Jean Pierre Vernant Mity greckie, czyli świat, bogowie, ludzie

Skutkiem małżeńskiego związku bogini z człowiekiem boski splendor i potęga Tetydy spływają po części na Achillesa. Postać ta musi pozostać tragiczna: nie będąc bogiem, Achilles nie może żyć i umrzeć jak zwykły śmiertelnik, ale uniknięcie zwykłego ludzkiego losu nie czyni z niego istoty boskiej, cieszącej się nieśmiertelnością. Jego los, który dla wszystkich wojowników, dla wszystkich Greków tamtych czasów jest wzorcem, fascynuje jeszcze dzisiaj: budzi w nas echo świadomości tego, co z ograniczonej, rozdartej, podzielonej ludzkiej egzystencji czyni dramat, w którym nierozerwalnie splątane są światło i cień, radość i ból, życie i śmierć. […] Pragnienie nieśmiertelności to po części akceptacja utraty życia, zanim się je w pełni przeżyje. Gdyby Achilles wybrał – tak, jak sobie życzył jego stary ojciec – pozostanie wśród swoich, w bezpiecznej, rodzinnej Ftyi, miałby długie, spokojne i szczęśliwe życie, obejmujące cały cykl czasu przyznanego śmiertelnym, aż do późnej starości przeżywanej w atmosferze miłości najbliższych. […] Achilles może też wybrać przeciwną opcję: krótkie życie i wieczną chwałę. Wybiera drugą drogę, decyduje się wszystko zostawić, wszystko zaryzykować, z góry oddać się śmierci. Pragnie wejść do wąskiego grona wybranych, niedbających ani o wygodę, ani o bogactwa, ani o zwykłe zaszczyty, ale chcących odnosić zwycięstwa w walkach, gdzie za każdym razem stawką jest własne życie. Zmierzyć się na polu bitwy z najgroźniejszymi przeciwnikami, to znaczy poddać się próbie w rywalizacji, w której każdy musi udowodnić swoją wartość, pokazać wszystkim, że jest najlepszy i że osiąga szczyty doskonałości, dokonując wojennych czynów zwieńczonych „piękną śmiercią”. W ogniu walki, w kwiecie wieku, siła, brawura, energia i wdzięk młodości pozostaną nienaruszone i nigdy nie zaznają starczej zgrzybiałości.

1 Źródło: Jean Pierre Vernant, Mity greckie, czyli świat, bogowie, ludzie, tłum. J. Łukaszewicz, Wrocław 2002, s. 79–80.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer Achilles

Konam, a nie to jest mi największą boleścią, 
żem pokonany ręką podłą i niewieścią 
ni że włóczni nie mogę cisnąć za nędznikiem: 
lecz że więcej nie błysnę, jak słońce, nad Greki, 
ja, com z obozu mego, bez zbroi, daleki, 
wroga od naw achajskichnawy achajskienaw achajskich precz odpędził krzykiem. 
Idźcie, słabsi i mniejsi, laur zdobywać w boju! 
Tych, które dla mnie rosły, nie zerwiecie liści!
Idźcie, tysiące, w trwodze wywalczać i znoju, 
co ja sam jeden zdobyć dość silny i śmiały
Byłem, gdyby bogowie chcieli wiekuiści.
Umrę spokojnie – większej nie można mieć chwały.
Umieram, ale ginąc z podłej ręki, młody,
Przeżyję chwałą całe ludy i narody.

2 Źródło: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Achilles, [w:] Antologia liryki Młodej Polski, wybór I. Sikora, Wrocław 1990, s. 346.

Pierre Grimal Słownik mitologii greckiej i rzymskiej

Na Olimpie Zeus rzucił na wagę losy obu bohaterów i szala Hektora przeważyła, ciągnąc w dół do Hadesu. Odtąd Apollon nie chroni już Hektora, Achilles zadaje mu cios śmiertelny. Na próżno konający błaga, aby zwycięzca wydał zwłoki ojcu. Achilles odmawia. Wtedy Hektor, jasnowidzący przed zgonem, przepowiada i jemu rychłą śmierć.

Achilles przebiwszy kostki trupa przeciąga przez otwory skórzane rzemienie, aby przywiązać je do swego wozu. Wlecze zwłoki wokół miasta na oczach wszystkich Trojan. Potem trupa porzuca w obozie na żer psom i ptakom, tak że nawet bogowie litują się nad nim. Zeus udaje się do Achillesa polecając mu wydać Priamowi zwłoki Hektora. Priam sam przychodzi do bohatera i złożywszy sowity okup otrzymuje ciało syna. Dwanaście dni rozejmu pozwala Trojanom uczcić godnym pogrzebem swego obrońcę.

3 Źródło: Pierre Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, tłum. M. Bronalska, Wrocław 2008, s. 122.

Zbigniew Herbert Achilles. Pentezylea

Kiedy Achilles przebił krótkim mieczem pierś PentezyleipentezyleaPentezylei, obrócił – jak należy – trzykrotnie narzędzie w ranie, zobaczył – w nagłym olśnieniu – że królowa Amazonek jest piękna.
Ułożył ją troskliwie na piasku, zdjął ciężki hełm, rozpuścił włosy i delikatnie ułożył ręce na piersi. Nie miał jednak odwagi zamknąć jej oczu.
Spojrzał na nią, raz jeszcze, pożegnalnym wzrokiem i jakby przymuszony obcą siłą, zapłakał – tak jak ani on sam, ani inni bohaterowie tej wojny nie płakali – głosem cichym i zaklinającym, niskopiennym i bezradnym, w którym powracała skarga i nie znana synowi Tetydy – kadencjakadencjakadencja skruchy. Na szyję, piersi, kolana Pentezylei padały jak liście rozciągnięte samogłoski tego trenu i owijały się wzdłuż jej stygnącego ciała.
Ona sama gotowała się do Wiecznych ŁowówWieczne ŁowyWiecznych Łowów w niepojętych lasach. Jej nie zamknięte jeszcze oczy patrzyły z daleka na zwycięzcę z upartą, błękitną – nienawiścią.

4 Źródło: Zbigniew Herbert, Achilles. Pentezylea, [w:] tegoż, Wybór poezji, oprac. M. Mikołajczyk, Wrocław 2018, s. 626.