Etyka słowaetyka słowaEtyka słowa

Na etykę słowa składają się m.in.:

• prawdomówność

• uprzejmość

• podmiotowe traktowanie się nadawcy i odbiorcy

• szanowanie cudzych poglądów

Etykę słowa łamią następujące postawy:

Zwolnione lub częściowo zwolnione z zasad etyki słowa są teksty artystyczne (poezja, proza, dramat, piosenka itd.).

Jaskrawym przejawem łamania etyki słowa jest manipulacja językowa, która może mieć charakter incydentalny (np. manipulujący czytelnikiem artykuł w gazecie) albo systemowy (jak w nowomowie okresu komunizmu).

Estetyka słowaestetyka słowaEstetyka słowa

Niektóre teksty nawet intuicyjnie uznajemy za bardziej estetyczne od innych, niektóre wprost nazywamy brzydkimi, ciężkimi. Oto kilka wyznaczników, które o tym decydują:

Warto dodać, że zarówno etykę, jak i estetykę językową burzą wulgaryzmy.

Etykieta słowaetykieta językowaEtykieta słowa

W polszczyźnie do osób, których nie znamy, zwracamy się per pan, pani, stosując czasownik w 3 osobie – użycie z tymi wyrazami czasownika w 2 osobie (Co pan myślisz?) jest po pierwsze błędem, a po drugie jest bardzo niegrzeczne. W wypadku słów panie, panowie, państwo poprawne są co prawda obie osoby czasownika, ale grzeczniejsza jest forma 3 osoby (Niech panie wejdą do środka).

Nie mówimy pan(i) + imię osoby, do której się zwracamy (Pani Aleksandro, Panie Piotrze), jeśli

• osoba ta jest od nas starsza,

• nie jesteśmy z nią spoufaleni.

Stosujemy natomiast połączenie pan(i) + tytuł zawodowy lub naukowy, np. panie doktorze, pani profesor, pani magister itd. Kiedy zwracamy się np. do pani wicedyrektor, pomijamy prefiks wice- i piszemy/mówimy pani dyrektor. Na uniwersytetach lepiej używać w stosunku do doktorów habilitowanych tytułu profesor, choć oczywiście we wszelkich dokumentach należy używać właściwej tytulatury.

Pytając, w początkowej części zdania używamy takich wyrażeń, jak: przepraszam, proszę wybaczyć oraz trybu przypuszczającego: Czy mogłabym… Chciałbym….

W konwersacji realnej używamy na powitanie osób, z którymi nie jesteśmy spoufaleni, raczej wyrażeń dzień dobry, dobry wieczór itd. Jednak w korespondencji – czy to listownej, czy mailowej – nie stosujemy tych formuł. Ograniczamy się wówczas do rozpoczynania wiadomości od form adresatywnych, jak Szanowna Pani…, Szanowny Panie….

Żegnając się, używamy zwrotów do widzenia, do usłyszenia. W e‑mailach i listach odpowiednie formuły to m.in. Z poważaniem, Z wyrazami szacunku.

Częstym błędem popełnianym podczas przedstawiania się jest formuła Nazywam się Jan. Kiedy rozpoczynamy zdanie od nazywam się, wymagane jest podanie co najmniej nazwiska, czyli Nazywam się Kowalski lub Nazywam się Jan Kowalski. Jeśli podajemy tylko imię, możemy powiedzieć Mam na imię Jan lub Jestem Jan (po Jestem można też użyć nazwiska). Błędem jest także sformułowanie Mam na nazwisko Kowalski, powstałe przez analogię do Mam na imię…. W sytuacjach i dokumentach o charakterze oficjalnym nie wypada używać zdrobnienia imienia, np. niewskazane jest wpisywanie w CV imion Ola, Maciek, Zuzia; zamiast tego należy zastosować pełną formę imienia: Aleksandra, Maciej, Zuzanna.

Z kolei pytając o czyjeś imię i nazwisko, możemy skorzystać z formuł Jak się pan(i) nazywa? bądź: Z kim mam przyjemność?. Ten drugi zwrot jest nacechowany stylistycznie, ale uprzejmy i nie narusza etykiety językowej.

Słownik