Zapożyczenia to wszystkie elementy językowe (fonetyczne, fleksyjne, słowotwórcze, składniowe, wyrazy, wyrażenia, zwroty) przejęte z języka obcego lub wzorowane na nich. Należą do nich germanizmygermanizmgermanizmy (przejęte z języka niemieckiego), galicyzmygalicyzm (romanizm)galicyzmy (z j. francuskiego), rusycyzmy (z j. rosyjskiego), latynizmy (z j. łacińskiego), anglicyzmy (z j. angielskiego) i inne.

Zapożyczenia pojawiają się w języku za sprawą różnych czynników. Są to m.in.:

Zapożyczenia mogą mieć pozytywny efekt (służą bogaceniu słownictwa, nazywają to, czego język rodzimy nie jest w stanie nazwać), ale także negatywny - mogą służyć wypieraniu rodzimych wyrazów, jako przejaw mody mogą być używane w sposób zaburzający komunikację.

Doba staropolska
(od poł. XII w. do przełomu XV/XVI w.)

Przyjęcie chrześcijaństwa w 966 r. i kształtowanie się struktur państwowych spowodowało napływ zapożyczeń z języka łacińskiego, zwanych latynizmami, które w innych krajach od dawna używane były w liturgii rzymskokatolickiej, administracji kościelnej i prawie kościelnym, a także w nauce, m.in. medycynie. Wiele latynizmówlatynizmlatynizmów polszczyzna przejęła pośrednio przez język czeski.

RsyhsodWnrf8s

Obraz przedstawia brzeg jeziora, nieopodal którego rośnie gęsty las. W prawej części obrazu góruje nad innymi postaciami książę Mieszko I. Mężczyzna wspiera się lewą ręką o krzyż, a prawą o miecz. Lewa noga księcia wsparta jest na leżący na ziemi rozbitym posągu pogańskiego bożka. Książę patrzy w kierunku wyspy, gdzie znajduje się średniowieczny zamek z basztą. Nad zamkiem krążą orły. Za krzyżem, po prawej stronie obrazu, stoją wojowie z książęcej drużyny. Po lewej stronie obrazu znajduje się w stroju pontyfikalnym święty Wojciech, który chrzci mężczyznę. To Czcibor, młodszy brata księcia Mieszka. Na obrazie znajduje się także Dzięki Dobrawa, żona księcia Mieszka I. Kobieta trzyma w dłoni zapaloną świecę. W centralnej części obrazu znajduje się Radzim Gaudenty, brat świętego Wojciecha. Jest wpatrzony w otwartą księgę. Obok niego stoi zakapturzony mnich Benedykt z krzyżem w ręce. W oddali, w lewym rogu obrazu widoczne są łodzie przycumowane do brzegu jeziora.

Do wyrazów związanych z religią należały m.in.:

• apostoł < cz. apoštol < łac. apostolus

• anioł < cz. anděl < łac. angelus

• diabeł < cz. diábel < łac. diabolus

Niektóre wyrazy o łacińskiej genezie przejęte zostały za pośrednictwem czeskim i niemieckim), np. bierzmowanie, wigilia, żegnać, ofiara, kapłan, klasztor, biskup, mnich, opłatek, psalm.

Bezpośrednio z języka niemieckiego do języka polskiego przejęte zostały wyrazy dotyczące takich sfer życia, jak organizacja miejska (burmistrz), budownictwo (plac), sprzęt domowy (kocioł), ubiór czy uzbrojenie (kołnierz) etc. Dużo germanizmów pojawiło się w zakresie sądownictwa, np. czynsz, glejt, hołd, ortyl ‘wyrok’.

Doba średniopolska
 (od pocz. XVI w. do lat 80. XVIII w.)

W epoce średniopolskiej najsilniejsze były wpływy czeskie, łacińskie, niemieckie i włoskie.

Pierwsze wiązały się z ogólną fascynacją językiem czeskim, którego znajomość w Polsce stała się znamieniem prestiżu i ogłady kulturalnej. Zasadniczym źródłem tej fascynacji była czeska literatura okołoreformacyjna. Do bohemizmówbohemizm (czechizm)bohemizmów (czechizmów) doby średniopolskiej należały takie wyrazy jak błahy, duchowieństwo, nabożeństwo, hardy, hojny, wesoły (zamiast stpol. wiesioły).

XVI‑wieczny renesans antyku sprawił, że wpływy łacińskie na polszczyznę były bardzo silne. Latynizmy z tego okresu należą do różnych sfer znaczeniowych, od słownictwa specjalistycznego po nazwy zawodów. Zapożyczenia łacińskie to np. abdykować, komisja, elekcja, proponować, senat, akt, dyskurs, korupcja, aktor, architekt, fizyk, profesor, korona, tron. 

W dobie średniopolskiej wielu Polaków znało język niemiecki, choć ceniono go nisko (co było rezultatem rosnącego zamiłowania do języka łacińskiego jako pięknego i muzycznego, w przeciwieństwie do niemczyzny). Tym niemniej wciąż pojawiały się nowe germanizmy związane z handlem, budownictwem, ubiorem, wojskowością itp. Bywało i tak, że zapożyczenia niemieckie wypierały rodzime wyrazy polskie. Do germanizmów zaadoptowanych w średniopolszczyźnie należały m.in. bursztyn, farba, hamować, materac, pancerz, prasować, rura, szabla, trunek itp.

RvykorDRqEcEN1

Obraz przedstawia miejski rynek. Na pierwszym planie znajduje się mężczyzna w koszuli, kubraku i spodniach oraz kapeluszu na głowie. Mężczyzna stoi przy straganie z arbuzami. Są one poprzekrawane na pół i poustawiane na wysokiej półce. Przy straganie stoi mała dziewczynka w sukience i je arbuza. Sprzedawca podaje też arbuza starszemu mężczyźnie w cylindrze. Na drugim planie znajduje się odwrócona tyłem do widza grupa ludzi. Przyglądają się oni pokazowi sztucznych ogni zamocowanych na słupie. Ukazane są rozpryskujące się iskry układające się w świetlne warkocze.

Wpływy włoskie wiążą się z wyjazdami polskich żakówżakżaków na uniwersytety we Włoszech oraz przyjazdami do Polski włoskich kupców. Najsilniejszym jednak bodźcem do zainteresowania językiem włoskim było przybycie do Polski królowej Bony Sforzy. Przykłady italianizmówitalianizmitalianizmów z tamtego okresu to: baldachim, bransoleta, koral, kredyt, tulipan, facjata, katafalk, fraszka, bomba, sałata, szparagi, kapusta i in. Wiele zapożyczeń włoskich nie przetrwało próby czasu, jak np. beloardy, dziardyn, antypast, kuradent itd.

W XVII w., za sprawą dwu królowych Polski – Francuzek: Ludwiki Marii Gonzagi (królowa Polski w latach 1646–1667; żona Władysława IV, następnie Jana II Kazimierza) i Marii Kazimiery d’Arquien, nazywanej „Marysieńką” (królowa Polski w latach 1674–1696; żona Jana III Sobieskiego), język francuski stał się językiem polskiego dworu. Tam też rozpoczęło się intensywne, trwające do XIX w. (wpływ oświecenia francuskiego), przeszczepianie elementów francuszczyzny na grunt języka polskiego. To właśnie XVII w. sięga historia takich galicyzmów (romanizmów) jak: dama, fryzjer, awangarda, gorset.

Wpływy ruskie

Wzajemne wpływy językowe Polaków i Rusinów wywodzą się ze wspólnego pogranicza etnograficznego i mieszania się ludności na wielkich przestrzeniach. Szczególne nasilenie tego zjawiska miało miejsce w XVI i XVII wieku, w okresie ekspansji Polski jagiellońskiej na wschód. Ruska i polska szlachta zespalały się, przez co ulegały wzajemnym wpływom. Zapożyczenia ruskie należą do różnych zakresów, ale można wyróżnić dwa dominujące: terminy wojskowo‑obozowe oraz wyrazy o mocnym negatywnym zabarwieniu uczuciowym np. morda a gęba, sobaka a pies. W miarę rozwoju kulturalnego kresów wschodnich, niektóre rutenizmy przybierały funkcję stylistyczną w języku literackim i wyrażały pozytywne zabarwienie uczuciowe, prostotę, sielskość, uwydatniając koloryt lokalny.

Przykłady: czereśnia, czerep, hałastra 'gawiedź', hultaj, kolasa 'wóz', manowiec 'bezdroże', zbroja 'broń', ohydny, błaho 'słabo'.

Poza powyższymi językami także inne zasilały swym słownictwem polszczyznę. Sporo pojawiło się orientalizmów, czyli zapożyczeń z języków wschodnich, zwłaszcza z tureckiego (np. bukłak, horda, kajdany, ułan, wataha), hungaryzmów, czyli zapożyczeń z języka węgierskiego (np. baca, katana ‘kurtka’, orszak, szyszak), oraz rumunizmów – zapożyczeń z języka rumuńskiego (cap, bryndza).

Doba nowopolska
(od lat 80. XVIII w. do 1939 r.)

Wpływy łacińskie słabły, choć nadal istniały. Silniejsze jednak były wpływy francuskie. Moda na francuszczyznę była piętnowana (np. prześmiewczo przedstawił ją Julian Ursyn Niemcewicz w komedii Powrót posła z 1790 r.), ale znajdowała swoich wyznawców. Tym sposobem do polszczyzny przeniknęły takie galicyzmy jak angażować, apartament, balon, bilet, biuro, inżynier, kariera, parasol itp.

O wpływach niemieckich i rosyjskich w polszczyźnie przedwojennej przeczytasz w lekcji [LINK: Ocalić język narodowy. Polszczyzna w czasie zaborów.]

Wpływy angielskie

Przed wiekiem XIX wpływy angielszczyzny na język polski nie istniały. Dopiero w trakcie ostatnich dwóch lat przed drugą wojną światową Polska i Anglia nawiązały bezpośrednią łączność. Stało się to za sprawą rozwijających się na świecie stosunków gospodarczo‑handlowych. Rosło także zainteresowanie społeczeństwa sportem i podróżami. Anglizmy, których nie było wtedy jeszcze wiele, znajdowały się głównie w zakresie marynarki i sportu (np. kuk – od cook 'kucharz', mat – od mate 'oficer okrętowy', dżokej – od jockey, sportsmen – od sportsman ).

R1NNY9MYX05Lm1

Obraz przedstawia panoramę na rzekę i zabudowania miejskie. Na pierwszym planie znajduje się rzeka, przez którą prowadzi długi most do brzegu zabudowanego domami. Po rzece pływają statki.

Większość angielskich zapożyczeń stanowią wyrazy z zakresu administracji, finansów, handlu, budownictwa, techniki, polityki (np. byznes 'zajęcie', pejda 'praca'). Kolejną grupę stanowią nazwy zawodów (np. bartender 'właściciel baru', majner 'górnik').

Osobnym rodzajem zapożyczeń są wyrazy obcego pochodzenia (przeważnie latynizmy), znane także polszczyźnie rodzimej, ale używane w innym znaczeniu pod wpływem angielskim (np. argumentacja 'dyskusja, sprzeczka', konstytucja 'statut'). Występują także kalki, czyli wyrazy polskie bezpośrednio oddające obcy oryginał lub zacieśniające znaczenie tylko do jednego odcienia (np. stary kraj – 'Europa', bitwa – 'walka', chłop – 'pan, mężczyzna' – ang. man). 

Słownik