Przeczytaj
Obóz Auschwitz‑Birkenau (Oświęcim‑Brzezinka) był największym z niemieckich obozów koncentracyjnych i obozów zagłady. Śmierć w tym miejscu poniosło ponad milion ludzi. Największą grupę stanowili Żydzi, dla których Auschwitz nie był obozem koncentracyjnym, ale obozem zagłady.
Narracja opowiadań obozowych
O opowiadaniach obozowych Tadeusza BorowskiegoBorowski pozbawił swego czytelnika możliwości oparcia się o zdania nieprzytoczone przez scedowanie narracji bohaterowi. [...] Tekst pozbawiony zdań z pozycji autora jest tym samym pozbawiony ocen z pozycji autora. Ocena moralna wypowiedziana w zdaniu odautorskim, w zdaniu nieprzytoczonym, ma silniejsze usytuowanie niż każda inna w zdaniu przytoczonym. Wygłoszona jest w pewnym sensie „ex catedraex catedra” i może stanowić podstawę wiedzy i kształtowania się stosunku czytelnika do wydarzeń przedstawionych. Tak się właśnie dzieje w większości prozy obozowej. Natomiast u Borowskiego, gdzie miejsca na komentarz autorski a tym samym na ocenę z pozycji autora nie ma (z racji struktury utworu), pozostaje tylko skupić uwagę na ocenach moralnych wypowiadanych w zdaniach przytoczonych, przede wszystkim w zdaniach bohatera‑opowiadacza. [...] Dzieje się tak z różnych względów: czytelnik łatwiej uznaje zdania od bohatera‑opowiadacza niż zdania innych postaci występujących dlatego, że bohater ten prowadzi narrację i że narracja jest pierwszoosobowa, a także dlatego, iż nosi on w tekście imię ... Tadeusz. W ten sposób Borowski prowokuje czytelnika do stwierdzenia, w konsekwencji którego powstaje w odbiorcy przeświadczenie, że sam Borowski jest autentycznym bohaterem opowiadań, że brał udział w wydarzeniach, o których pisze, i że on sam ocenia bądź nie sytuacje. Przeświadczenie to jest co najmniej ryzykowne, jeśli w ogóle nie błędne.
[...]
Generalny wniosek [...] brzmi: opowiadania Borowskiego pozbawione są prawie zupełnie elementu refleksji i oceny moralnej we wszystkich pozycjach wypowiedzi. Może on być interesujący ze względu na zestawienie go z obiegowymi opiniami na temat prozy Borowskiego. Żaden z krytyków literackich nie odmawiał tej prozie dążności moralizatorskich, a ostrożniej mówiąc nikt nie twierdził, że nie wywołują one, a nawet nie narzucają określonych refleksji moralnych.
Nowoczesność i Zagłada[...] Zagłada nie jest jedynie problemem Żydów i nie należy wyłącznie do historii narodu żydowskiego. Zagładę obmyślono i przeprowadzano w naszym nowoczesnym racjonalnym społeczeństwie, w zaawansowanym stadium jego cywilizacyjnego rozwoju, w szczytowej fazie rozkwitu naszej kultury i dlatego Zagłada jest problemem tego społeczeństwa, tej cywilizacji i tej kultury. [...]
Konsekwencją założenia, że sprawcy Zagłady byli raną lub chorobą naszej cywilizacji – a nie jej straszliwym, lecz pełnoprawnym produktem – jest nie tylko samorozgrzeszenie zapewniające komfort moralny, ale także poważna groźba moralnej i politycznej demobilizacjidemobilizacji. [...]
W jaki [...] sposób zdołano zmienić tych zwyczajnych Niemców w sprawców masowej zbrodni? Według Herberta C. Kelmana, moralne opory przed dokonywaniem potwornych czynów znikają zwykle po jednoczesnym, sukcesywnym spełnieniu trzech warunków: autoryzacjiautoryzacji przemocy (poprzez oficjalne rozkazy płynące z ośrodków uprawnionych do ich wydawania), rutynizacjirutynizacji działań (poprzez sformalizowanie procedur i dokładny podział ról) i odczłowieczenia ofiar przemocy (poprzez zideologizowanezideologizowane definicje i indoktrynacjęindoktrynację). [...]
Żeby zrozumieć, jak mogło dojść do tak zdumiewającej moralnej ślepoty, warto pomyśleć o pracownikach fabryki zbrojeniowej, którzy dzięki zdobyciu nowych zamówień cieszą się z „odroczenia wyroku” skazującego zakład pracy na bankructwo, a jednocześnie szczerze ubolewają nad masakrami, jakie urządzają sobie Etiopczycy i Erytrejczycy.
Prawda mitu i literatury. O pisarstwie Tadeusza Borowskiego i Leopolda BuczkowskiegoAutor Proszę państwa do gazu był pierwszym, który umieszczał hitleryzm w toku rozwoju cywilizacji, widząc w nim, by posłużyć się pojęciem Baumana, najpełniejszą realizację idei nowoczesnego państwa „z jego monopolem na środki przemocy oraz daleko idącymi ambicjami w kierunku inżynierii społecznej”. [...] Najważniejsza jest zmiana stosunku do ofiary (proces reifikacjireifikacji) i przyjęcie założenia, że można wyniszczyć cały naród, jeśli nie mieści się on w socjotechnicznych projektach „budowniczych nowego ładu”.
Ucieczka z kamiennego świata: o Tadeuszu BorowskimTechnikę nowelistyczną Borowskiego można by określić jako technikę fakto- i dialogomontażu. Wiązało się to z nader konsekwentnie uprawianym przez Borowskiego [...] behawioryzmembehawioryzmem, ze stylem [...]. wynikającym z obranej koncepcji narratora, z opisywanej rzeczywistości i z zamiarów wobec nich autora. Skomplikowany sens opowiadań miał wynikać – bez pośrednictwa słowa, bez komentarzy – z samego zestawienia, a raczej zderzenia sytuacji, faktów zachowań. Zasadą spiętrzania kontrastów posługiwała się w sposób klasyczny pewna linia starego malarstwa na pół realistycznego, na pół fantastycznego (Bosch, Pieter Breughel) [...].
O autorze
Tadeusz Borowski urodził się 12 listopada 1922 roku. Gdy miał cztery lata, jego ojca aresztowano za wcześniejszy udział w Polskiej Organizacji Wojskowej i wywieziono do łagru. Matkę zesłano na Syberię cztery lata później. Borowski i jego brat zostali pod opieką krewnych. Doświadczenia te miały duży wpływ na późniejszą świadomość pisarza, który już w dzieciństwie zetknął się z terrorem, głodem (w czasie kolektywizacjikolektywizacji) i obozowym światem pojawiającym się w rozmowach i opowieściach. W 1932 roku ojciec twórcy Proszę państwa do gazu został zwolniony z łagru i rodzina przeniosła się do Warszawy. W 1934 uwolniona została także matka. Borowski uczył się w bardzo dobrym gimnazjum, po którym rozpoczął studia polonistyczne. Debiutował jako poeta w 1942 roku tomikiem Gdziekolwiek ziemia… W 1943 roku aresztowano go i osadzono na Pawiaku, gdzie przebywał trzy miesiące. 29 kwietnia 1943 roku przewieziono go do obozu w Birkenau. Pracował w komando zewnętrznym, wykonując ciężką pracę fizyczną, która wycieńczyła go do tego stopnia, że trafił do szpitala. Dzięki wykradzionym lekarstwom udało mu się wrócić do zdrowia. Po opuszczeniu szpitala dostał pracę nocnego stróża, później awansował na stanowisko sanitariusza.
Istotny wpływ na twórczość Borowskiego miała jego miłość do Marii Rundo – przyszłej żony. To właśnie do niej szedł, gdy wpadł w „kocioł” zastawiony przez gestapo, po którym trafił na Pawiak. Maria również trafiła do obozu. Borowski na własne życzenie zrezygnował z pracy w szpitalu i zdecydował się na cięższą pracę w obozie kobiecym, by móc widywać się z ukochaną. Po ewakuacji Brzezinki Borowski trafił do obozu Natzweiler. To był najcięższy obozowy czas Borowskiego. Doświadczył tu skrajnego wycieńczenia i otarł się o śmierć. Zimą 1945 roku Niemcy przewieźli go do Dachau. Borowski opuścił obóz dopiero we wrześniu. Między kwietniem a wrześniem powstawały zręby jego opowiadań.
Po wojnie przebywał w Monachium, następnie przeprowadził się do Warszawy. Tu przeszedł przemianę światopoglądową i wstąpił do PZPRPZPR. Ożenił się, urodziła mu się córka. Doświadczenia życiowe okazały się jednak zbyt traumatyczne i kilka dni po narodzinach dziecka Borowski popełnił samobójstwo. Zmarł 3 lipca 1951 roku.
Tekst
Słownik
(ang. behavior lub behaviour – zachowanie) – za główny przedmiot badań psychologii uznawał zachowanie (behaviour) człowieka. Behawioryzm ukształtował się w USA (jego promotorem był amerykański psycholog J.B. Watson) w opozycji do tradycyjnej „psychologii umysłu”, która koncentrowała się na analizowaniu tzw. treści świadomości
(z łac. doctrina – nauka) świadomy i systematyczny proces, którego celem jest wpojenie człowiekowi określonych przekonań, zwłaszcza religijnych, politycznych lub społecznych, wykorzystujący propagandę stosowaną przez środki masowego przekazu oraz system oświaty
proces łączenia gruntów chłopskich w gospodarstwa będące własnością grupową (spółdzielczą)
Polska Organizacja Wojskowa, Początkowo głównym celem POW była działalność wywiadowczo‑dywersyjna przeciwko Rosji; 1915–1917, po zajęciu Królestwa Polskiego przez państwa centralne, półlegalna; 1915 część członków POW wstąpiła do I Brygady Legionów Polskich; 1917, po kryzysie przysięgowym i aresztowaniu Piłsudskiego VII 1917, działała w konspiracji przeciw okupantom austriackim i niemieckim
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, partia komunistyczna utworzona w 1948 roku
(łac. res – rzecz, facio – czynię) uprzedmiotowienie, traktowanie człowieka i istot żywych jak rzeczy, istotnym składnikiem reifikacji jest zobojętnienie na śmierć, wywołane jej masowością i powszechnością