Ryzyko, które się nie opłaciło

Niemcy, przystępując do wojny, mieli ambitne plany, ale ryzyko związane z ich realizacją im się nie opłaciło. Plan Schlieffenaplan SchlieffenaPlan Schlieffena, który zakładał zwrócenie całej potęgi militarnej na zachód, szybkie pokonanie Francji, a następnie zwrócenie się na wschód, okazał się porażką. Wobec szybkiego przyłączenia się do działań militarnych Rosji Niemcy stanęły w obliczu wojny na dwa fronty.

Do tego wojna na zachodzie przybrała wyczerpującą i mało efektywną formę walk okopowych. Stosowana przez Niemców taktyka wykrwawienia przeciwnika w bitwach (np. w bitwie pod Verdun) nie doprowadziła do znaczących zmian w przebiegu frontu w porównaniu z rokiem 1914. Pogwałcenie neutralności Belgii podczas marszu na Paryż w sierpniu 1914 r. spowodowało, że do wojny włączyła się Wielka Brytania, a w 1917 r. – w wyniku prowadzonej przez niemieckie U‑BootyU‑BootU‑Booty nieograniczonej wojny podwodnej – Stany Zjednoczone. Przystąpienie tego ostatniego państwa, mającego ogromny potencjał ekonomiczny i finansowy, postawiło Niemcy w bardzo trudnym położeniu. Amerykanie wysyłali do Europy zaopatrzenie oraz żołnierzy, a ich statki włączyły się do zwalczania niemieckich okrętów podwodnych. Państwa ententyententaententy zaczęły zyskiwać przewagę nad państwami centralnymipaństwa centralnepaństwami centralnymi.

Problemem było także to, że spośród państw centralnych tylko armia niemiecka reprezentowała wartość bojową. Niemcy musiały zatem stale wspomagać Austro‑Węgrów i Bułgarów na frontach. Wraz z poddaniem się Bułgarii we wrześniu 1918 r. oraz pokonaniem Austrii i Turcji w październiku klęska armii cesarskiej stała się kwestią czasu.

Tysiąc kalorii

R1WdQAayBVRJz1

Ilustracja przedstawia kartki na chleb z czasów I wojny światowej. Są to małe kwadraciki z nadrukiem niemieckiego orła z rozpostartymi skrzydłami. Poniżej wizerunku orła znajduje się napis w języku niemieckim. Bloczek zawiera sześć takich kartek.

W miarę rozwoju konfliktu narastały trudności wewnętrzne w Niemczech. Gospodarka została podporządkowana celom wojennym, nastąpiła centralizacja przemysłu, a wiele przedsiębiorstw znalazło się pod zarządem wojskowym. W Niemczech wstrzymano inwestycje, które nie odpowiadały bezpośrednio na zapotrzebowanie związane z prowadzeniem działań militarnych. Sprawiło to, że gospodarka niemiecka nie była w stanie zaspokoić podstawowych potrzeb ludności cywilnej. Sytuacja stała się tym bardziej dramatyczna, że wskutek blokady morskiej nastąpiło ograniczenie importu artykułów spożywczych. W czasie wojny ucierpiało szczególnie rolnictwo. W niektórych regionach produkcja rolnicza spadła o ponad 70 proc. Ceny rosły lawinowo, na pewne produkty wprowadzono kartki żywnościowe. Ograniczano racje żywnościowe (w 1917 r. spadły one poniżej tysiąca kalorii), wytwarzano produkty zastępcze, m.in. sacharynę zamiast cukru. Działania te nie uchroniły jednak ludności cywilnej przed głodem.

Pogarszanie się sytuacji ekonomicznej negatywnie wpływało na nastroje w społeczeństwie niemieckim. W niektórych miastach dochodziło do protestów i strajków. W ostatnich miesiącach wojny zagroziły wybuchem rewolucji.

Nie taki wróg straszny, jak go malują

Trudności gospodarczych spowodowanych wojną doświadczyły także państwa ententy. W Rosji w połączeniu z klęskami ponoszonymi na froncie doprowadziły one do obalenia caratu, wybuchu rewolucji październikowej, a w końcu do zawarcia separatystycznego pokoju z Niemcami i wycofania się z wojny (pokój w Brześciu Litewskim, 3 marca 1918 roku). Mniej dramatyczny obrót sprawy przybrały we Francji, choć i tu sytuacja była bardzo ciężka.

Rg2ODG3aviWWj

Ilustracja przedstawia portret kobiety stojącej z wyciągniętymi do przodu rękami. Kobieta ubrana jest w sukienkę z krótkim rękawem oraz czapkę wykonane z flagi amerykańskiej. Na dole plakatu znajduje się napis Be Patriotic sign your country's pledge to save the food.

Mocarstwa ententy były jednak w o wiele korzystniejszym położeniu w porównaniu z państwami centralnymi. Przede wszystkim miały zabezpieczone dostawy surowców i aprowizacjęaprowizacjaaprowizację z kolonii, stamtąd też – gdy zaczęły się pojawiać niedobory w armii – sprowadzali żołnierzy. Dawało to Francji i Wielkiej Brytanii znaczną przewagę nad Niemcami, dla których wyczerpywanie się rezerw ludzkich i pogarszająca się sytuacja ekonomiczna stanowiły ogromny problem, zwłaszcza w dwóch ostatnich latach wojny. Niemcy nie posiadały tak wielu kolonii jak Wielka Brytania czy Francja ani nie były w tak dużym stopniu uzależnione od nich pod względem aprowizacyjnym. Były to terytoria w większości biedne (kolonie afrykańskie), bardzo odległe (wyspy na Pacyfiku), a ludność tam mieszkająca nie prezentowała zbyt dużej wartości bojowej. Przewaga liczebna i techniczna miała wielkie znaczenie dla przyszłego zwycięstwa państw ententy.

Jednak wśród nich także narastało ogólne wyczerpanie i zniechęcenie przedłużającymi się działaniami militarnymi. Na podniesienie morale wpłynęło ogromnie przystąpienie Stanów Zjednoczonych do wojny. Pomoc militarna i ekonomiczna tego kraju odegrała kluczową rolę w zwycięstwie aliantów w I wojnie światowej.

RiQBgUHlkroDX

Ilustracja przedstawia mężczyznę w stroju króla, który miotłą zamiata korony. Ponad nimi znajduje się napis Made in Germany.

Ostatnia ofensywa i rozejm

R14JIGqv2XQBL1

Ilustracja przedstawia kilkudziesięciu żołnierzy w okopach, podczas pierwszej wojny światowej. Stoją oni i wiwatują, ubrani są w mundury oraz w metalowe hełmy.

Zakończenie walk z Rosją i podpisanie z nią separatystycznego pokoju w marcu 1918 r. (po trwających wiele miesięcy negocjacjach) umożliwiło Niemcom przerzucenie wszystkich sił na front zachodni. Tutaj ogromnym wysiłkiem podjęli oni ostatnią wielką ofensywę, zwaną Kaiserschlacht. Plan głównodowodzącego armią niemiecką gen. Ericha Ludendorffa zakładał rozbicie sił brytyjskich we Flandrii, okrążenie od północy Paryża i pokonanie Francji, zanim armia amerykańska po osiągnięciu pełnej gotowości bojowej przybędzie do Europy. Taktyka ta przyniosła chwilowe efekty i Niemcy rzeczywiście w wielu miejscach przełamali front. W II bitwie nad MarnąII bitwa nad Marną II bitwie nad Marną (lipiec–sierpień 1918 r.) zostali jednak odepchnięci, a alianci przeszli do kontrofensywy. Desperacko broniąca się armia niemiecka została zmuszona do wycofania się z okupowanej Francji i doznała ostatecznej porażki.

Dnia 11 listopada podpisano układ rozejmowyrozejm w Compiègneukład rozejmowy. Nakazywał on oddanie Francji Alzacji i Lotaryngii, wycofanie się armii niemieckiej z terenów Belgii oraz oddanie aliantom wszystkich niemieckich samolotów, okrętów podwodnych i większości artylerii. Niemcy musieli również unieważnić traktaty zawarte w Brześciu Litewskimtraktat w Brześciu LitewskimBrześciu Litewskim z Rosją i w Bukareszcietraktat w BukareszcieBukareszcie z Rumunią. Bardziej szczegółowe decyzje odnoszące się do losów państw pokonanych i powojennego ładu międzynarodowego miała podjąć konferencja pokojowa zwołana do Paryża na początek następnego roku.

W Niemczech nie brakowało ludzi, którzy wciąż wierzyli w zwycięstwo. Przecież na froncie wschodnim to Niemcy byli stroną wygraną… Podpisanie aktu kapitulacji dało początek tzw. mitowi o nożu wbitym w plecy armii niemieckiej. Głosił on, że winę za przegraną wojnę ponosi rząd cywilny, który zbyt wcześnie i wbrew interesom armii zdecydował się na jej zakończenie. Tak twierdzili militaryści. Z kolei komuniści dążyli do wywołania rewolucjirewolucja październikowarewolucji na wzór tej, która ledwie ponad rok temu zmiotła carat w Rosji. W miarę jak wojna się przeciągała, nastroje ulegały coraz większej radykalizacji. W wielu miejscach dochodziło do protestów społecznych, ale nie miały one aż tak dużego poparcia jak na wschodzie. W Niemczech szybko została proklamowana republika, a władzę przejął rząd socjalistycznysocjalistasocjalistyczny.

Słownik

Słowa kluczowe

rozejm w Compiègne, I wojna światowa, klęska Niemiec, Wielka Wojna

Bibliografia

J. Tyszkiewicz, E. Kizik, Historia powszechna. Wiek XX, PWN, Warszawa 2010.

Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Pierwsza wojna światowa 1914‑1918, oprac. A. Deruga i J. Derużyna, Warszawa 1960, nr 47.

Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.