Przeczytaj

Narodziny konstytucjonalizmu

R1I904G1X8C321
Zdjęcie przedstawia spisaną odręcznie na długiej karcie Deklarację praw.
Deklaracja praw , 1689.  
Źródło: domena publiczna.

Geneza konstytucjonalizmukonstytucjonalizmkonstytucjonalizmu sięga roku 1689, kiedy to w Anglii po rewolucji ograniczono władzę królewską. Powstała wówczas deklaracja praw (ang. Declaration of Rights), petycja do króla Anglii. Została zaprzysiężona przez Wilhelma III Orańskiego i po zaakceptowaniu przez parlament została przekształcona w ustawę o prawach (ang. Bill of Rights). Na jej mocy władza króla w Anglii została poddana kontroli parlamentu, tym samym Anglia stała się pierwszą monarchią parlamentarną. Nie doszło tam jednak do spisania konstytucjikonstytucjakonstytucji.

Sytuację zmieniło oświecenie i poglądy jego przedstawicieli na państwo i władzę. Prace Monteskiusza, Jeana‑Jacques’a Rousseau, Johna Locka otworzyły drogę do nowych rozwiązań ustrojowych eliminujących absolutną władzę monarchy. Za suwerena uważały społeczeństwo, któremu władca ma służyć. Dlatego władcę powinna ograniczać konstytucja, która określa jego kompetencje oraz prawa obywateli i prowadzi do trójpodziału władzy. Konstytucjonalizm dał początek późniejszej monarchii konstytucyjnej.

bg‑azure

Przypomnij sobie wcześniejszy dokument ograniczający władzę króla w Anglii.

Konstytucja – znaczenie pojęcia

Pojęcie konstytucja pochodzi z łaciny i oznacza: urządzać, ustanawiać, regulować. Dlatego ustawa zasadnicza, czyli konstytucja, określa podstawy ustroju politycznego, gospodarczego, społecznego państwa. Organizację i kompetencje jego władz, sposób ich powoływania i podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywatela. Jest to ustawa o najwyższej mocy prawnej w państwie.

Jak klasyfikować konstytucje?

W ciągu ostatnich trzech stuleci powstało wiele różnych konstytucji. Współczesne konstytucje zawierają: ogólne ramy ustrojowe, relacje między władzami, prawa człowieka, sposób ich zmiany. Wprowadzono też klasyfikację aktów konstytucyjnych ze względu na ich treść, formę, sposób powstawania, zmiany.

Klasyfikacja konstytucji

R8MGKshGdQPC31
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: [bold]klasyfikacja konstytucji[/]Elementy należące do kategorii [bold]klasyfikacja konstytucji[/]Nazwa kategorii: formaElementy należące do kategorii formaNazwa kategorii: [bold]konstytucja formalna[/], [br]czyli spisana w postaci [br]jednego dokumentu [br](np. Konstytucja RP).Nazwa kategorii: [bold]konstytucja [br]materialna[/] [br](niespisana) [br]w postaci wielu luźnych [br]dokumentów i aktów[br] prawnych [br](np. Wielka Brytania,[br] Szwecja,[br] Nowa Zelandia).Koniec elementów należących do kategorii formaNazwa kategorii: sposób zapisaniaElementy należące do kategorii sposób zapisaniaNazwa kategorii: [bold]akt normatywny[/], [br]czyli konstytucja [br]książkowa [br](Konstytucja USA).Nazwa kategorii: [bold]konstytucja [br]rozproszona[/],[br] niespisana, [br]w postaci wielu [br]odrębnych ustaw [br](Wielka Brytania).Koniec elementów należących do kategorii sposób zapisaniaNazwa kategorii: treśćElementy należące do kategorii treśćNazwa kategorii: [bold]konstytucja pełna[/], [br]która reguluje wszystkie [br]kwestie dotyczące [br]ustroju państwa [br](Konstytucja RFN).Nazwa kategorii: [bold]konstytucja [br]niepełna[/], [br]mała konstytucja, o cha-[br]rakterze fragmentarycznym,[br] reguluje wybrane kwestie[br] ustrojowe np. ustrój naczelnych[br] organów państwa;[br] uchwala się ją czasowo[br] do momentu uchwalenia[br] konstytucji pełnej [br](Mała konstytucja [br]z 1992 roku [br]w Polsce).Koniec elementów należących do kategorii treśćNazwa kategorii: procedura[br] powstawaniaElementy należące do kategorii procedura[br] powstawaniaNazwa kategorii: [bold]konstytucja [br]uchwalona przez [br]kompetentny organ [br]przedstawicielski, [br]parlament [br]lub konstytuantę[/] [br](większość [br]współczesnych [br]konstytucji).Nazwa kategorii: [bold]konstytucja [br]oktrojowana[/], [br]czyli nadana, narzucona [br]przez panującego[br] z pominięciem procedury [br]ustawodawczej [br](Konstytucja Cesarstwa [br]Austrii z 1849 r.,[br] Konstytucja Kataru, [br]Konstytucja [br]Kuwejtu).Koniec elementów należących do kategorii procedura[br] powstawaniaNazwa kategorii: sposób zmianyElementy należące do kategorii sposób zmianyNazwa kategorii: [bold]konstytucja sztywna[/], [br]która wymaga [br]specjalnej procedury [br]zmiany [br](Belgia, Grecja,[br] Polska).Nazwa kategorii: [bold]konstytucja [br]elastyczna[/],[br] giętka, która ma [br]taką samą procedurę [br]zmiany jak zwykła [br]ustawa.Koniec elementów należących do kategorii sposób zmianyNazwa kategorii: okres[br] obowiązywaniaElementy należące do kategorii okres[br] obowiązywaniaNazwa kategorii: [bold]konstytucja stała[/], [br]która nie ma [br]wyznaczonego terminu [br]obowiązywania; [br]jest to większość [br]współczesnych [br]konstytucji.Nazwa kategorii: [bold]konstytucja [br]czasowa[/], [br]której czas [br]obowiązywania [br]jest określony [br](konstytucje małe, [br]dawna konstytucja [br]Sudanu).Koniec elementów należących do kategorii okres[br] obowiązywaniaKoniec elementów należących do kategorii [bold]klasyfikacja konstytucji[/]
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Oczywiście w treści konstytucji poszczególnych państw występują różnice, które są konsekwencją zastosowanych różnorodnych rozwiązań ustrojowych. Wynikają one z doświadczeń historycznych, społecznych czy regionalnych. Różna jest także budowa tych aktów, sposoby ich zmiany czy też nowelizacji.

Słownik

konstytucjonalizm
konstytucjonalizm

początkowo (XVII–XIX w.) określenie systemu rządów wprowadzającego konstytucję jako ograniczenie władzy monarchy i stanowiącego przeciwstawienie monarchii absolutnej; współcześnie tym terminem określa się ustrój państwa oparty na konstytucji

konstytucja
konstytucja

(z łac. constitutio – ustrój, ustanowienie); to podstawowy akt prawny w państwie, całościowo określający ustrój państwa, system wyboru jego organów oraz sytuację prawną jednostek wobec władz publicznych; konstytucja jest aktem nadrzędnym w stosunku do innych aktów prawnych, które muszą z konstytucją być zgodne; ma specyficzną formę, określającą sposób uchwalania konstytucji i dokonywania w niej zmian

preambuła
preambuła

(z łac. praeambulum, praeambulare – iść wcześniej); wstęp do aktu prawnego, zwykle o istotnym znaczeniu politycznym (umowy międzynarodowe, konstytucje, rzadziej ustawy i akty niższego rzędu), opisujący okoliczności wydania aktu oraz określający cele, jakim powinien on służyć

konwenans
konwenans

obowiązująca w jakimś środowisku norma zachowania się w określonej sytuacji

Konstytucja 3 maja
Konstytucja 3 maja

oficjalnie Ustawa rządowa, pierwsza w Europie, druga w świecie (po Konstytucji Stanów Zjednoczonych) ustawa zasadnicza, uchwalona w atmosferze zamachu stanu 3 V 1791 przez Sejm Czteroletni

Wprowadzenie
Linia chronologiczna