R. Grzybowski Polityczne priorytety i elementy codzienności socjalistycznej szkoły. Wybór studiów poświęconych dziedzictwu edukacyjnego PRL-u

Mechanizm zawłaszczania szkoły stał się ważnym narzędziem sprawowania władzy przez wszystkie systemy totalitarnetotalitaryzmtotalitarne, jakie w XX wieku powstały w Europie. Tak stało się również w Polsce po zakończeniu II wojny światowej.
Odzwierciedleniem zamierzeń PPR wobec szkoły i wychowania była prowadzona przez nią polityka oświatowa. Wyrastała ona z założeń państwa totalitarnego, w sferze społecznej dążącego do opanowania świadomości jednostkowej i społecznej, m.in. drogą niszczenia zarówno tradycji, jak i zastanych struktur społecznych, ingerującego m.in. w wiedzę i poglądy członków społeczeństwa, indoktrynującegoindoktrynacjaindoktrynującego obywateli już w okresie szkolnym poprzez manipulację treściami kształcenia i tendencyjnie interpretowanymi prawami i prawidłowościami rządzącymi światem przyrody oraz życiem społecznym. [...]
Stalinowski model wychowania totalitarnego był realizowany w polskiej szkole w latach 1949–1956. Zakładał on wychowanie w duchu moralności socjalistycznejsocjalizmsocjalistycznej, praca dydaktyczna i wychowawcza była podporządkowana propagandziepropagandapropagandzie politycznej.

3 Źródło: R. Grzybowski, Polityczne priorytety i elementy codzienności socjalistycznej szkoły. Wybór studiów poświęconych dziedzictwu edukacyjnego PRL-u, Toruń 2013, s. 74–75.

W. Tomasik Produkcyjna powieść

Poetyka polskiej powieści produkcyjnej ukształtowana została w dużej mierze na podstawie doświadczeń radzieckich. Praktyka literacka wyrosła z programu realizmu socjalistycznego w ZSRR dostarczała polskim pisarzom gotowych wzorów w zakresie doboru tematyki, ukształtowań kompozycyjnych i językowych. [...]
Zasadnicze składniki poetyki gatunku określone zostały jako: tematyka współczesna, związana głównie z pracą w przemyśle i budownictwie, typowość konfliktów i postaci, obecność bohatera‑robotnika ilustrującego nowy stosunek do pracy, optymistyczna wymowa utworu. Wszystkie te elementy służyć miały realizacji podstawowej funkcji powieści produkcyjnej, to jest funkcji wychowawczej.

1 Źródło: W. Tomasik, Produkcyjna powieść, [w:] Słownik literatury polskiej XX wieku, red. J. Sławiński, Wrocław 1992, s. 857.

Tadeusz Konwicki Przy budowie

Kitowicz otarł pot z czoła i zwrócił się do zebranych:
– No, kto chce zabrać głos?
Milczenie.
– To co, podpiszecie, panowie, umowy o współzawodnictwo pracy? Wśród zebranych cichutko. Pilnie patrzą w sufit.
– No, śmiało, panowie, ktoś ma może jakieś watpliwości? – zachęcał Kitowicz.
Głos zabrał Kacperek.
– Jo som zadowolony – rozpoczął jąkając się. – Ubraniem dostał, owszem pikne, robota dobro, owszem, roboto niezło. Ubraniem dostał, owszem ubranie pikno owszem – widać było, że Kacperek zbił się z pantałyku. Zaczęto śmiać się głośno, już nie kryjąc się.
Paweł widział, że zebranie skończyć się może niefortunnie. Wyszedł na środek. Kitowicz z ulgą schował się za piecyk.
– Towarzysze, pośmiać się zawsze warto, tylko nie czyimś kosztem. Po zebraniu sobie pożartujemy i pośmiejemy się. Teraz chciałbym uzupełnić to, co mówił towarzysz referent o Modernizacji Pracy. Kraj nasz jest zniszczony i zacofany pod względem gospodarczym, za mało mamy fabryk, okrętów, sklepów, ubrania. Musimy to wszystko nadrobić. Jesteśmy teraz gospodarzami w swoim kraju. Na kierowniczych stanowiskach są ludzie pracy, bardzo często robotnicy. Państwo ludowe dba o robotnika. Przed wojną robotnicy budowlani robili tylko w sezonie. Teraz, żeby ludzie nie tracili zarobku w zimie, roboty prowadzi się i podczas mrozów. W żadnym kraju kapitalistycznym tego nie ma. Z tej roboty zimowej podwójna korzyść: robotnicy zarabiają i jednocześnie idzie naprzód odbudowa, podnosi się dobrobyt ludzi pracy. Większość robotników w całym kraju stanęła do wyścigu pracy. Wyścig pracy wyrabia w robotniku samodzielność, skłania go do myślenia, do wynalazczości, robi z niego świadomego, ambitnego współtwórcę Polski Ludowej. Wyścig ten wydobywa najwartościowszych ludzi, którzy potem zajmują kierownicze stanowiska w kraju. A budujecie tutaj przecież dla siebie. Ta kolej będzie wam służyć. Po niej pociągi będą wozić wasze dzieci do szkół, po niej pójdą wagony z materiałem do fabryk, które wy wybudujecie i w których wy staniecie przy maszynie.
Zrobiło się tak cicho, że słychać było cykanie w rurze piecyka.
– Czy ktoś z was, towarzysze, brał już udział w wyścigu pracy? – spytał naraz Paweł.
– Ja, ja – odezwało się dwóch ludzi.
– No i jak wyszliście na akordowej robocie? – spytał Paweł zarośniętego, olbrzymiego mężczyznę.
- Ee, inżynier opowiadał, opowiadał, a w końcu pokręcił z normami i słabo wyszło.
– To nie wiecie, gdzie się udać? Trzeba się zwrócić do partii czy do Rady Zakładowej. Tam wyjaśnią, stukną kogo trzeba i robotnik swoje otrzyma. Tak samo i tu. Możecie się do mnie zawsze zwrócić. Siedzę tam w tym baraku kierownictwa. A wy, towarzyszu? – Paweł zwrócił się do krępego, ryżego chłopaka.
– Ja, towarzyszu – zaśmiał się chłopak – byłem nawet za przodownika. Na pierwszego maja z czerwoną wstęga obok inżyniera szedłem. Trzy tysiące premii dali.
– No widzicie, towarzysze – zaśmiał się Paweł. – Macie wśród siebie nawet przodowników. Porozmawiajcie z nimi. Pomyślcie, bo to ważna decyzja, nie można z tego żartów robić, i jutro, kto będzie się uważał za godnego takiej szlachetnej walki, niech podpisze umowy, które wam zostawimy. Teraz już nie będziemy wam przeszkadzać, robota czeka. To do jutra, towarzysze, cześć!
– Cześć! – jak jeden człowiek krzyknęła załoga drugiego obiektu. Sytuacja zelżała. Ludzie ze śmiechem i gwarem cisnęli się do drzwi.

4 Źródło: Tadeusz Konwicki, Przy budowie, Kraków 1950, s. 43–45.