Klasycyzm i jego korzenie

Słowo „klasycyzm” pochodzi od łacińskiego classicus, czyli „doskonały, pierwszorzędny, wzorowy, wyuczony”. To styl znajdujący swoje odzwierciedlenie w różnych dziedzinach sztuki, korzeniami sięgający myśli starożytnych Greków i Rzymian. Po raz pierwszy powrót do antycznych wzorców ogłosił renesans, jednak największe zainteresowanie styl klasycystyczny budził w pierwszej połowie XVIII wieku. Zanim stał się popularny w całej Europie, pojawił się w XVII wieku we Francji, na dworze Ludwika XIV, obok obowiązującego wówczas stylu barokowego. Także w teorii literatury powrócono do starożytnych wzorców tworzenia dzieł literackich, przede wszystkim – Poetyki Arystotelesa. Nicolas Boileau, francuski krytyk literacki, w swojej Sztuce rymotwórczej zalecał powrót do korzeni. We Francji rozwinęła się w XVII wieku tragedia i komedia, a twórcy zwrócili się w stronę rozumu, dydaktyzmu, harmonii i ładu, odchodząc tym samym od barokowego przepychu i ozdobności. Cechy te szybko stały się widoczne we wszystkich dziedzinach sztuki. W latach 1762–1768 Jacques‑Ange Gabriel, nadworny architekt Ludwika XV, wzniósł w Wersalu Petit Trianon, pierwszą klasycystyczną budowlę. Natomiast w Polsce okres klasycyzmu łączy się przede wszystkim z rządami Stanisława Augusta Poniatowskiego, dzięki któremu powstał m.in. pałac Łazienkowski w Warszawie.

Główne cechy architektury klasycystycznej

założenia na planie centralnym
  • np. prostokąt, kwadrat, koło

R11DKeyGZ1EXw
Kościół św. Aleksandra w Warszawie, 1818–1825, proj. Piotr Aigner
Warszawska rotunda, to budynek wzorowany na panteonie rzymskim. Budowla z kopułą ma dwie główne facjaty. Obie mają portyk z sześciu kolumn korynckich od przodu, a dwóch po bokach zwieńczonych frontem. Wewnątrz kościoła osiem framug, trzy na ołtarze, a inne na rozmaite porządki chrześcijańskie. Framugi zdobione są pilastrami w porządku korynckim. Framugi są w sklepieniach półkolistych, połączonych ciągłym pasem wieńca z gzymsem, a nad nim osiem okien oświecających świątynię.
Źródło: Adrian Grycuk, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
monumentalność i zwartość bryły
  • brak rozczłonkowania poszczególnych elementów budowli

R59ocTUXg5l4h
Teatr Wielki w Warszawie, 1825–1833, proj. Antonio Corazzi. Architektura powstała na wzór neapolitańskiego teatru S. Carlo Nicoliniego. Centralną część budynku stanowi bryła podzielona na część główną i dwa boczne skrzydła. Trzy kondygnacje budynku stanowią warstwy architektoniczne. Pierwsza kondygnacja ma portyk z czterema kolumnami w stylu doryckim. Na kolumnadzie jest fryz z gzymsem oraz balustradą. W bocznych skrzydłach ulokowane są podobne kolumny i pilastry, a na nich fryz, gzyms oraz architraw. Druga kondygnacja ma styl koryncki. Zbudowana jest z dziesięciokolumnowej kolumnady zakończonej ozdobnym belkowaniem. Gzyms kończy dach z cokołem oraz rzeźbą. Na środkowej części widnieje płaskorzeźba Popiersie Anakreonta i trzy muzy. Ostatnią kondygnację stanowią tarasy. Dach zdobi kwadryga, czterokonny rydwan powożony przez boga Apolla.
Źródło: Marcin Białek, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.
symetria budowli
  • regularność rozmieszczenia poszczególnych elementów

R1UgbTVuci3a5
Pałac Potockich w Warszawie, ukończenie budowy w 1760, klasycystyczne wnętrza pałacu proj. Szymona Bogumiła Zuga
Źródło: Adrian Grycuk, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
nawiązanie do elementów zdobnictwa antycznego
RX0hGJQSZNFGv
Panteon w Paryżu, 1758–1789, proj. Jacques Germain Soufflot, Jean‑Baptiste Rondelet
Źródło: Jean-Christophe BENOIST, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0.

Pałac Staszica – historia

RurARIbYF8O3w
Prezentacja.
Źródło: Joanna Arvaniti, Dzieje Pałacu Staszica, Warszawa 2013, s. 1–16.

Słownik

gzyms
gzyms

(niem. Gesims[e]) – inaczej: korona, krajnik; element architektoniczny w postaci poziomej listwy wystającej z muru; oprócz funkcji dekoracyjnych pełni rolę użytkową – chroni mur przed działaniem deszczu

pilaster
pilaster

(fr. pilastre) – element architektoniczny, płaski filar wystający nieznacznie poza mur; może pełnić funkcję podpory, choć znacznie częściej występuje jako element dekoracyjnego podziału ścian

portyk
portyk

(łac. porticus – kolumnada, kryte przejście) – wysunięta część budynku z rzędami kolumn, które w starożytności miały chronić przed słońcem

porządek dorycki
porządek dorycki

jeden z trzech porządków architektonicznych w starożytnej Grecji, w którym walory estetyczne podporządkowano funkcjom praktycznym; charakteryzował się surowością, masywnością, ciężkimi proporcjami i monumentalizmem

porządek joński
porządek joński

jeden z trzech porządków architektonicznych w starożytnej Grecji charakteryzujący się lekkością i licznymi zdobieniami; jednym z najbardziej wyróżniających się w tym porządku elementów architektonicznych była głowica przypominająca wyglądem i kształtem baranie rogi

porządek koryncki
porządek koryncki

jeden z trzech porządków architektonicznych w starożytnej Grecji, który wyróżniał się smukłością i licznymi zdobieniami głowicy

tympanon
tympanon

(gr. týmpanon – bęben; łac. tȳmpănŭm) – trójkątne pole znajdujące się na zwieńczeniu fasady budynku, najczęściej wypełnione płaskorzeźbą

rotunda
rotunda

(łac. rotundus – okrągły, kulisty) – budowla wzniesiona na planie koła