchni. Gwałtownie reaguje z tlenem, dzięki czemu uzyskujemy nadtleneknadtlenkinadtlenek. Ta reakcja chemiczna przebiega zgodnie z równaniem:

    2 Na+O2Na2O2
  • Potas Z=19

    Potas jest pierwiastkiem wysoko reaktywnym. Gwałtownie reaguje z tlenem, w wyniku czego powstaje ponadtlenekponadtlenkiponadtlenek potasu. Reakcja ta przebiega zgodnie z równaniem:

    K+O2KO2
grupa 2
  • Beryl Z=4

    Beryl na powietrzu pokrywa się warstewką tlenku berylu. Z tlenem reaguje po rozdrobnieniu oraz pod wpływem wysokiej temperatury. Reakcja chemiczna przebiega zgodnie z równaniem:

    2 Be+O22 BeO
  • Magnez Z=12

    Magnez jest stabilny na powietrzu. Szybko pokrywa się cienką warstewką tlenku magnezu. Po podgrzaniu do temperatury powyżej 750°C, gwałtownie reaguje z tlenem z wydzieleniem dużej ilości ciepła oraz światła. Reakcja ta zachodzi zgodnie z równaniem:

    2 Mg+O22 MgO
  • Wapń Z=20

    Wapń jest wysoce reaktywnym metalem. Reaguje z tlenem już w temperaturze pokojowej. Dzięki temu otrzymywany jest tlenek wapnia.

    2 Ca+O22 CaO
Ciekawostka

Proszek magnezowy był dawniej używany w fotografii jako źródło światła „flash”. W momencie zapłonu, fotograf szybko robił zdjęcie nawet po zmroku.

bg‑cyan

Blok p układu okresowego

1
grupa 13
  • Bor Z=5

    Bor jest stabilnym chemicznie niemetalem. Praktycznie nie reaguje z tlenem. Reakcja zachodzi tylko na powierzchni pierwiastka, zgodnie z równaniem:

    4 B+3 O22 B2O3
  • Glin Z=13

    Glin jest odpornym na tlen pierwiastkiem. Praktycznie natychmiast pokrywa się cienką, niewidoczną dla oka warstewką tlenku. Jednak nie przylega ona dobrze do powierzchni metalu. Zwilżenie wyczyszczonej z tlenku powierzchni metalu roztworem chlorku rtęci(II) powoduje powstanie amalgamatuamalgamatamalgamatu. Tlenek glinu, który powstaje na powierzchni amalgamatu, nie przylega do niej, przez co nie tworzy szczelnej pokrywy. W miejscu kontaktu rtęci z amalgamatem, szybko przebiega reakcja utleniania metalu, który pokrywa się białym nalotem tlenku.

    3 HgCl2+2 Al2 AlCl3+3 Hg
    4 Al+3 O22 Al2O3
grupa 14
  • Węgiel Z=6

    Węgiel jest stabilnym niemetalem. Reaguje z tlenem po zainicjowaniu reakcji ciepłem. W zależności od dostępności tlenu, spala się do odpowiednich tlenków. Reakcja ta jest egzotermiczna. Przy pełnym dostępie do tlenu, węgiel spala się do tlenku węgla(IV) zgodnie z równaniem:

    C+O2CO2

    Przy niepełnym dostępie do tlenu spala się do tlenku węgla(II), czadu:

    2 C+O22 CO
  • Krzem Z=14

    Krzem z tlenem reaguje dopiero przy podgrzaniu do temperatury powyżej 400°C. W wyniku spalania krzemu w tlenie, otrzymuje się tlenek krzemu(IV). Reakcja ta biegnie zgodnie z równaniem:

    Si+O2SiO2
grupa 15
  • Azot Z=7

    Azot jest inertnyminertnyinertnym gazem, który stanowi 79% powietrza. Nie reaguje z tlenem w warunkach normalnych. W podwyższonej temperaturze oddziałuje z czystym tlenem, tworząc przy tym tlenek azotu(IV). Reakcja ta biegnie zgodnie z równaniem:

    N2+2 O22 NO2

    Z kolei w jeszcze wyższych temperaturach mogą powstawać inne tlenki, np. w temperaturze 1800°C tworzy się tlenek azotu(II) zgodnie z równaniem:

    N2+O22 NO
  • Fosfor Z=15

    Fosfor jest reaktywnym niemetalem. Jego biała odmiana samorzutnie zapala się na powietrzu, w wyniku czego powstaje tlenek fosforu(V). Reakcja ta jest silnie egzotermiczna. Z kolei fosfor czerwony, który jest odmianą alotropową fosforu, reaguje z tlenem w podwyższonej temperaturze. Reakcja ta zachodzi zgodnie z równaniem:

    P4+5 O2P4O10
grupa 16
  • Siarka Z=16

    Siarka jest niemetalem o charakterystycznej żółtej barwie. Jest stabilna na powietrzu. Poprzez zainicjowanie ciepłem reakcji spalania, spala się do tlenku siarki(IV) z wydzieleniem ciepła. Reakcja ta biegnie zgodnie z równaniem:

    S+O2SO2
grupa 17
  • Fluor Z=9

    Fluor jest wysokoreaktywnym gazem. Fluor nie tworzy tlenków, lecz fluorki – związki tlenu z fluorem, w których tlen występuje na dodatnich stopniach utlenienia. Proces przebiega gwałtownie, otrzymując w ten sposób difluorek ditlenu. Aby w kontrolowany sposób przeprowadzić te reakcje, stosuje się dwie metody:

    • ciekły tlen wprowadza się do reaktora z ciekłym fluorem w -196°C. Następnie układ reakcyjny naświetla się promieniowaniem elektromagnetycznym o energii 3 MeV (megaelektronowoltów). Reakcja ta biegnie zgodnie z równaniem:

      F2c+O2cO2F2
    • drugą wykorzystywaną metodą jest otrzymywanie difluorku ditlenu z gazowych substratów – mieszaninę gazów, pod obniżonym ciśnieniem (17 mmHg, 0,02 atmosfery), traktuje się wyładowaniami elektrycznymi. Reakcja ta biegnie zgodnie z równaniem:

      F2g+O2gO2F2
  • Chlor Z=17

    Chlor jest toksycznym gazem o charakterystycznym zielonym kolorze. Tworzy wiele tlenków, ale nie powstają one w wyniku reakcji chloru z tlenem.

grupa 18

W grupie 18. układu okresowego znajdują się gazy szlachetne:

  • HelZ=2

  • Neon Z=10

  • Argon Z=18

Ze względu na całkowite wypełnienie powłok elektronowych, nie reagują z tlenem w żadnych warunkach.

bg‑cyan

Blok d układu okresowego

1
Skand Z=21

Skand jest stabilnym na powietrzu metalem. Z tlenem z powietrza reaguje przy temperaturach powyżej 800°C. W wyniku tej reakcji otrzymuje się tlenek skandu(II), który wykazuje bardzo wysoką temperaturę topnienia (powyżej 2000°C).

4 Sc+3 O22 Sc2O3
Tytan Z=22

Tytan jest stabilnym na powietrzu metalem – ulega powolnemu procesowi pasywacji, więc pokrywa się cienką warstwą (rzędu 25 nm4 lata) tlenku tytanu(IV), która zapewnia mu wysoką odporność na korozję. Rozdrobniony ma właściwości piroforycznepiroforyczne substancjepiroforyczne – to znaczy, że zapala się samorzutnie na powietrzu. Pod wpływem temperatury 1200°C reaguje z tlenem z powietrza. W przypadku czystego tlenu ten proces zachodzi powyżej 600°C. Reakcja zachodzi zgodnie z równaniem:

Ti+O2TiO2
Wanad Z=23

Wanad jest stabilnym na powietrzu metalem. W warunkach normalnych nie reaguje z tlenem. Jednak proces z czystym tlenem zachodzi przy temperaturach powyżej 300°C, tworząc tlenek wanadu(V).

4 V+5 O22 V2O5
Chrom Z=24

Chrom jest stabilnym na powietrzu metalem. W wyniku reakcji z tlenem z powietrza, ulega pasywacji – pokrywa się cienką warstewką tlenku chromu(III), która chroni go przed dalszym utlenieniem. Rozdrobniony ma właściwości piroforyczne.

4 Cr+3 O22 Cr2O3

Amalgamat chromu reaguje z tlenem. W wyniku tej reakcji otrzymuje się tlenek chromu(II).

2 Cramalgamat+O22 CrO
Mangan Z=25

Mangan jest stabilnym na powietrzu metalem. Pod wpływem temperatury, reaguje z tlenem. Dzięki temu powstaje tlenek manganu(II) dimanganu(III). Rozdrobniony ma właściwości piroforyczne. Reakcja ta biegnie zgodnie z równaniem:

3 Mn+2 O2Mn3O4

Uwaga: Poza Mn3O4 może być również spotykany w literaturze zapisMnO·Mn2O3, który symbolizuje mieszaninę tlenków manganu o różnych stopniach utlenienia.

Żelazo Z=26

Żelazo jest metalem stabilnym na powietrzu. Rozdrobniony ma właściwości piroforyczne. Spala się na powietrzu pod wpływem temperatury. W wyniku tej reakcji otrzymuje się magnetyt – tlenek żelaza(II) diżelaza(III). Reakcja ta biegnie zgodnie z równaniem:

3 Fe+2 O2Fe3O4

Uwaga: w magnetycie atomy żelaza występują na dwóch stopniach utlenienia: +2 oraz +3.

Kobalt Z=27

Kobalt jest trwałym na powietrzu metalem. Pozostawiony na powietrzu, ulega reakcji pasywacji. Rozdrobniony wykazuje właściwości piroforyczne – zapala się na powietrzu. Poza tym reaguje z czystym tlenem po podgrzaniu. Reakcja ta biegnie zgodnie z równaniem:

3 Co+2 O2Co3O4

Uwaga:Co3O4 atomy kobaltu występują na dwóch stopniach utlenienia: +2 oraz +3.

Nikiel Z=28

Nikiel jest trwałym na powietrzu metalem. Pozostawiony na powietrzu, ulega reakcji pasywacji. Rozdrobniony wykazuje właściwości piroforyczne – zapala się na powietrzu. Ponadto reaguje z czystym tlenem po podgrzaniu. Reakcja ta biegnie zgodnie z równaniem:

2 Ni+O22 NiO
Miedź Z=29

W procesie ogrzewania metalicznej miedzi, w powietrzu, w temperaturze czerwonego żarutemperatura czerwonego żarutemperaturze czerwonego żaru, powstaje czarny proszek – tlenek miedzi(II):

2 Cu+O22 CuO
Cynk Z=30

Cynk jest stabilnym na powietrzu metalem. Po ogrzaniu, w wyniku reakcji chemicznej z tlenem, ulega pasywacji, w wyniku czego otrzymujemy biały tlenek cynku. Reakcja ta biegnie zgodnie z równaniem:

2 Zn+O22 ZnO

W zależności od charakteru pierwiastka oraz jego położeniu w układzie okresowym, można zwrócić uwagę na jego reaktywność z tlenem. Pierwiastki bloku s układu okresowego reagują gwałtownie z tlenem, tworząc odpowiednie tlenki, nadtlenki lub ponadtlenki. Z kolei pierwiastki bloku p układu okresowego reagują mniej gwałtownie, pierwiastki bloku d natomiast reagują z tlenem przy odpowiednio wysokich temperaturach i wiele z nich wykazuje właściwości piroforyczne.

Słownik

mieszanina piorunująca
mieszanina piorunująca

mieszanina wodoru z tlenem, reagująca wybuchowo pod wpływem np. ogrzania, iskry elektr., z utworzeniem pary wodnej i wydzieleniem znacznej ilości ciepła

pasywacja
pasywacja

(łac. passivus „bierny”) pasywowanie, proces powodujący zwiększenie odporności korozyjnej metalu w wyniku wytworzenia na jego powierzchni bardzo cienkiej, szczelnej i dobrze związanej z podłożem warstewki tlenków lub soli

reakcja egzotermiczna
reakcja egzotermiczna

reakcja przebiegająca w warunkach izobaryczno‑izotermicznych (pod stałym ciśnieniem i w stałej temperaturze) z wydzielaniem ciepła do otoczenia

inertny
inertny

obojętny, niebiorący udziału w reakcji/procesie

piroforyczne substancje
piroforyczne substancje

substancje, które w postaci rozdrobnionej mają zdolność samozapłonu w zetknięciu z tlenem powietrza

nadtlenki
nadtlenki

związki tlenu z pierwiastkiem, w których atomy tlenu występują na -I stopniu utlenienia

amalgamat
amalgamat

stop określonego metalu z rtęcią

ponadtlenki
ponadtlenki

związki tlenu z pierwiastkiem, w których atomy tlenu występują na stopniu utlenienia -12

temperatura czerwonego żaru
temperatura czerwonego żaru

określenie dla przybliżonej materii, dla której zaczyna wydzielać światło barwy czerwonej; osiągnięcie tego stanu przez dane ciało sugeruje, że jego temperatura mieści się zakresie 600-1000°C, gdzie jaśniejsza barwa odpowiada wyższej temperaturze

Bibliografia

Bielański A., Podstawy Chemii Nieorganicznej, t. 2‑3, Warszawa 1997.

Encyklopedia PWN.

Wilson J. R., Lewis M. E., Oxidation of Vanadium in Dry and Moist Oxygen‑Argon Mixtures, „Nature 206” 1965, s. 1350‑1351.