Koncepcja kulturowych kręgów

Rq91pELyCtNqk1

Zdjęcie przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Stoi bokiem, patrzy w stronę widza. Ma kapelusz z podniesionymi bokami oraz pociągłą twarz z bródką i wąsami. Ubrany jest w płaszcz, prawą rękę ma w kieszeni, a w lewej trzyma cygaro.

Uczeń Friedricha Ratzela, Leo Frobenius (1873 - 1938), wskazał istnienie wielu podobieństw między Afryką Zachodnią a Melanezją (tarcze, maski, bębny, łuki). Doszedł on do wniosku, że dyfuzja dotyczy nie tylko elementów kulturowych, ale całych kompleksów kultury. Widoczne na tym przykładzie kryterium ilości zakładało, że im więcej podobnych elementów kulturowych, tym pewniejszy jest proces dyfuzji. Jego koncepcja „kręgów kulturowychkręgi kulturowekręgów kulturowych” (obszarów kulturowych) oznaczała, że „określony kompleks elementów kulturowych jest charakterystyczny dla pewnego określonego obszaru i na ogół do niego ograniczony”.

Koncepcję „kręgów kulturowych” rozwinęli Fritz GraebnerFritz GraebnerFritz Graebner i Wilhelm SchmidtWilhelm SchmidtWilhelm Schmidt. Graebner posługiwał się kryterium formy (bądź jakości). Uważał, że jeśli podobieństwo między elementami kultury nie wynika z ich istoty, przeznaczenia, a w przypadku przedmiotów materialnych także z użytkowania materiału, mamy prawo przyjąć istnienie związków genetyczno‑historycznych między tymi elementami. Kryterium ilości według Graebnera obejmowało założenie, że im większa liczba podobnych elementów kultury, które nie są funkcjonalnie współzależne, tym większe prawdopodobieństwo historycznych powiązań. Graebner odrzucił więc teorię ewolucji i zakwestionował wynalazczość człowieka. Uważał, że rekonstrukcja historycznych kontaktów ludów ukazuje proces przenikania cech kulturowych z jednego plemienia do drugiego.

Fritz Graebner

RMeKI93xWuuyT1

Zdjęcie przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Ma pociągłą twarz z gęstą brodą i wąsami, na której znajdują się zmarszczki. Ma bujne, zaczesane do tyłu, ciemne włosy. Patrzy w stronę widza. Ubrany jest w sweter z zapiętym guzikiem.

Fritz Graebner (1877 – 1934) był niemieckim antropologiem badającym Oceanię. Nie bez znaczenia pozostawał fakt, że pracował w berlińskim muzeum etnograficznym.

„(…) Podejmowane przez niego próby stworzenia naukowej podstawy dla geograficznych badań kręgów kulturowych i nakładających się na siebie warstw kulturowych wyznaczają szczytowy moment myśli dyfuzjonistycznej. Jego książka Die Methode der Ethnologie stała się klasyczną pozycją w literaturze etnologicznej”.

Indeks górny Źródło: Alan Barnard, Antropologia, Warszawa 2006, s. 89. Indeks górny koniec^{Źródło: Alan Barnard, Antropologia, Warszawa 2006, s. 89.}

Wilhelm Schmidt

R11vQ7xtZCPML1

Zdjęcie przedstawia portret starszego mężczyzny. Jest łysiejący, ma krótkie włosy, podłużną twarz ze zmarszczkami i głęboko osadzonymi oczami. Ubrany w ciemny strój z jasnym kołnierzem.

Wilhelm Schmidt (1868 – 1954) był austriackim lingwistą i etnologiem. Badał języki w południowej Azji, Oceanii i Australii.

Wilhelm Schmidt uważał Graebnera za swojego nauczyciela. Poszerzył jego koncepcję kręgówkoncepcje kręgówkoncepcję kręgów o kolejne. Krąg prakultury – łowców i zbieraczy – poprzedza krąg prymarnyprymarnyprymarny – uprawy ogrodów. Krąg sekundarnysekundarnysekundarny powstał z połączenia kręgu prakultury i prymarnego. Efektem był rozwój rolnictwa, panowania królów i politeizmu. Krąg tercjarny jest więc połączeniem cech kultur kręgu sekundarnego. Przykładem są starożytne cywilizacje Azji, Europy i obu Ameryk. Schmidt zauważał, że nie każda kultura musi przejść przez wszystkie kręgi.

Schmidt próbował zrekonstruować najstarsze formy religii. Uważał, że pierwszy był monoteizm, gdyż wśród ludów prakultury istniała wiara w jedną istotę najwyższą, która była twórcą świata, dawcą prawa naturalnego itp. Inne wierzenia wzięły się z dyfuzji magii, animizmu, fetyszyzmu, mitologii.

Teoria areału kulturowego

Badacze zajmujący się koncepcją areału kulturowego (Franz Boas, Edward SapirEdward SapirEdward Sapir, Alfred Louis KroeberAlfred Louis KroeberAlfred Louis Kroeber, Robert H. Lowie, Clyde Kluckhohn itd.) skupiali się między innymi na rdzennych kulturach Ameryki Północnej. Pierwszą koncepcję przedstawił Clark WisslerClark WisslerClark Wissler, który w 1917 r. opisał 15 areałów kulturowych mieszkańców Nowego Świata.

Clark Wissler

R1YvSCOPoFvz51

Zdjęcie przedstawia portret starszego mężczyzny. Ma krótkie włosy, kwadratową twarz z wydatnym nosem, zmarszczkami oraz rzadkimi wąsami. Ubrany jest w garnitur z krawatem.

Clark Wissler (1870 – 1974) był amerykańskim antropologiem i psychologiem. Pracował jako kurator w Amerykańskim Muzeum Historii Naturalnej. Zajmował się teorią areału kulturowego oraz krytykowaną dzisiaj teorią eugeniki.

Wissler uważał, że cechy kulturowe rozprzestrzeniają się od centrum ku peryferiom. Z czasem ta hipoteza stała się niezwykle przydatna dla wszelkiego rodzaju badań regionów, peryferii czy też centrów w ujęciu nie tylko kulturowym. Koncepcja ta zawierała również elementy ewolucjonizmu. „Ewolucja następowała z centrum danego areału kulturowego, a dyfuzja przenosiła się z centrum na peryferie”. Należy jednak pamiętać, że koncepcje Wisslera były krytykowane przez środowisko naukowe, do którego nie należał.

Franz Boas (1858 - 1942) był antropologiem i językoznawcą. Uważał, że do badania obcych kultur konieczny jest kontekst historyczny. To również twórca relatywizmu kulturowegorelatywizm kulturowyrelatywizmu kulturowego i przedstawiciel amerykańskiego dyfuzjonizmu. Zajmował się dynamiką kontaktów między ludźmi, a zwłaszcza efektami, jakie dawały te kontakty. Uważał, że rozwój kultury odbywał się na zasadzie wymiany bazującej na kontaktach międzyludzkich, które miały swoją dynamikę i zasięg występowania. Samą kulturę pojmował zaś jako zbiór cech kulturowych występujących w danym czasie i określonej zbiorowości.

Założenia badawcze Boasa były następujące:

Podsumowanie

Dyfuzjonizm przełomu XIX i XX w. był swoistą ripostą na ewolucjonistyczną dominację. Choć wskazuje się na liczne jego niedostatki teoretyczne, należy zwrócić uwagę na podjęte problemy badawcze. Mimo rozmaitych koncepcji dyfuzjonistycznych zasadnicze zainteresowanie skupiało się wokół problemów dynamiki rozwoju kultury, która napędzana była kontaktami międzykulturowymi. Sama kultura zaś była postrzegana jako zbiór elementów o cechach charakterystycznych dla danego obszaru – kręgu – areału. Zwracano również uwagę na zapożyczenia kulturowe, które marginalizowały rolę ewolucji kulturowej. Dyfuzjoniści uważali, że kultura może zmieniać się w czasie i przestrzeni oraz że należy ją ujmować dystrybutywnie i całościowo (w przeciwieństwie do ewolucjonizmu). Podobieństwa kulturowe były więc efektem zapożyczeń (dyfuzji), a najbardziej dogodnym kulturowo miejscem ku temu były kulturowe rubieże – najbardziej oddalone od centralnych kręgów kulturowych. Warto również wspomnieć, że koncepcja areału kulturowego była rozwijana kolejno przez funkcjonalistów i strukturalistów.

Słownik