Prawo zobowiązań

Prawo zobowiązań to dział prawa cywilnego, w którym została zawarta regulacja stosunków zobowiązaniowych oraz wynikających z nich praw podmiotowych, ukształtowanych przez ustawodawcę jako względne. Najważniejszą funkcją prawa zobowiązań jest stworzenie prawnych form wymiany dóbr. Służy temu regulacja stosunków zobowiązaniowych, których źródłem są umowy oraz uregulowanie odpowiedzialności odszkodowawczej na wypadek naruszenia dóbr powszechnie chronionych, a także niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań.

Zobowiązanie

Zobowiązanie jest stosunkiem prawnym między dwiema lub więcej stronami, na mocy którego jedna strona, tj. wierzyciel, może domagać się od drugiej, tj. dłużnika, określonego działania lub zaniechania (świadczenia), a dłużnik jest zobowiązany spełnić to świadczenie.

Prawo wierzyciela do domagania się spełnienia świadczenia przez dłużnika jest określane jako wierzytelność, a obowiązek spełnienia świadczenia, który obciąża dłużnika określany jest jako dług.

Po stronie wierzyciela i dłużnika może występować nieokreślona liczba podmiotów.

Źródła powstania zobowiązań

Elementy stosunku zobowiązaniowego

W ramach stosunku zobowiązaniowego wyróżniamy:

• podmiot, którym jest dłużnik i wierzyciel;

• przedmiot, czyli świadczenie;

• treść, na którą składają się obowiązki dłużnika i uprawnienia wierzyciela.

Świadczenie

Świadczenie jest to zachowanie się dłużnika względem wierzyciela zgodnie z treścią łączącego ich zobowiązania. Może polegać na działaniu lub zaniechaniu. Świadczenia można scharakteryzować na wiele sposobów:

Wykonanie zobowiązań

Wykonanie zobowiązania następuje przez spełnienie świadczenia. Zobowiązanie powinno być wykonane przede wszystkim zgodnie z jego treścią. Przy wykonywaniu zobowiązań obowiązuje zasada pacta sunt servandapacta sunt servandapacta sunt servanda. Zgodnie z tą zasadą zmiana stosunków w czasie pomiędzy powstaniem zobowiązania a wykonaniem tego zobowiązania nie ma wpływu na treść zobowiązania i obowiązki dłużnika. Zdarza się jednak, że pryncypialne przestrzeganie tej zasady mogłoby doprowadzić do rażąco krzywdzących dla jednej ze stron konsekwencji. Dzieje się tak, gdy na zobowiązanie mają wpływ nadzwyczajne okoliczności, np. kryzys gospodarczy. W takiej sytuacji zastosowanie może znaleźć klauzula rebus sic stantibusrebus sic stantibusrebus sic stantibus. Pozwala ona sądowi, po rozważeniu interesów stron i w zgodzie z zasadami współżycia społecznego, na zmianę sposobu wykonania zobowiązania, zmianę wysokości świadczenia lub – w skrajnym przypadku – nawet na rozwiązanie umowy. Powodem do takiej interwencji sądu jest to, żeby ze względu na nadzwyczajną zmianę stosunków spełnienie świadczenia nie było połączone z nadmiernymi trudnościami albo nie groziło jednej ze stron rażącą stratą.

Skutki niewykonania zobowiązań

W przypadku, gdy dłużnik nie spełnia świadczenia albo spełnia je nienależycie, wierzyciel może domagać się świadczenia przymusowego wyegzekwowanego przy użyciu środków egzekucyjnych. W sytuacji, gdy uzyskanie od dłużnika świadczenia w drodze przymusowej egzekucji jest niemożliwe albo uzyskanie świadczenia jest możliwe, ale z jakichś powodów straci dla wierzyciela jakiekolwiek znaczenie, wierzytelność przekształca się wówczas w roszczenie o naprawienie szkody, która wynikła z związku z niewykonaniem zobowiązania. W przypadku, kiedy dłużnik wykonuje swoje świadczenie w sposób nienależyty, roszczenie wierzyciela o naprawienie szkody wynikłej z nienależytego wykonania zobowiązania dołącza się do roszczenia o spełnienie świadczenia.

Odpowiedzialność deliktowa

Źródłem powstania odpowiedzialności deliktowej jest dopuszczenie się czynu niedozwolonego. Powoduje ono powstanie między sprawcą a poszkodowanym cywilnoprawnego stosunku zobowiązaniowego. Aby można było mówić o odpowiedzialności deliktowej, muszą zaistnieć pewne przesłanki.

Brak którejkolwiek z przesłanek wyłącza odpowiedzialność sprawcy czynu. Aby można było sprawcy czynu niedozwolonego przypisać czyn, należy wykazać istnienie związku przyczynowego między bezprawnością czynu a spowodowaną szkodą.

Małoletni, którzy nie ukończyli lat trzynastu, nie ponoszą odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę. Jest ona również ograniczona w przypadku osób niepoczytalnych.

Sankcją odpowiedzialności deliktowej jest obowiązek naprawienia powstałej szkody, który to obowiązek może przybrać postać:

• przywrócenia stanu poprzedniego;

• odszkodowania;

• zadośćuczynienia.

Odpowiedzialność kontraktowa

Odpowiedzialność kontraktowa to odpowiedzialność wynikająca z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Warunkiem odpowiedzialności kontraktowej jest istnienie zobowiązania. Z jego niewykonania lub wykonania w sposób wadliwy rodzi się odpowiedzialność dłużnika.

Słownik